از سکه تا تاثیر کرونا بر جایزه کتاب سال

نشست خبری سی‌وهفتمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست‌وهفتمین دوره جایزه جهانی کتاب سال امروز (یکشنبه، 13 بهمن‌ماه) در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.

به گزارش ایسنا، نیکنام حسینی‌پور - مدیرعامل خانه کتاب - در این نشست اظهار کرد: ما همان‌طور که آتش زدن کتاب را در خارج مرز‌ها محکوم می‌کنیم این اقدام را در ایران هم محکوم می‌کنیم؛ افرادی که به بهانه‌های مختلف و به دلیل مقابله با دانش جدید کتاب‌هایی را به نام طب اسلامی به آتش می‌کشند. این موضوع باعث شد هم مجامع دانشگاهی ما و هم مجامع حوزوی ما موضع‌گیری‌ها درست و منطقی‌ای داشته باشند. به نظرم باید با اندیشه به صورت اندیشه‌ای برخورد کنیم. این موضوع از این نظر قابل بررسی است. در حوزه علوم پزشکی در کتاب سال کتاب‌های خوبی را به عنوان برگزیده و شایسته تقدیر داشتیم و در 36 دوره کتاب سال، 46 کتاب در حوزه پزشکی برگزیده و 38 عنوان هم در این حوزه تقدیر شدند که نشان‌دهنده توجه ما به حوزه دانش پزشکی است. هرچند در حوزه طب السامی بحث‌های اساسی وجود دارد که نیاز است محققان به این موضوع به صورت علمی بپردازند.

حسینی‌پور در ادامه آماری از 36 دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران ارائه و در بخشی دیگری از نشست اظهار کرد: از میان کتاب‌های ارزیابی‌شده امسال 13 کتاب به عنوان کتاب برگزیده و 41 کتاب هم به به عنوان شایسته تقدیر در روز چهارشنبه (16 بهمن‌ماه) از ساعت 15 تا 17 در تالار وحدت معرفی خواهند شد. البته تقدیر از شایسته‌های تقدیر در مراسم دیگری انجام خواهد شد.

جایزه نقدی کتاب سال را از سکه انداختید

مدیر عامل موسسه خانه کتاب همچنین با اشاره به برگزار نشدن مراسم تجلیل از شایسته‌های تقدیر جایزه کتاب سال از سال 96 تا کنون گفت: ما مطالبه جدی‌ای از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و مجلس داریم؛ مگر هزینه برگزاری جایزه کتاب سال چقدر است؟ هزینه جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به اندازه چهار کیلومتر جاده روستایی است که ساخته می‌شود. هر کیلومتر هم حدود 500 میلیون تومان است. یعنی کتاب سال آن‌قدر ارزش ندارد که این هزینه را انجام دهیم. مسئولان در برنامه‌های خارج از کشور به حوزه‌های تمدنی اشاره دارند و پز شاعران و نویسندگان را می‌دهند، اما زمانی که به کتاب می‌رسند، دست‌شان می‌لرزد.

او تأکید کرد: ما مطالبه جدی‌ای داریم؛ با برگزار نکردن مراسم تجلیل از شایسته‌های تقدیر کتاب سال باعث بی‌اعتمادی آن‌ها می‌شویم و خانه کتاب را بی‌اعتبار می‌کنیم. تاکنون مکاتبات زیادی در این زمینه انجام شده است. جایزه نقدی کتاب سال را از سکه انداختید، حداقل فرایند برگزاری جایزه را از سکه نیندازید و به برگزاری آن کمک کنیم. برگزاری مراسم تجلیل از شایسته‌های تقدیر سال 96 اندازه یک کیلومتر جاده روستایی است. من مجبور شدم با این زبان بگویم هزینه کتاب سال چقدر است.

آماری از 36 دوره کتاب سال

نیکنام حسینی‌پور با بیان این‌که کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 36 دوره و در دولت‌های مختلف تداوم داشته است، آماری به این شرح اعلام کرد: بیش از 300 هزار و 157 عنوان کتاب مورد ارزیابی قرار گرفته است که 1642 عنوان کتاب در دو سطح برگزیده و شایسته تقدیر انتخاب شدند. از این تعداد 646 عنوان برگزیده و 996 عنوان کتاب‌های شایسته تقدیر بوده که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. بیشترین آثار مورد ارزیابی قرار گرفته 46 هزار و 407 عنوان کتاب با موضوع ادبیات بوده و پس از آن کودک و نوجوان، دین، علوم کاربردی، علوم اجتماعی و تاریخ و جغرافیا، فلسفه، روان‌شناسی، هنر، علوم خالص، زبان و کلیات بوده است.

