اظهار نظر مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی مجمع درباره خلاء نظارتی در تحقق اصل 44
مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاستهای کلی نظام درباره خلاء نظارتی در تحقق اهداف سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی اظهار نظر کرد.
خبرگزاری میزان - بنا بر اعلام اداره کل روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام، با وجود گذشت بیش از 15 سال از ابلاغ سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و 12 سال از ابلاغ قانون اجرای این سیاست ها، هنوز آثار اجرای ابعاد مختلف این سیاست بویژه در محورهایی مانند توانمندسازی بخش خصوصی و مردمی کردن اقتصاد که مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است، محسوس نیست. حتی در بخش واگذاری بنگاهها نیز مشاهده میشود که بعضا بنگاههای واگذار شده با مشکلاتی بیش از گذشته به دولت بازگردانده شده اند.
موضوع عدم تحقق اهداف سیاستهای کلی اصل 44 در گزارشهای تدوین شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز مورد اذعان قرار گرفته است. در بیست و دومین گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی در رابطه با عملکرد قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 که عملکرد مربوط به شش ماه نخست 1398 را گزارش کرده، به صراحت به این موضوع اشاره شده و در خصوص تحقق اهداف هشت گانه سیاستهای کلی آمده است:
در مجموع طی سالهای بعد از ابلاغ سیاستهای کلی اصل 44، رشد اقتصادی کشور روند پرشتاب نداشته است... گسترش مالکیتها جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده... شاخص بهرهوری تفاوت زیادی نکرده... در اغلب ارکان 12 گانه شاخص رقابتپذیری جهانی امتیاز پایینی کسب شده و در کل رتبه مناسبی کسب نشده... سهم بخش تعاونی 3.8 از اقتصاد کشور است و سهم بخش خصوصی 17 درصد از کل واگذاریها بوده... حجم بودجه شرکتهای دولتی 20 درصد رشد داشته... سطح عمومی اشتغال تغییری نداشته و پس انداز خانوارها کاهش داشته است؛ بنابراین براساس گزارش رسمی وزارت امور اقتصادی و دارایی میتوان گفت که در مجموع هیچ کدام از اهداف سیاستهای کلی اصل 44 تاکنون محقق نشده است.
با توجه به عدم تحقق اهداف سیاستهای کلی اصل 44 و در اجرای تبصره 3 ماده 6 مقررات نظارت بر حسن اجرای سیاستهای کلی نظام ابلاغی رهبر معظم انقلاب، ارزیابی عملکرد اجرای سیاستهای کلی اصل 44 و نظارت بر نحوه اجرای آن در دستور کار مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاستهای کلی قرار گرفت و در این راستا، طی جلسات کارشناسی، مجموعه سیاستها و منویات مقام معظم رهبری و نیز گزارشهای منتشره توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی بررسی شد که نتایج آنها به تدریج و طی گزارشهای بعدی منتشر خواهد شد.
در گزارش حاضر، نکاتی در خصوص «نظارت بر اجرای قانون و سیاست» در سه بعد کیفیت گزارش عملکرد اجرای قانون، کیفیت نظارت دستگاههای ناظر و تحقق تبصره ماده 32 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44، ارائه میشود.
1. کیفیت گزارش عملکرد اجرای قانون اجرای اصل 44 قانون اساسی
وزارت امور اقتصادی و دارایی گزارشهایی دورهای درباره قانون اجرای اصل 44 در دستگاههای اجرایی منتشر میکند و پایگاهی نیز برای دریافت گزارش دستگاهها طراحی کرده است. با این وجود، گزارشات ارسالی این وزارت در بسیاری از موارد گویای میزان تحقق اهداف قانون نیست.
بررسی این گزارشات نشان میدهد استخراج احکام مواد قانون که قدم اول برای تنظیم گزارش عملکرد است، انجام نشده است. به علاوه مواردی مانند احصاء مشکلات و موانع عدم تحقق احکام و ارائه پیشنهادات برای رفع اشکالات کمتر مورد توجه بوده است. در گزارش عملکرد مواد قانون نیز در برخی بندها صرفا به درج عبارت «دستگاه مورد نظر گزارشی ارائه نکرده است» بسنده شده است.
