اعتراض تند مؤلفان لغت‌نامه دهخدا

هشت تن از یازده عضو هیات مولفان موسسه لغت‌نامه دهخدا نامه‌ای به تعطیلِ موقتِ تألیف لغت‌نامه بزرگ فارسی و قطع همکاری خود با مؤسسه به‌رغم انکارهای چندباره ریاست و مسئولان جدید مؤسسه لغت‌نامه، مجدداً اعلام کرده‌اند.

به گزارش عرشه آنلاین از وب‌سات میراث مکتوب امروز یکشنبه 13 شهریور 1401، نامه سرگشاده 8 تن از مؤلفان مؤسسه لغت‌نامه دهخدا خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برای انتشار در اختیار مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب قرار گرفت. در این نامه پس از اشاره گذرا به تلاش‌های مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در جهت تألیف لغت‌نامه بزرگ فارسی - کتاب بزرگی که سند ملیت و زبان ایران اسلامی است - و پیشرفت‌های چشمگیری که با وجود تنگناهای مالی در اجرای این طرح دست داده‌است، به تحولات زیان‌باری که تعطیل این طرح برای زبان و فرهنگ فارسی در پی خواهد داشت اشاره کرده‌اند. همچنین مؤلفان «تعطیلِ موقتِ تألیف لغت‌نامه بزرگ فارسی و قطع همکاری خود با مؤسسه» را، به‌رغم انکارهای چندباره ریاست و مسئولان جدید مؤسسه لغت‌نامه، مجدداً اعلام کرده‌اند.

متن نامه به شرح زیر است:

وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری

جناب آقای دکتر محمدعلی زلفی‌گل

با سلام و احترام

چنان‌که مستحضرید کار بزرگ علامه علی‌اکبر دهخدا در طول تاریخ هزاروچندصدساله دوره اسلامی ایران در حفظ و اعتلای زبان فارسی کم‌نظیربوده‌است. لغت‌نامه دهخدا بی‌نیاز از تعریف و تمجید است. اهمیت کار او باعث شد که این اثر ارجمند پس از حدود سی سال تلاش شخصی او مورد حمایت مجلس شورای آن روزگار قرار گیرد و پس از آن وزارت فرهنگ و دانشگاه تهران متولی ادامه آن شدند. کار ارزشمند او با نظارت و پایمردی شاگردان برجسته‌اش، دکتر محمد معین، دکتر سیدجعفر شهیدی، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی و استاد محمد پروین گنابادی و همکاری جمعی از مؤلفان ادامه یافت تا اینکه سرانجام چاپ لغت‌نامه دهخدا در بیش از بیست‌و پنج‌هزار صفحه سه‌ستونی با قطع رحلی، در 222 جزوه در سال 1358- 1359 پایان یافت و در پنجاه جلد صحافی شد.

در سال‌های بعد مؤسسه لغت‌نامه دهخدا تصمیم به ویرایش و حروف‌نگاری کامپیوتری لغت‌نامه گرفت. ویراست اول در سال 1373 در 15 جلد و ویراست دوم در سال 1377 در 16 جلد به چاپ رسید. در سال 1379 لوح فشرده لغت‌نامه دهخدا در قالب نرم‌افزاری با توانایی جستجوهای گوناگون به دست علاقه‌مندان رسید و تا کنون چندین ویراست از آن منتشر شده‌است. در سال 1385 فرهنگ متوسط دوجلدی دهخدا (بدون اَعلام و شواهد) به چاپ رسید. همچنین در 21 مردادماه 1399 نسخه برخط (آنلاین) لغت‌نامه دهخدا بر روی وبگاه مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی بارگذاری شد.

بنیانی که دهخدا گذاشت در زمان و نوع خود بی‌نظیر بود و علاوه بر لغت، اَعلام را نیز در بر داشت. امروزه با وجود فرهنگ‌ها و دانشنامه‌های جدید، لغت‌نامه همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌است. جایگاه لغت‌نامه در کنار دیگر فرهنگ‌ها و حق اولویت دهخدا در فرهنگ‌نویسی محفوظ است و تا زبان فارسی برجاست، نام او نیز برجا خواهد ماند.