او افزود: از میان آثار برگزیده‌های کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (446 عنوان) بیشترین آثار (121 عنوان) مربوط به حوزه علوم کاربردی بوده است و در رتبه‌های بعدی دین و ادبیات هستند. در حوزه تقدیری هم بیشترین آثار با 233 عنوان کتاب مربوط به علوم کاربردی است و در رتبه‌های بعدی هم دین با 140 عنوان کتاب و علوم اجتماعی با 108 عنوان کتاب قرار دارد.

مدیرعامل موسسه خانه افرادی را که بیشترین جایزه کتاب سال را برده‌اند به این شرح معرفی کرد: غلامحسین ابراهیمی دینانی با 4 عنوان کتاب در 4 دوره بیشترین عنوان کتاب‌های برگزیده را دارد. حسن ابراهیم‌زاده با 3 کتاب، محمدباقر وثوقی و محمد حسن‌دوست، امیرمحمد طباطبایی و شاپور تعاونی با 2 عنوان کتاب در رتبه دوم و سوم قرار دارند. در بخش ترجمه نیز آذرتاش آذر نوش در رتبه اول و عبدالله کوثری و حسن ابراهیمی الوند در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بخش تصحیح موسسه آدروبند با 6 عنوان کتاب، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختار با 3 عنوان کتاب و نجفقلی حبیبی با 2 عنوان کتاب بیشترین تصحیح را داشته‌اند. از نظر جنسیت نیز 1354 نفر مرد و 238 نفر زن و در بخش شایسته تقدیر 1886 مرد و 315 زن هستند.

او درباره ناشران برگزیده کتاب سال نیز گفت: ناشران دولتی در کتاب سال پیشتاز بوده‌اند؛ مرکز نشر دانشگاهی با 56 عنوان کتاب، دانشگاه تهران با 50 عنوان و نشر علمی و فرهنگی نیز با 19 عنوان کتاب در رتبه‌های اول تا سوم هستند. در بخش خصوصی هم انتشارات سخن و فرهنگ معاصر با 7 عنوان کتاب، و فاطمی، قدیانی، ققنوس و ماهی بیشترین آمار را داشته‌اند. در بخش شایسته‌های تقدیر باز هم ناشران دولتی بیشترین آمار را دارند.

حسینی‌پور در ادامه بیان کرد: شاید دلیل این‌که ناشران دولتی بیشتر جایزه کتاب سال بیشتر برده‌اند، این باشد که بیشتر کتاب‌هایی که در جایزه کتاب سال برگزیده شده‌اند در حوزه اندیشه و فکر هستند و ناشران خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارند. البته در سال‌های اخیر ناشران خصوصی نیز در این بخش رشد داشته‌اند و امیدواریم در آینده این معادله برعکس شود.

سبک ارزیابی کتاب‌ها همانند سال‌های گذشته بوده است

در ادامه نشست، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد - دبیر علمی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران - با بیان این‌که سبک ارزیابی کتاب‌ها همانند سال‌های گذشته بوده است، اظهار کرد: از فروردین 97 تا اسفند همان سال هر چه کتاب در همه موضوعات منتشر شده مورد ارزیابی قرار گرفته است. کتاب سال هیچ محدودیتی ندارد به جز محدودیت جغرافیایی، یعنی همه کتاب‌هایی که در ایران منتشر می‌شوند و مجوز وزارت ارشاد را می‌گیرند مورد بررسی قرار می‌گیرند.

او افزود: سال گذشته 46 هزار و 250 کتاب چاپ اول بودند که بخشی از آن‌ها را در غربال اولیه کنار گذاشتیم. در مرحله بعد 7483 عنوان کتاب ارزیابی شدند که از میان آن‌ها 213 کتاب به مرحله داوری آمدند. بر اساس معیار‌ها و ملاک‌های آیین‌نامه کتاب سال جمهوری اسلامی کتاب‌هایی که بین 80 تا 90 امتیاز بگیرند به عنوان شایسته تقدیر و کتاب‌هایی که بین 90 تا 100 امتیاز بگیرند به عنوان برگزیده انتخاب خواهند شد. البته در بخش ترجمه با توجه به این‌که رویکرد ما این بوده که این بخش را به صورت جدی مورد بررسی قرار دهیم کتاب‌هایی که بین 95 تا 100 امتیاز می‌گیرند به عنوان برگزیده و کتاب‌هایی که بین 85 تا 95 امتیاز می‌گیرند به عنوان شایسته تقدیر در روز چهارشنبه معرفی خواهند شد.

