از معبد هرکول تا چشم‌اندازهای زیبای چهل چشمه
به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، دیواندره در فاصله 98 کیلومتری شمال سنندج قرار دارد. این شهر از شمال با تکاب، از شرق با شهرستان بیجار، از شمال غرب با سقز، از غرب با مریوان و از جنوب با سنندج همسایه است.
دیواندره از دو کلمه دیوان و دره تشکیل شده است. دیوان به معنی جایگاه و محل قانون، عدالت و جای حل اختلافات و چون این دیوان خانه معروف گشته است این شهرستان با مساحتی معادل 4 هزار و 203 کیلومتر مربع در حدود 15 درصد از وسعت استان کردستان را به خود اختصاص داده است و وجود آثار باستانی بسیاری همچون غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا 2 هزار سال قبل از میلاد در این منطقه است.
مردم دیواندره به زبان کردی سورانی تکلم می‌کنند و آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریائی‌ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسم‌ها ملی و مذهبی را نیز برگزار می‌نمایند.
گوران، ایل گلباغی، تیلکوئی، جاف، منمی (مندمی) برازنده، خواجه وند، ایل کلهر، طایفه زند و قاقالی از قومیت ها و طوائف این شهرستان بوده‌اند که البته این عناوین امروز در منطقه کم رنگ شده و صرفاً جنبه محلی دارد و همه مردم همزیستی مسالمت آمیزی با هم دارند.
شهرستان دیواندره دارای سه بخش مرکزی، کرفتو و سارال و 9 دهستان (حومه - قراتوره - چهل چشمه - اوباتو - کانی شیرین - زرینه - سارال - کوله و حسین آباد شمالی) بوده و تعداد کل روستاهای تابعه شهرستان دیواندره 194 روستا است.
دلبری چهل چشمه در سارال
طبیعت زیبا و افسونگر چهل چشمه یکی از مناطق زیبای زاگرس به شمار می‌رود که با وجود زیبایی خیره‌کننده‌ای که دارد متاسفانه به دلیل دور دست بودن آن از دید گردشگران پنهان مانده است.
کوه چهل‌چشمه با ارتفاع 2137 متر از سطح آب‌های آزاد به عنوان مرتفع‌ترین کوه استان کردستان شناخته می‌شود، این منطقه زیبا ما بین سقز، مریوان و دیواندره قرار گرفته و اسحاق‌آباد، بست، کانعمت، سوله، نرگسله و درهوان از روستاهای اطراف آن است.
این کوهستان علاوه بر ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی کم‌نظیر خود مانند؛ بلندی، پربرف و پرآب بودن چشمه‌های، رستنگاه گل‌ها و گیاهان متنوع دارای ده‌ها قله و یال است که زنجیروار به هم پیوسته و با مجموعه‌ای از ییلاق‌ها که زمانی نه چندان دور محل اتراق دامداران و چرای دام‌هایشان بوده به آن اعتبار و موقعیت تاریخی و جغرافیایی خاصی داده است.
یال‌ها، چشمه و ییلاق‌های اطراف این مجموعه زیبا را شخصی به نام «سلام اسماعیل‌سرخ» به کمک یکی از اهالی 90 ساله روستای «تبریزخاتون» به نام «توفیق زادپور» شناسایی و بازیابی کرده است، که پیش از این نیز در فصلنامه «کوه» به چاپ رسیده است.
این منطقه از برف‌گیرترین و سردسیرترین مناطق کردستان به حساب می‌آید به گونه‌ای که در تمام طول سال برف را در ارتفاعات مختلف آن می‌توانی ببینی.
چهل‌چشمه به برکت زمستان‌های طولانی کردستان و ارتفاعات بلندش بزرگترین ذخیره‌گاه آب است و صدها گونه گیاهی دارویی بی‌نظیر را در خود جای داده است.
بی‌تردید این مجموعه زیبا یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین مناطق کوهستانی زاگرس است که با انواع گیاهان خوشبو، زیبا، درمانی و خوراکی و انواع بافت‌های صخره‌ای و سنگی و خاک‌های گوناگون پوشیده شده است.
هر کس که یک بار به این کوهستان زیبا صعود کرده باشد، قطعاً شیفته زیبایی‌های آن شده و در برنامه سال‌های آینده خود جایی برای صعودی دوباره به این جاذبه زیبا و بکر خواهد گذاشت.
کوهستان چهل‌چشمه صدها گونه گیاهی دارویی بی‌نظیر از جمله سولان یاگل پامچال، کاشمه، لووشه، پسل یا کول، سموور، ریواس، منی، سووره بنه، گونی، کنیوال، پیچک، برزا، سنوبر، قیتران، بنفشه و سالمه را در دل خود جای داده است.