در سال‌های پایانی تألیف و چاپ لغت‌نامه دهخدا (1355 1359)، زنده‌یاد دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی با تکیه بر نظر و خواست دهخدا، طرح تألیف لغت‌نامه‌های دیگری را پیش نهاد: لغت‌نامه فارسی در 3 نوع بزرگ، متوسط و کوچک. نام «لغت‌نامه فارسی» بر اساس یادداشتی از یادداشت‌های شادروان دهخدا برای مقدمه لغت‌نامه دهخدا انتخاب شد: «این لغت‌نامه مسوده و پیش‌نویس لغت‌نامه فارسی است و از این رو محتاج بسیاری اصلاح و تصحیح‌هاست و اگر این پیش‌نویس نباشد اصلاحات و تصحیحات صورت نمی‌گیرد».

دکتر دبیرسیاقی تألیف این فرهنگ را با همراهی شادروان سیدجعفر شهیدی و چند تن از مؤلفان باقی‌مانده (عباس دیوشلی، حسن احمدی گیوی، حسن انوری، رسول شایسته، سعید نجفی اسداللهی و غلامرضا ستوده) آغاز کرد. چاپ لغت‌نامه‌های متوسط و کوچک پس از یکی دو جلد متوقف شد و تنها لغت‌نامه بزرگ فارسی ادامه یافت.

تألیف این فرهنگ با پیوستن افراد دیگری که جانشین مؤلفان درگذشته شدند، آهسته و پیوسته ادامه یافت. تا کنون حرف «آ» در 1054 صفحه در 7 جزوه، حرف «الف» در 4412 صفحه در 24 جزوه و از حرف «ب» تا کنون 1370 صفحه در 9 جزوه منتشر شده‌است، بیش از دو سال است سه جزوه (418 صفحه) به چاپخانه فرستاده شده ولی به علت نداشتن بودجه هنوز چاپ نشده و این در حالی است که دو جزوه دیگر آماده چاپ است و تا پایان حرف «ب» نیز تألیف شده و کار آن در مراحل تکمیلی است. درخور ذکر است که مقدمات برخط شدن لغت‌نامه بزرگ فارسی در حال انجام بود که متأسفانه ناتمام ماند.

از جمله ویژگی‌های این فرهنگ و تفاوت‌های آن با لغت‌نامه دهخدا، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

لغت‌نامه دهخدا یک «لغت‌نامه - دائرهالمعارف» است ولی لغت‌نامه بزرگ فارسی فقط شامل اطلاعات لغوی است و اَعلام تاریخی و جغرافیایی و توضیحات دانشنامه‌ای ندارد. مستحضرید که فرهنگ‌نویسی و دانشنامه‌نویسی، در عین مشابهت، بسیار با هم تفاوت دارند؛ فرهنگ‌نویسی به‌مراتب دشوارتر و وقت‌گیرتر از دانشنامه‌نویسی است. در اینجا برای نمونه آمار مدخل‌های حرف «آ» و «الف» لغت‌نامه دهخدا - که هم لغت‌نامه و هم دانشنامه است - و لغت‌نامه بزرگ فارسی - که فقط لغت‌نامه است - با هم مقایسه می‌شود: حرف «آ» در لغت‌نامه دهخدا: 2304 مدخل در 240 صفحه؛ حرف «آ» در لغت‌نامه بزرگ فارسی: 5837 مدخل در 1054 صفحه. و اما حرف «الف» در لغت‌نامه دهخدا: 22677 مدخل در 3503 صفحه؛ حرف «الف» در لغت‌نامه بزرگ: 24981 مدخل در 4412 صفحه. این تفاوت در حالی است که در حرف «الف» لغت‌نامه دهخدا تعداد معتنابهی اَعلام ضبط شده‌است که شامل نیمی از مدخل‌ها می‌شود، برای نمونه بنگرید به مدخل‌های «ابن...»، «ابو...»، «احمد..». مقایسه این دو حرف در این دو فرهنگ، عظمت و شمول کاری را که در لغت‌نامه بزرگ فارسی در دست انجام است، نشان می‌دهد.

لغت‌نامه بزرگ فارسی در گزینش و ارائه مدخل‌ها و تعریف‌نگاری و ارائه ترکیب‌ها و شاهدها، شیوه و روشی مدون دارد.

متن‌های مورداستشهاد لغت‌نامه دهخدا عمدتاً تا سده هشتم هجری است، ولی دامنه منابع لغت‌نامه بزرگ فارسی نزدیک به هزار عنوان کتاب از متن‌های قدیم و معاصر است.

لغت‌نامه بزرگ فارسی فرهنگی تاریخی است. به این معنی که شاهدهای این فرهنگ از قدیم به جدید مرتب شده و سیر تحول معنایی واژ را نشان می‌دهد.

