اردوغان چگونه بر رسانه‌های ترکیه مسلط شد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو، روزنامه «زمان» ترکیه که به عنوان رسانه مخالف سیاست‌های دولت آنکارا شناخته می‌شود، در گزارشی به چگونگی تسلط «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور فعلی، بر رسانه‌های این کشور پرداخته است. این روزنامه گزارشی به قلم «جاناتان اسپایسر» مسئول دفتر خبرگزاری رویترز در ترکیه منتشر کرد؛ اظهارات این روزنامه‌نگار در ادامه این گزارش آمده است:

* موضع دولت آنکارا، تنها منبع خبر

برای اینکه بفهمیم رسانه‌ها و مطبوعات ترکیه چگونه کنترل می‌شوند، ابتدا باید یک نمونه کوچک از آنچه اتفاق می‌افتد را مرور کنیم. زمانی که داماد رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان به طور ناگهانی از سِمت وزیر دارایی در اواخر سال 2020 استعفا داد، چهار روزنامه‌نگار که برای سازمان‌های مطبوعاتی مهم کار می‌کردند گفتند که دستور صریح از مدیران خود دریافت کرده‌اند که هیچ خبری در این مورد، قبل از اعلام رسمی دولت منتشر نکنند. درحالی که رسانه‌های بین‌المللی و مستقل ترکیه خبر استعفای «برات آلبایراک» را منتشر کردند و خودش نیز با انتشار پست ویژه‌ای در حساب شخصی خود در اینستاگرام آن را اعلام کرد؛ موضوعی که منجر به افزایش ارزش لیر به امید جهت‌گیری جدید اقتصاد محاصره شده ترکیه شد. اما نکته عجیب این بود که تا بیش از 24 ساعت بعد، تلویزیون‌ها و روزنامه‌های حامی دولت که بر فضای رسانه‌ای ترکیه مسلط هستند، سکوت خود را در مورد دراماتیک‌ترین مناقشه در حلقه داخلی اردوغان حفظ کردند.

* «برات آلبایراک» داماد رئیس‌جمهور ترکیه

رسانه‌های اصلی ترکیه که زمانی به طور فعالی درباره دیدگاه‌های مختلف بحث می‌کردند و بر سر ایده‌ها با هم درگیر می‌شدند، به کانال‌های رسانه‌ای تحت کنترل حکومتی تبدیل شده‌اند که در آن‌ها هیچ چیزی از تیتر رسانه‌های مکتوب گرفته تا موضوع گفتگو‌های تلویزیونی بدون تایید دولت منتشر نمی‌شود. گفتگو و مصاحبه با ده‌ها منبع رسانه‌ای، مقامات دولتی و مسئولان مطبوعاتی نشان می‌دهد که فشار دولت آنکارا و خودسانسوری رسانه‌های ترکیه دو دلیل اصلی دچار شدن رسانه‌های این کشور به وضعیت امروز است. اردوغان همیشه به دنبال آن بود تا همه نهاد‌های مستقل را تسلیم اراده خود کند؛ کاری که با هماهنگی قوه قضاییه، ارتش، بانک مرکزی و موسسات آموزشی این کشور قبلا انجام شده است.

* رسانه‌های ترکیه در کنترل مقامات دولتی

اما در بازگشت به موضوع گزارش باید گفت که بیش از ده نفر از افراد آگاه در صنعت رسانه ترکیه اظهار می‌کنند که دستورالعمل‌های صادر شده به رسانه‌های تصویری و مکتوب اغلب از سوی مقامات اداره ارتباطات دولتی صادر می‌شود که فعالیت رسانه‌ها را مدیریت می‌کند. این اداره توسط اردوغان ساخته شده، که آن هم یک هدف مشخص دارد و حدود 1500 نفر در آن مشغول به کار هستند و توسط یک فرد دانشگاهی به نام «فخرالدین آلتون» اداره می‌شود. وی به جز مدیریت این گروه، به عنوان مشاور اردوغان و مسئول ارتباطات دفتر ریاست جمهوری ترکیه هم فعالیت می‌کند. آلتون دستورالعمل‌های خود را از طریق تماس‌های تلفنی یا پیام‌هایی که از در شبکه اجتماعی واتس‌اپ برای مسئولان رسانه‌ها ارسال می‌کند؛ براساس آنچه که روزنامه‌نگار رویترز در برخی از این پیام‌ها مشاهده کرده، متن پیام‌های آلتون خطاب به مدیران اتاق خبر رسانه‌های ترکیه اغلب با کلمه «برادر» همراه بوده است.