دبیر علمی جایزه کتاب سال سپس با بیان این‌که آسمان امسال هم مانند آسمان سال‌های گذشته بوده است، اظهار کرد: کمیت کتاب‌های امسال نیز زیاد بوده است. در واقع ما از نظر کمیت، کم نداریم. اما از نظر محتوایی، با افت مواجه بوده‌ایم و می‌توان گفت: کتاب‌ها کیفیت نداشتند. البته این موضوع صرفا برای کتاب سال نبوده است. من در جشنواره‌های دیگری که حضور داشتم از جمله جشنواره فارابی همین‌طور بوده است. ما دل‌مان می‌خواهد که این موضوع درست شود. مساله دیگری که در میان کتاب‌ها وجود داشت تکرار مکررات در برخی از حوزه‌ها بوده است. ما در برخی از حوزه‌ها کتاب‌های زیادی داریم، اما در برخی از حوزه‌ها کتاب کم است.

سرقت ادبی و نوشتاری

مهدوی‌راد مساله دیگری را که در میان کتاب‌ها به چشم می‌خورد سرقت ادبی و نوشتاری عنوان کرد و گفت: سرقت ادبی در گستره کتاب‌ها وجود دارد؛ از یک فصل تا یک کتابچه. امسال اتفاق عجیبی که رخ داد این بود که در یکی از حوزه‌ها کتاب خوبی به دست ما رسید و برای منطقه‌ای بود که از نظر جغرافیایی مهم بود. این کتاب تا مرحله نهایی هم پیش آمد و احتمال برگزیده شدنش هم وجود داشت. اما یکی از دوستان که تا حدودی زبان اردو می‌دانست با یک سرچ ساده متوجه شد که این کتاب تقریبا بازنویسی فارسی از کتاب دیگری از زبان اردو است، از اول تا آخر کتاب. ممکن بود این فرد اردو نداند و این کتاب برگزیده هم شود و کسی هم متوجه این موضوع نشود. چنین فاجعه‌ای ظاهرا فراگیری زیادی دارد.

هیچ اثری را به خاطر جهت‌گیری‌های خاص کنار نمی‌گذاریم

او تاکید کرد: ما در کتاب سال جمهوری اسلامی هیچ اثری را به خاطر سویه‌های خاص و جهت‌گیری‌های خاص از ارزیابی کنار نمی‌گذاریم و هر کتابی که مجوز وزارت ارشاد را گرفته باشد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

برگزاری جایزه منطقه‌ای کتاب سال در چین

احمدعلی حیدری - دبیر جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران - نیز در این نشست درباره این دوره از جایزه جهانی گفت: شمار کتاب‌هایی که امسال به دبیرخانه رسید قابل توجه بود. امسال 2000 عنوان کتاب از کشور‌های مختلف با دو محور اصلی مطالعات ایران و مطالعات اسلامی به دست ما رسیده است. ما از کشور‌های آلمان، چین، فنلاند، و روسیه برگزیدگانی داریم که روز چهارشنبه جوایز خود را از دست رئیس‌جمهور خواهند گرفت.

او افزود: ابتدای سال میلادی ما جایزه منطقه‌ای را در هند برگزار کردیم و کتاب‌هایی که از سال 2016 در حوزه مطالعات ایرانی اسلامی بودند از جانب دبیرخانه که اکثر آن‌ها هیات علمی دانشگاه بودند مورد ارزیابی قرار گرفتند و در سه حوزه تالیف، ترجمه و تصحیح برگزیدگانش شناخته شدند.

حیدری سپس بیان کرد: در سال 2020 نیز جایزه منطقه‌ای را در کشور چین برگزار خواهیم کرد. با توجه به این‌که این کشور 20 کرسی مطالعات زبان فارسی دارد دایره مطالعاتی فارسی در آن‌جا بسیار گسترده‌تر است. ممکن است آثاری در آن‌جا وجود داشته باشد که در جایزه‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. احتمالا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب چین که در شهریورماه برگزار می‌شود، جایزه منطقه‌ای کتاب سال را برگزار کنیم.