پرسش یا شبهه دیگری که این روزها مطرح می‌شود درباره کُندی تألیف این فرهنگ است. چند علت برای کُندی آن می‌توان برشمرد:

زمان‌بر بودن و به اصطلاح قدما "بطیءالسیر" بودن تألیف این دست فرهنگ‌های عمومی بزرگ و جامع، ویژگی ذاتی و ماهوی این نوع فرهنگ‌هاست. تألیف و چاپ لغت‌نامه دهخدا 63 سال (1297- 1359) به طول انجامید. در تألیف لغت‌نامه به‌جز علامه دهخدا، 117 مؤلف و دستیار همکاری کردند و بودجه‌ای مصوب در مجلس داشت. این موضوع خاص این فرهنگ و ایران نیست. تألیف فرهنگ جدید انگلیسی آکسفورد ((Oxford New English Dictionary با بیش از صد نفر مؤلف و ویراستار و متخصص و آن همه امکانات حدود 50 سال طول کشید. گاه تألیف یک مدخل (و نه ویرایش آن) در چنین فرهنگ‌هایی ماه‌ها طول می‌کشد، تألیف مدخل‌های پرکاربرد که معانی متعدد و هزاران شاهد در متون دارند، چندین ماه کارِ پیوسته می‌طلبد.

کمبود نیروی متخصص نیز یکی از دلایل اصلی کُندی این کار و کارهای مشابه است. فرهنگ‌نویسی کاری تخصصی است که علاوه بر دانش لغوی، شم زبانی، احاطه بر متون زبان فارسی، تسلط بر دستور زبان فارسی، دانستن زبان عربی و یکی دو زبان خارجی، داشتن اطلاعات اجمالی از زبان‌شناسی و آشنایی با کتاب‌های مرجع، عشق و علاقه و حوصله و بردباری بسیاری می‌طلبد. افرادی که حتی نیمی از این شرایط را داشته باشند، متأسفانه فراوان نیستند.

عدم امکان استخدام و جذب نیرو به دلیل فراهم نبودن زیرساخت مناسب. در دوره مدیریت‌های پیشین، مؤسسه برای جذب نیرو از بین دانشجویان دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی فراخوان داد. از بین آنان بعد از دو بار مصاحبه 15 نفر برای طی دوره آموزشی انتخاب شدند و همکاران مؤلف برای تربیت آنان هیچ کم نگذاشتند. تمامی آنها بعد از دو سه سال کار کردن به خاطر دریافت نکردن دستمزد مناسب از یک سو و نداشتن امید به استخدام و عقد قرارداد از مؤسسه رفتند و جذب مراکز فرهنگی دیگر شدند. یکی از موانع جذب نیرو، اختصاص ندادن عضو هیئت علمی جدید به مؤسسه بود. مؤسسه فقط دو عضو هیئت علمی داشت که با لغت‌نامه بزرگ نیز همکاری می‌کردند، به سبب مسائل اداری و امتیازدهی و مانع‌تراشی‌ها، کار به جایی رسید که ترجیح دادند استعفا دهند.

نداشتن بودجه مناسب، کافی و مطمئن. پس از پایان لغت‌نامه دهخدا و ارائه طرح لغت‌نامه‌های فارسی به دانشگاه تهران، هیئت رئیسه دانشگاه موافقت کرد که همان بودجه مختصر لغت‌نامه دهخدا به این فرهنگ اختصاص یابد. بودجه‌ای که در همان موقع برای تألیف و چاپ لغت‌نامه دهخدا نیز بسنده نبود و دکتر معین و پس از او، دکتر سیدجعفر شهیدی با نوشتن نامه به سازمان‌ها و ادارات مختلف کسری بودجه چاپ لغت‌نامه را تأمین کردند. مؤسسه لغت‌نامه دهخدا از بدوِ تأسیس تا کنون همواره با مشکلات مالی روبه‌رو بوده‌است، حتی پس از بنیانگذاری مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی در سال 1368 و خودکفا شدن آن در سال 1383 باز هم چندان گشایشی در پرداخت حق‌التألیف‌ها ایجاد نشد. با همه‌گیری کووید 19 و عدم پذیرش زبان‌آموز و تحریم‌های بانکی وضع بدتر شد به نحوی که عملاً حق‌التألیفی به مؤلفان پرداخت نشد و یا اگر شد به طور مقطعی و بسیار ناچیز بود. با این‌همه، با حق‌التألیف‌های مختصر یا بدون دریافت حق‌التألیف کار ادامه یافت.