این بدان معناست که دستگاههای متولی و مسئول اجرای قانون، پاسخگو نبوده و یا گزارشی از عملکرد خود ارائه نکرده اند و وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز صرفا به درج همین عبارت در متن گزارش اکتفا نموده است.
علاوه بر این، موارد متعدد دیگری نیز توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی گزارش شده که نشان میدهد گزارشهای ارائه شده توسط دستگاهها ناقص یا مبهم بوده است و وزارت امور اقتصادی و دارایی همان پاسخ مبهم را بدون کنکاش و یا تلاش برای رفع ابهام، منتشر کرده است.
به عنوان مثال، بررسی گزارش بیست و یکم وزارت امور اقتصادی و دارایی که مربوط به عملکرد اجرای قانون در نیمه دوم سال 97 است؛ نشان داد که بیش از 100 مورد از مجموع حدود 250 مورد از بندهای گزارش شده، ناقص یا مبهم هستند و 8 دستگاه اجرایی مسئول و مخاطب قانون، اصلا گزارشی ارائه نکرده اند.
این در حالی است که بیش از یک دهه از ابلاغ قانون مربوط گذشته است و میبایست تاکنون فرآیند لازم برای گزارش گیری درست ایجاد میشد و دستگاههای اجرایی گزارشهای شفاف از عملکرد اجرای قانون ارائه میکردند.
به همین دلیل به نظر میرسد که یکی از خلأهای اصلی و ابتدایی در اجرای قانون سیاستهای کلی اصل 44، فقدان گزارش عملکرد مناسب و کارآمد از اجرای قانون است که طبق قانون بر عهده وزارت امور اقتصادی و دارایی بوده است.
2. کیفیت عملکرد دستگاههای ناظر
کیفیت عملکرد دستگاههای ناظر اجرای قانون و ساختار طراحی شده برای اعمال نظارت، کارا و اثربخش نیست. البته در قانون، ناظران متعددی مانند شورای عالی اجرای سیاستهای کلی اصل (44) قانون اساسی، وزارت امور اقتصادی و دارایی (اعم از حوزه وزارتی، سازمان بورس و اوراق بهادار، هیأت مقرراتزدایی و تسهیل شرایط صدور مجوزها و پروانه فعالیتهای اقتصادی، هیأت واگذاری، سازمان خصوصیسازی)، شورای رقابت، وزارت تعاون و قوه قضاییه پیشبینی شده است (پیوست).
براساس مفاد قانون، شورای عالی اجرای سیاستهای کلی اصل (44) قانون اساسی در رأس این هرم نظارتی و مسئول «نظارت بر فرآیند اجرای قوانین و مقررات مرتبط با سیاستهای کلی اصل (44) قانون اساسی» و «تصویب شاخصهای اجرایی برای تحقق اهداف سیاستهای کلی اصل (44) قانون اساسی بهمنظور اعمال نظارت دقیق بر اجرای آنها» میباشد و در موارد زیادی سایر ناظران و حتی بالاترین مقام هر یک از دستگاههای اجرائی (به عنوان مسئول قانونی اجرای صحیح و به موقع تکالیف مقرر شده برای آنها در این قانون) مکلف به ارائه گزارش عملکرد خود یا انعکاس موارد مغایر، به شورای عالی جهت اخذ تصمیم میباشند. ولی بررسی عملکرد شورای مزبور و نیز شواهد موجود نشان میدهد که این شورا ابزار و ساز و کار لازم جهت جلوگیری و رسیدگی به تخلفات یا انحرافات ناشی از اجرای قانون، یا معرفی متخلف و مجرم به مراجع قضایی حسب مورد و به طور کلی نظارت بر اجرای قانون را ندارد و تاکنون عمدتا شأن مشاورهای و تصویب آییننامهها و دستورالعملهایی که به موجب قانون مسئول تصویب آن بوده را داشته است. بنابراین، نظارت در مرحله اجرای قانون بسیار ضعیف است و به همین دلیل است که دستگاههای مسئول، ضرورتی به پاسخگویی و ارائه شفاف گزارش عملکرد خود نمیبینند.