تاثیر کرونا بر کتاب سال

در بخش دیگری از نشست، نیکنام حسینی‌پور با اشاره به برگزیده‌های جایزه جهانی کتاب سال اظهار کرد: با توجه به شرایط جهانی و کشور چین (شیوع ویروس کرونا) ممکن است مشکلی به وجود بیاید. با توجه به این‌که یکی از برگزیدگان ما از کشور چین است شاید به این جمع‌بندی برسیم که مهمان ما به دلیل شرایط موجود امکان حضور در این جایزه را نداشته باشد و در جایزه منطقه‌ای که سال آینده در این کشور برگزار می‌شود مورد تقدیر قرار بگیرد.

احتمال برگرداندن ادبیات به جایزه کتاب سال

او همچنین اظهار کرد: کتاب سال جمهوری اسلامی ایران مهمترین جایزه کتابی ما است. بخشی از جایزه کتاب سال منفک شده و حوزه ادبیات و داستان در جایزه دیگری (جایزه جلال آل احمد) مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هیات علمی و داوران کتاب سال این اجماع را داشتند که کتاب‌های ادبی نیز در کتاب سال مورد ارزیابی قرار بگیرد تا جایزه دیگری بر جایزه کتاب سال سایه نیندازد.

شاید کتاب سال به سمت علوم انسانی برود

مدیرعامل خانه کتاب با اشاره به کارگروه‌های بررسی کتاب در حوزه‌های مختلف علوم گفت: در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی همه کتاب‌هایی که منتشر می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. اما وزارتخانه‌ها از جمله وزارت بهداشت هیچ توجهی به این موضوع ندارند. شاید وزارت ارشاد بخواهد کتاب سال را در حوزه علوم انسانی برگزار کند. اگر وزارتخانه‌ها نمی‌خواهند در این زمینه کاری کنند حداقل مشارکت داشته باشند و خانه کتاب نیز آماده است در داوری به آن‌ها کمک کند. مثلا وزارت بهداشت می‌تواند مسئولیت بخشی از کتاب سال را بر عهده بگیرد.

نیکنام حسینی‌پور خاطر نشان کرد: ما در فرایند داوری، فضا را باز گذاشتیم و خواستیم از ظرفیت دانشگاهی برای ارزیابی و بررسی کتاب‌ها استفاده کنیم. همچنین ما از ظرفیت کسانی که شاید مدرک دانشگاهی نداشته باشند، اما تجربه گران‌سنگی در حوزه کتاب دارند نیز استفاده کردیم و سعی داشتیم در دوره‌های مختلف از داوران خاص و تعداد محدودی استفاده نکنیم. در راستای شفاف‌سازی اسامی داوران را اعلام می‌کنیم تا پای انتخاب‌های خود باشند.

او همچنین گفت: ما آماده نقد و انتقاد از جانب رسانه‌ها هستیم. بعد از 37 سال این اعتماد به نفس را داریم که از طرف آن‌ها مورد داوری قرار بگیریم و امیدواریم این نقد‌ها باعث اصلاح امور شود.

مدیرعامل خانه کتاب همچنین با اشاره به اصلاح آیین‌نامه کتاب سال گفت: کتاب سال باید اصلاح و به‌روز شود. یکی از مسائلی که در جایزه کتاب سال مطرح می‌شود این است که آیا کتابی که در حوزه فلسفه نوشته می‌شود با کتاب کودکی که 52 صفحه است و نصف آن هم تصویرگری است با هم برابر هستند و باید به شکل یکسان به آن‌ها جایزه داده شود؟ این‌ها نیاز به بررسی و اصلاح دارد. آیین‌نامه امسال اصلاح شد. اما آیین‌نامه وحی منزل نیست و قابل اصلاح است و ممکن است در سال‌های آینده مورد اصلاح و بازبینی قرار بگیرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی‌راد نیز در پاسخ به کاهش گروه‌های داوری گفت: ما 72 گروه داوری داشتیم که بخش‌هایی در بخش‌های دیگر ادغام شدند. ما حذف نداشتیم، اما ادغام داشتیم و ممکن است در سال‌های آینده ادغام‌هایی در گروه‌ها داشته باشیم.