قزل‌اوزن، یکی از شاخه‌های سیروان که به دریای عمان می‌ریزد و رودخانه خورخوره که به سد بوکان می‌ریزد از رودخانه‌های بسیار مهم این منطقه زیبا و دیدنی است.
قله شاه‌نشین، دالاش، دوبرار، کوه سلطان، کوه باینچوب، کوه افراسیاب، کوه کانی‌میران، کوه هزارمیرگ، باشورتی و کوه کل‌کوژ با ارتفاعات گوناگون از جمله قلل این منطقه دیدنی است.
قله شاه‌نشین
قله چهل‌چشمه یا شاه‌نشین دارای یال‌های متعددی است که می‌توان به کل‌با، یا یال مله‌که‌وه، یال کانی زلیخا یا قولی‌زلیخا، یال گاوه‌لال، یال برده‌قبله، یال شاه‌نشین، یال کال‌کالی، یال دلو، یال ئه‌ستیره‌ره‌ش (حوض سیاه) اشاره کرد.
این منطقه زیبا در تمام جهات چشمه‌های فراوان و گوارای را در دل خود جای داده که معروف‌ترین و پرآب‌ترین آن کانی چاو ره‌ش «چشم سیاه» در ضلع جنوب شرقی آن است.
قولنگ احمد خدر در منطقه شمال شرق دیواندره، ییلاق میکائیل کویره، هوار یا ییلاق کانی‌چاوره‌ش، ییلاق جمین، ییلاق کانی زلیخا و در آخر ییلاق مصطفی‌خان نیز از ییلاق‌های چهل‌چشمه است.
رشته کوه‌های چهل‌چشمه به علت پوشش گیاهی؛ ییلاق‌نشین دامداران کشور همجوار عراق بوده است.
میان دو دولت ایران و عراق در اواخر دولت قاجار و در زمان پهلوی اول و پهلوی دوم پیمانی به نام «پیشخورانه» بسته می‌شود که طی آن دامداران مناطق گرمسیر کردستان عراق از مناطق بازیان و گرمیان که مشهور به جاف بوده‌اند در قبال پرداخت مبالغی برای چرانیدن دام‌های خود به این مناطق می‌آمدند. که این آمدن و رفتن‌ها که هر ساله 3 تا 5 ماه طول می‌کشید، تأثیر زیادی روی فرهنگ نامگذاری این یال‌ها و مناطق چهل‌چشمه گذاشت.
از جمله «کانی زلیخا» یا «قولی زلیخا» به اسم دامداری به نام زلیخا و «هواجمین» که ییلاقی بزرگ و با تنوع گل و گیاه گوناگون واقع در بین آبادی دره‌دزدان و شاه‌قلعه است نیز به نام صاحب دام‌های این منطقه در آن زمان «جمین» خوانده می‌شود.
با قدم گذاشتن به طبیعت زیبا و افسونگر چهل چشمه تا چشم کار می‌کند زیبایی و سرسبزی بی‌نظیری است که لحظه به لحظه آرامش را به وجود آدمی تزریق می‌کند و برای لمس آنهمه زیبایی نیازی به بینایی بصری نیست کافی است چشمانتان را ببندید و گوش به آوای طبیعت بسپارید تا به عظمت و شکوه و زیبایی این طبیعت خدادادی پی ببرید.
وزش نسیم خنک بهاری، صدای پرندگان، صدای چشمه‌های جاری و ساری، آبشارهای روان و بوی گیاهان خوش‌بوی طبیعی همان چیزی است که روح را جلا داده و روح خسته آدمی را از هیاهو و جنجال شهر جانی دوباره می‌بخشد.
با نگاه کردن به هرگوشه این بهشت برین زیبایی بی حد و حصری نهفته که می‌توان به عظمت و بزرگی خدایی که این طبیعت زیبا را به آدمی ارزانی داشته پی برد.
دشت بهشت
دهکده سارال یکی از زیباترین جاهای دیدنی دیواندره است که نباید بازدید و گردش در آن را از دست بدهیم چراکه جزو بهترین مقاصد اکوتوریسم در ایران محسوب می‌شود.
بنابر نظر بسیاری از گردشگرانی که در فروردین و اردیبهشت به سارال و دیواندره سفر کرده‌اند، دشت سارال در فصل بهار به دشت بهشت تشبیه شده است. دشت‌های پر گل و صدای نغمه‌سرایی پرندگان و قناریان دشت‌نشین و البته چشمه‌های جوشان و مردم مهمان‌نواز کرد که همگی صمیمی و خونگرم هستند، اینجا را به بهشت روی زمین بدل کرده‌اند.
دهستان سارال یکی از محبوب‌ترین جاهای دیدنی دیواندره به شمار می‌رود که وجود مرتع‌های سرسبز و خوش آب و هوا آن را به مکانی دلپذیر برای تفریح و گذراندن تعطیلات بدل کرده است.