3. عدم تحقق تبصره ماده 32 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44
از جمله موارد دیگر اثبات کننده ضعف نظارت کافی بر اجرای قانون سیاستهای اصل 44، عدم تحقق تبصره ماده 32 این قانون است. طبق تبصره ماده 32 قانون اجرای اصل 44، «قوه قضائیه مکلف است لایحه رسیدگی به تخلفات و جرایم موضوع این قانون را حداکثر ظرف مدت شش ماه از تصویب این قانون از طریق دولت تقدیم مجلس شورای اسلامی نماید».
ولی با وجود صراحت قانونی، براساس گزارشهای متعدد منتشره توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی در خصوص عملکرد اجرای قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 (موضوع ماده 88)، تاکنون قانون مزبور به تصویب نرسیده است. قوه قضاییه در آخرین پاسخ خود اظهار داشته است که «لایحه آیین دادرسی تجاری»، «لایحه جدید قانون تجارت» و «طرح مبارزه با جرایم اقتصادی» به عنوان جایگزین لایحه موضوع تبصره ماده 32 قانون اصل 44 تدوین شده و برای تصویب به مراجع ذیربط ارسال شده است. در گزارش بیست و دوم وزارت امور اقتصادی و دارایی در عملکرد این ماده آمده است که «وزارت دادگستری گزارشی ارائه نداده است.»، ولی آخرین وضعیت لوایح مزبور براساس بررسیهای بعمل آمده به شرح زیر است.
الف) لایحه آیین دادرسی تجاری
پیشنویس لایحه آیین دادرسی تجاری با رویکرد تسریع در روند رسیدگی به دعاوی تجاری به عنوان یکی از ملزومات خصوصی شدن اقتصاد در سال 1388 توسط معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضاییه تدوین و به تصویب ریاست قوه قضاییه رسید. لایحه پیشنهادی قوه قضاییه، در جلسه مورخ 25/8/1390 هیأت وزیران به تصویب رسید و در جلسه علنی مورخ 15/12/1390 مجلس شورای اسلامی نیز اعلام وصول شد و ن آ د را در را. لایحه مزبور (با اندکی تغییرات - لایحه 133 مادهای) مجددا در سال 95 از سوی دولت به مجلس ارائه شد، اما همچنان در مجلس تحت بررسی بوده و به نتیجه نهایی نرسیده است.
ب) لایحه جدید قانون تجارت
تدوین لایحه تجارت از اوایل دهه 80 در دولت وقت آغاز و در سال 1384 به مجلس تقدیم شد. لایحه مزبور در تاریخ 6/10/1390 در کمیسیون حقوقی و قضایی که طبق اصل 85 قانون اساسی عهدهدار بررسی آن بود، به تصویب رسید و مجلس نیز در 23 فروردین 1391 با اجرای آزمایشی آن به مدت 5 سال موافقت نموده و آن را برای شورای نگهبان ارسال کرد. اما شورای نگهبان اصل 85 را در خصوص این قانون نپذیرفت و آن را به مجلس عودت داد؛ لذا برای رفع ایراد شورای نگهبان لازم بود کلیه مواد به صورت جداگانه در صحن علنی مجلس به تصویب برسد.