* «فخرالدین آلتون» مسئول ارتباطات دفتر ریاست جمهوری ترکیه

رویترز برای اطلاع از این موضوع با اداره ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه تماس گرفته، اما یک مقام ارشد دولتی که با رویکرد آلتون آشنا بوده در پاسخ مدعی شده که روند کار وی هرگز به این شکل نبوده و آلتون «گاهی اوقات به عنوان بخشی از کار و وظایفش، به کار سردبیران و مسئولان رسانه نظارت می‌کند و یا با آن‌ها ارتباط می‌گیرد؛ با این وجود این وظایف به گونه‌ای انجام نمی‌شوند که بتوان آن‌ها را نقض استقلال رسانه‌های خبری یا آزادی مطبوعات دانست!» حقیقت این است که حامیان اردوغان ابزار‌های دیگری هم برای شکل دادن به پوشش‌های خبری مطلوب خود دارند؛ چرا که بزرگ‌ترین برند‌های رسانه‌ای، توسط شرکت‌ها و افراد نزدیک به شخص اردوغان و حزب سیاسی او [عدالت و توسعه] مدیریت می‌شوند. به ویژه پس از یک سری سیاست‌گذاری‌ها که در سال 2008 آغاز شد و در آن درآمد تبلیغاتی دولت عمدتاً به نشریات طرفدار دولت اختصاص یافت.

* انحراف رسانه از مسیر ترسیم‌شده

روزنامه‌نگار رویترز در دفتر ترکیه، تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده علیه پنج رسانه برجسته و اپوزیسیون در متهم شدن آن‌ها به نقض اخلاق رسانه‌ای را تحلیل کرده است. وی می‌گوید در صورتی که مقامات رسمی آنکارا تشخیص دهند که نشریه موازین اخلاقی رسانه‌ها را نقض کرده است، فوراً تعلیق اجرا می‌شود؛ طی سه سال گذشته، خبرنگاران رسانه‌های مستقل و آزاد، بیشتر از روزنامه‌های دولتی و حامی کابینه دستگیر شده‌اند. «فاروق بیلدریچی» روزنامه‌نگار که تا سال 2019 در یکی از بزرگترین روزنامه‌های ترکیه به مدت 27 سال در عرصه روزنامه‌نگاری فعالیت می‌کرد، در این باره به روزنامه حریت می‌گوید: ما در ترکیه بیشتر کار پنهان‌کاری حقیقت را انجام می‌دهیم تا انتشار و گزارش اخبار! البته از زمان تغییر مالکیت رسانه‌های ترکیه در سال 2018، روزنامه حریت به روزنامه وفادار به دولت تبدیل شد و این روزنامه‌نگار باسابقه از آن جدا شد.

* «آکشام» یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های طرفدار دولت اردوغان

حالا و با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه که برای سال آینده برنامه‌ریزی شده است، اردوغان در بسیاری از نظرسنجی‌ها در جایگاه دوم قرار می‌گیرد. سیاست غیرمتعارف او برای کاهش نرخ بهره منجر به بحران ارزی و افزایش تورم شد، حتی قبل از جنگ در اوکراین که قیمت‌های جهانی انرژی و مواد غذایی را افزایش داد. لیر در سال جاری بیش از یک چهارم ارزش خود را از دست داد و نرخ تورم سالانه 80 درصدی باعث تشدید فقر در میان طبقه اصلی کارگر و متوسط شده است. این دو قشر، بخش بزرگی از رای دهندگان ترکیه هستند و زمانی دلیل پیروزی اردوغان بودند. به همین خاطر، تحلیلگران سیاسی اعتقاد دارند که چنانچه اردوغان بخواهد دوره ریاست جمهوری خود را تا باری دیگر تمدید کند، بیش از هر زمان دیگری به کمک رسانه‌ها نیاز خواهد داشت.