معبد هرکول
کردستان سرزمینی کهن و تاریخی است که به خاطر آثار به جای مانده از گذشته‌های دور و نزدیک، طبیعت بکر و دست نخورده و فرهنگ زیبا و مهمان‌نوازی مردمانش در طول تاریخ همواره هدف گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
آثار باقی‌مانده از تمدن‌های گذشته و طبیعت منحصر به فرد آن در کنار اماکن مذهبی موجب شده، این سرزمین کهن همواره مورد توجه ایرانگردان و جهانگردان قرار گیرد.
غار کرفتو از آثار تاریخی و شگفت‌انگیز استان کردستان است که به عقیده مورخان و باستان‌شناسان تاریخ آن به دوران سوم زمین‌شناسی باز می‌گردد.
بسیاری از رازهای این غار باستانی برای مردمان و حتی بومیان منطقه ناشناخته مانده است، غار کرفتو یکی از آثار معماری صخره‌ای مربوط به قرن سوم میلادی در استان کردستان است که در 72 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سقز و تقریبا با همین فاصله با دیواندره قرار گرفته است.
پس از گذشتن از جاده‌های پر پیچ و خم و دشت‌های دیواندره و پس از عبور از میان کوهپایه‌های پست و بلند، صخره‌های مرتفعی به چشم می‌خورد که یکی از آثار شگفت‌انگیز کشور ایران را در دل خود جای داده است، غار کرفتو در دل صخره‌های مرتفع و در 67 کیلومتری شمال‌غرب شهر دیواندره و 70 کیلومتری شرق شهر سقز واقع شده است.
موقعیت محلی غار و صخره‌های مرتفع پیرامون آن در میان روستای علی‌آباد و نخود دره تکاب از شمال و روستای یوزباش کندی از شرق و جنوب شرق، روستاهای مسعود‌آباد دیواندره از جنوب و روستای میرسعید سقز از غرب محاط شده است.
غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی است که به احتمال زیاد در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته و در طول دوران مختلف با تغییراتی جزئی و کلی محل امنی برای زندگی انسان‌ها بوده است.
میرسید یا میرسعید نزدیک‌ترین روستا در شمال غربی غار به فاصله 3 کیلومتری است، جاده دیواندره به تکاب اصلی‌ترین راه دسترسی به آن بوده و با عبور از بخش گورباباعلی و روستای یوزباش کندی بعد از حدود 3 کیلومتر در سینه یک رشته کوه آهکی در شمال دره‌ای عمیق به دهانه این غار زیبا و اعجازانگیز می‌رسی، معماری این غار صخره‌ای، چهار طبقه در دل کوه است حجاران ماهر فضاهای مداخل غار را تراشیده و اتاق‌ها، راهروها و دالان‌های متعددی به وجود آورده‌اند که از میان غارهای دست‌کن باقی مانده از دوران گذشته این غار معماری کاملتری دارد بر سر در یکی از اتاق‌های طبقه سوم کتیبه‌ای یونانی وجود دارد و به همین دلیل این غار باستانی را معبد هراکلس (هرکول) می‌نامند.
این غار در ارتفاعی بیش از 100 متر از سطح زمین قرار دارد و برای رسیدن به آن باید بیش از 180 پله را طی کرد. دالان طبیعی غار بیش از 600 متر است که ارتفاع سقف آن از 1 تا 12 متر متفاوت است.
زمستان‌ها، هنگام سرما درون غار گرم و در تابستان به لحاظ کوران باد غار خنک است، دو چشمه آب در زیر تقاب‌های پایین غار وجود دارد که سالیان دراز مردم از آن بهره‌مند بوده‌اند. براساس یافته‌های زمین شناسی، کرفتو در دوران مزوزوئیک زیر آب بوده و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شده است.
مستشرقان و محققان بسیاری از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون‌گال از غار کرفتو بازدید و نقشه‌هایی از آن تهیه و ارائه کرده‌اند. کرپورتر نقشه غار را تهیه، استین آن را تکمیل و فون‌گال آن را تصحیح کرده است. در سوی دیگر دره، کوه دیگری وجود داد که به علت القا شکل طبیعی آن، مردمان محلی به آن "سه دختران" می‌گویند.
این غار آهکی است و در دوره‌های مختلف انسان در آن سکونت کرده و به همین دلیل تغییر حالت داده است در داخل غار هنوز هم آب وجود دارد.
وجود تصاویر واشکال نقاشی شده داخل غار از جمله دیدنی‌های موجود در این اثر باستانی است که هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
بر دیواره عمودی طبقات مختلف غار آثار متعددی از گوزن مارال، سوارکار با اسب، حیواناتی ناشناس وغیره وجود دارد که به دلیل قدمت به سختی قابل مشاهده هستند.