جناب آقای وزیر، پس از این مقدمه طولانی، با احترام باید عرض کنیم که ما مؤلفان مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در پی عزل و نصب و جابجایی نیروهای کارآمدِ مؤسسه، نگران سرنوشت و پاسداشت کارهایی هستیم که توسط بزرگانی چون علامه علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، دکتر سیدجعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی بنیانگذاری شده‌است.

در سال 1386 پس از استقلال سازمانی مؤسسه از دانشکده ادبیات و علوم انسانی و درگذشت دکتر سیدجعفر شهیدی، به تشخیص رؤسای دانشگاه تهران، رؤسای این مؤسسه از گروه زبان‌شناسی انتخاب شدند که با توجه به دو فعالیت عمده این مؤسسه که فرهنگ‌نویسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان است، تصمیم بجایی بود. ما در دو سال اخیر شاهد اجرای برنامه‌های موفق کوتاه‌مدت و درازمدت رئیس پیشین و معاون او بودیم؛ مؤسسه در حال اوج گرفتن بود که به‌ناگاه پیش از موعد ایشان برکنار شدند.

در پی تصمیمات کارشناسی‌نشده و شتاب‌زده رئیس جدید، نیروهای کاردان، وظیفه‌شناس و مسئولیت‌پذیر از مؤسسه عزل یا رانده شدند. مؤلفان طی نامه‌ای از رئیس جدید مؤسسه تقاضا کردند که در تصمیم‌های خود بازنگری کند، جوابی داده نشد. بار دیگر همگی در مؤسسه حاضر شدند و خواهان ملاقات و مذاکره با ایشان شدند، پیغام فرستادند که تصمیم‌گیری در این مورد در حوزه اختیارات ایشان نیست. همه اینها موجبات آزردگی خاطر کسانی شد که مدت همکاری برخی از ایشان با مؤسسه بالغ بر 60 سال است. در پی آن، مسئولان امر در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها منکر این برخوردها و قطع همکاری مؤلفان شدند و اطلاعیه مؤلفان را جعلی دانستند و در رسانه‌ها چنین نمایاندند که در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا آب از آب تکان نخورده‌است.

مؤلفان مؤسسه لغت‌نامه دهخدا ضمن اعلام مجدد تعطیلِ موقتِ تألیف لغت‌نامه بزرگ فارسی و قطع همکاری خود با مؤسسه لازم دانستند که ضمن معرفی «لغت‌نامه بزرگ فارسی» ضرورت و اهمیت آن را برای جناب‌عالی شرح دهند و از جناب‌عالی بخواهند که اجازه ندهید چراغی را که علامه دهخدا صد سال پیش برافروخت و شاگردان و رهروان او آن را تا امروز روشن نگاه داشتهاند، خاموش شود.

لغت‌نامه بزرگ فارسی سند ملی زبان فارسی و همانند لغت‌نامه دهخدا طرحی ملی است و تعطیل آن ضربه‌ای محکم به جسم و جان زبان فارسی است. ما مؤلفان لغت‌نامه بزرگ فارسی از حضرت‌عالی درخواست می‌کنیم دستور فرمایید مسئولان ذی‌ربط، آبِ رفته را به جوی بازگردانند و با تجدیدنظر در تصمیمات خود شأن و پایگاه مؤسسه لغت‌نامه دهخدا را که از قدیم‌ترین مؤسسات پژوهشی کشور است، پاس بدارند. با احترام و آرزوی تندرستی و موفقیت برای جناب‌عالی

هیئت مؤلفان لغت‌نامه بزرگ فارسی / خبرآنلاین

• نحوه دریافت و مبلغ وام بازنشستگان اعلام شد

• مامور پلیس در تهران به شهادت رسید + عکس

• جزئیات مهم برای دریافت اینترنت رایگان دولتی

• فوری؛ زمان واریز سود سهام عدالت اعلام شد

• استخدام 34000 نیروی جدید در آموزش و پرورش

• این مجرمان فراری را شناسایی کنید + عکس

• آگهی عجیب در خیابان‌های تهران | خدمات درک کردن شما

بیشتر بخوانید

• خبر مهم وزیر علوم درباره کنکور
• اشتغال نفرات برتر کنکور تضمین شد
• دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو برکنار شد
• وزیر علوم: وضعیت حجاب دانشگاه‌ها مناسب نبود، درست کردیم