آخرین نسخه موجود لایحه اصلاح قانون تجارت، دارای 1261 ماده و در قالب 5 کتاب «قراردادهای تجاری»، «تکالیف تاجر»، «اسناد تجاری»، «شرکتهای تجاری» و «ورشکستگی و قراردادهای ارفاقی» پیشبینی شده است. نظر به حجم بالای مواد این لایحه، تصمیم کمیسیون قضایی بر آن شد که لایحه در پنج مرحله به صحن علنی مجلس ارائه شود. به این ترتیب پس از گذشت حدود 14 سال از تاریخ ارسال این لایحه به مجلس و طی کردن سه دوره مجلس، سرانجام در شهریور ماه 1398 اولین کتاب آن یعنی «کتاب قراردادهای تجارتی» در 12 فصل و 331 ماده در دستور کار مجلس قرار گرفت، ولی مواد 279 و 293 آن جهت بررسی مجدد به کمیسیون قضایی و حقوقی ارجاع شد؛ لذا تا زمان بازگشت نتیجه بررسی این مواد از کمیسیون و رأیگیری مجدد راجع به آنها در صحن مجلس، ارسال سایر مواد تصویب شده لایحه به شورای نگهبان نیز به تأخیر افتاد. بالاخره پس از اعتراضهای پیاپی فعالان اقتصادی و کارشناسان، در آخرین روزهای آبان 1398 نمایندگان مجلس به منظور تأمین نظر شورای نگهبان مواد 279، 293، 309، 319 و 320 لایحه تجارت در قسمت قراردادهای تجارتی را اصلاح کردند؛ ولی مجددا لایحه مزبور از سوی شورای نگهبان برای اصلاح به مجلس بازگرداندهشدهاست.
در حال حاضر نیز بررسی و تصویب کتابهای بعدی لایحه در دستور کار مجلس و کمیسیونهای آن بوده و موادی از آن نیز تاکنون به تصویب مجلس رسیده است.
ج) طرح مبارزه با جرایم اقتصادی یا تشدید مقابله با مفاسد اقتصادی
طرح «مبارزه با جرایم اقتصادی» در قالب 50 ماده توسط 78 نفر از نمایندگان مجلس تهیه و در خردادماه 1395 جهت سیر مراحل تصویب به مجلس ارائه گردید. کلیات این طرح در تاریخ 16/5/1397 در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس به تصویب رسید. اما چون تصویب آن در کمیسیون مجلس، با نامه رئیس قوه قضائیه به مقام معظم رهبری مبنی بر تقاضای حکم حکومتی برای مبارزه با مفاسد اقتصادی مقارن شد، ماده جدیدی تحت عنوان ماده 50 به طرح اضافه و جهت بررسی در صحن علنی مجلس به هیأت رئیسه مجلس ارسال شد (ماده 50- به جرائم موضوع قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور و اصلاحات و الحاقات بعدی آن براساس حکم حکومتی مقام رهبری مورخ 97/5/20 مطابق احکام مذکور و در مدت زمان آن حکم رسیدگی میشود و پس از انقضای مدت زمان حکم مزبور، رسیدگی به این جرم نیز مانند سایر جرائم اقتصادی برابر احکام این قانون صورت میگیرد). لیکن بررسی این طرح در صحن علنی، با اخطار اصل 75 قانون اساسی مبنی بر داشتن بار مالی از دستورکار مجلس خارج شد.
در این طرح تشکیل سازمانی مستقل به نام سازمان مبارزه با جرایم اقتصادی با اختیارات کامل برای مبارزه و رسیدگی به جرائم اقتصادی پیشبینی شده است. این سازمان جهت ورود به هر نوع مفاسد اقتصادی بیش از 5 میلیارد تومان و در خصوص مقامات بخش دولتی و عمومی غیردولتی بدون رعایت حدنصاب مزبور تشکیل شده و در تمامی استانها نیز مرکز خواهد داشت. از سوی دیگر تمامی مسئولان و افراد عادی که در مباحث اقتصادی فساد ایجاد میکنند؛ در این سازمان مورد محاکمه قرار میگیرند. این سازمان دارای آیین دادرسی اختصاصی جرائم اقتصادی و قضات مخصوص و مستقل است.
- بیشتر بخوانید:
- رضایی: ضرورتی ندارد با نیروهای وابسته و غربزده مماشات شود