در نتیجه آزمایشات خاک‌شناسی که از غار کرفتو به دست آمده نشان داده به علت یک رشته فعالیت‌های جزئی و فعل و انفعالاتی که در سطح غار به عمل آمده و رسوباتی که بر جای مانده این غار از هزاره چهارم پیش از میلاد عاری از فعالیت های انسانی شده است و ساکنین آن که گله‌دارانی کوچ رو بوده‌اند آن منطقه را ترک کرده‌اند.
غار کرفتو به دلیل گمانه‌هایی که در آن حفر شده و بعضا تا عمق 5.5 متر پایین رفته است با توجه به لایه‌های موجود که تحتانی‌ترین آن دارای تراشه‌های سنگی و تیغه‌ای بوده است یک فاصله هزار ساله را نشان می‌دهد و دوباره به آثار زیست انسانی می رسد که دارای چهار دوره سکونتی پیش از تاریخ، اشکانی، ساسانی، اسلامی که البته دوره سلوکی آن چندان مورد یقین نیست.
کشف تراشه‌های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرون غار نشانه استفاده انسان در دوران پیش از تاریخ است همچنین نمونه اشیای به دست آمده باز نشانگر این واقعیت است اگر چه به عقیده بعضی دیگر از کارشناسان امور باستانی می‌توان عمر غار را حتی خیلی پیشتر از آن حساب کرد.
زیباترین بخش معماری غار کرفتو
زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اطاق‌ها، فرم خاص سقف‌ها به شیوه کمانی و ایجاد درگاه‌ها و پله‌های آستانه آن در پنجره‌ها و نورگیرهای اطاق‌ها از نظر تزئینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار است.
بر روی سر در ورودی یکی از اطاق‌های طبقه سوم این غار کتیبه‌ای یونانی وجود دارد که هر چند تا حدود زیادی صدمه دیده اما این جمله در آن نقش بسته که " این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است" که وجود این کتیبه موجب شده تا برخی بر این عقیده باشند که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت سلوکیان قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کردند.
غار باستانی و زیبای کرفتو به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد و بی‌نظیر صخره‌ای همیشه مورد توجه بوده و به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی و بی‌بدلیل استان کردستان، گردشگران زیادی را به سوی خود فرا می‌خواند.
منطقه شکار ممنوع زرینه اوباتو
منطقه شکار ممنوع زرینه اوباتو که در زبان کردی به آن "زرینه هوه تو" می‌گویند، در بخش کرفتو شهرستان دیواندره کردستان و در 125 کیلومتری جاده سنندج به سقز قرار دارد و از لحاظ زیست محیطی یکی از مناطق ارزشمند و خوش آب و هوای دیواندره به شمار می‌رود که در آن گونه‌های جانوری مختلفی زندگی می‌کنند و محل رویش گونه‌های گیاهی نادر است.
این منطقه دشتی مرتفع که از جاذبه‌های گردشگری دیواندره است، با ارتفاع 2 هزار و 200 متر از سطح دریا است و از سردترین مناطق ایران محسوب می‌شود. در قسمت غربی دشت، کوه چهل چشمه واقع شده و در جنوب این کوه دشت سرسبز سارال قرار گرفته است.
این زیستگاه با مساحتی درحدود 24 هزار هکتار زیستگاه پرنده حمایت شده و روبه انقراض میش مرغ با نام محلی میش سی و نام علمی otis tarda بوده است. این پرنده زیبا و ارزشمند در فصول بهار، تابستان و پاییز در این منطقه دیده می‌شود و گاهی نیز جوجه آوری نیز در بین آن‌ها صورت می‌گیرد.
مزارع نخود از مهم‌ترین جاهایی است که مرغ میش‌ها در آن تخم‌گذاری می‌کنند و متأسفانه برخی کشاورزان بدون آگاهی با جمع‌آوری تخم‌ها و جوجه‌ها و یا جا به جا کردن آن‌ها خسارت زیادی به جمعیت گونه مرغ میش‌ها می‌زنند.
میش مرغ (Otis tarda) یکی از بزرگترین پرندگان ایران است که از نظر حفاظتی در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد این‌گونه یکی از پرندگان نادر ایران محسوب می‌شود که در سال 1346 از سوی کانون شکار و صید آن زمان و سازمان حفاظت محیط‌زیست فعلی «حمایت شده» اعلام شد.
البته دیدنی‌های بکر شهرستان دیواندره تنها به منطقه چهل چشمه، غارکرفتو و شکار ممنوع زرینه اوباتو ختم نمی‌شود، طبیعت خدادادی این منطقه در گوشه گوشه دیواندره چیزی برای شگفت‌زده کردنمان دارد. اگر اهل گشت و گذار در طبیعت هستند شهرستان دیواندره گزینه بسیار خوبی برای انتخاب شما خواهد بود...
