السودانی؛ روی دیگر الکاظمی
عراق امروز به دنبال استقلال و رها شدن از وضعیت ناکارآمدی های حاکم بر سیاست داخلی و خارجی این کشور است که این مهم جز با اصلاحات عمیق و ساختاری امکان‌پذیر نیست.
در حوزه سیاست خارجی آنچه که از دوره حیدر العبادی در دستورکار بغداد قرار گرفته در پیش گرفتن سیاست موازنه مثبت و بازی کردن در میانه کشمکش بین ایران و آمریکاست. عراق نوین در سال‌های اخیر با کلان راهبرد موازنه مثبت قوا، سعی در مدیریت تنش تهران - واشنگتن داشته است تا ضمن عدم‌اصطکاک سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی با هر کدام از طرفین این دعوا به دلیل نیازهای متعدد و متنوع به آنها، مانع از تبدیل شدن عراق به زمین سوخته این تنش شود.
این سیاست توسط نسل جدید سیاستمداران عراقی پی ریزی شد و امروز هم در دستورکار است؛ سیاستمدارانی که از وضعیت ناکارآمدی های حاکم بر سیاست داخلی و خارجی عراق ناراضی هستند و عزم آن دارند که تغییرات عمده ای در این وضعیت ایجاد کنند.
بازیگری ایران و آمریکا در عراق
دو بازیگر عمده ای که در عراق بعد از جنگ 2003 حضور و نقش آفرینی جدی دارند و سعی می‌کنند عراق را به سمت خودشان بکشانند، ایران و آمریکا هستند.
نقش آفرینی ایران و آمریکا در عراق تاجایی پیش رفت که عراق به محلی برای جنگ نیابتی دو کشور تبدیل شد؛ آمریکا در عراق سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس را به شهادت رساند و ایران نیز در پاسخ به این اقدام به پایگاه عین الاسد آمریکا در عراق حمله کرد. اما عراق امروز به دنبال استقلال و تثبیت قدرت خود در منطقه است.
نسل جدید سیاستمداران عراق
نسل جدید سیاستمداران عراقی که سیاست استقلال طلبی و گام برداشتن در مسیر تثبیت را دنبال می‌کنند شامل حیدر‌العبادی، مصطفی‌الکاظمی و محمد شیاع السودانی هستند؛ این سیاست از دوره العبادی شروع شد و در دوره الکاظمی تثبیت شد و اکنون السودانی آن را ادامه خواهد داد.
نسل جدید از این فضا ناراضی هستند که عراق به محلی برای کشمکش تهران و واشنگتن تبدیل شده است. درواقع آنها آرمان استقلال دارند و این ایده استقلال در شرایطی محقق می‌شود که سیاستمداران عراقی در کشمکش تهران و واشنگتن در میانه بازی کنند و اجازه ندهند که کفه ترازو به سمت یکی از طرفین سنگینی کند.
مصطفی الکاظمی، نخست وزیر پیشین عراق به خوبی نسبت به این وضعیت آگاه بود و می دانست که مردم از او انتظار کارآمدی و اصلاحات عمیق و ساختاری دارند؛ از این رو وی به مدیریت روابط خارجی و پایان دادن به وضعیت هرج و مرج گونه ناشی از مداخلات خارجی روی آورد.
الکاظمی سیاست موازنه مثبت را در پیش گرفت و تلاش داشت که روابط ایران را با آمریکا متوازن کند و آمریکا را از طریق ایران و عربستان را نیز وارد معادلات کرد تا امکان تحقق توازن بیش از گذشته میسر شود و سودانی نیز ادامه دهنده همین مسیر است.
السودانی، مالکی نیست
برخی معتقد هستند که چون السودانی گرایش‌هایی به سمت مالکی دارد و مالکی روابط خوبی با ایران داشت اکنون نیز شاهد گرایش بیشتر عراق به سمت ایران خواهیم بود. اما باید توجه داشت که السودانی، مالکی نیست و جزو نسل جدید محسوب می‌شود.
حتی می‌توان گفت که سیاست‌های وی در برقراری توازن بین ایران و آمریکا بیشتر با سلفش یعنی الکاظمی و العبادی نزدیک است. یعنی السودانی نیز مانند الکاظمی و العبادی قصد دارد در برابر نقض حاکمیت ملی کشورش بایستد و چاره آن نیز توازن در روابط با تهران و واشنگتن است.
همچنین با در نظر گرفتن فضای داخلی عراق و فضای بین‌المللی، السودانی باید همین سیاست را دنبال کند؛ زیرا اگر وی به سمت یکی از طرفین متمایل شود با نقد افکار عمومی کشورش مواجه می‌شود.
بنابراین چشم انداز سیاست‌های السودانی به سمت ایران یا آمریکا گرایش نخواهد داشت بلکه وی با تاکتیک دیگری راهبرد دوره الکاظمی و العبادی را ادامه خواهد داد؛ چراکه این مساله جزء منافع حیاتی بغداد تعریف شده و اگر غیر از این باشد عراق نمی‌تواند استقلالش را تضمین کرده و در منطقه کارآمد باشد.
پشت پرده میانجی‌گری بین تهران و بغداد
از دیگر سو نقش میانجی‌گری بغداد بین تهران و ریاض نیز در قالب همین تثبیت نقش منطقه ای قابل ارزیابی است. بغداد برای پنج دور میزبان گفت‌وگوهای ایران و عربستان برای حل برخی مشکلات بود و امروز نیز مقامات عراقی بارها آمادگی خود را برای برگزاری دور ششم گفت‌وگوهای این دو بازیگر مهم منطقه اعلام کرده اند.
نخست‌وزیر جدید عراق هم در اولین نشست خبری خود گفته بود که امیدوار به تداوم میزبانی از گفت وگوهای ایران و عربستان در بغداد در دوره نخست وزیری اش است. وی تاکید کرد پیام‌هایی مبنی بر اهتمام به تداوم تلاش های بغداد برای تسهیل گفت‌وگو میان ریاض و تهران دریافت کرده است.
اکنون السودانی با هدف پیشبرد سیاست نسل جدید رهبران عراق باید توازن را هم بین ایران و عربستان و هم بین ایران و آمریکا برقرار کند و از سیاست خارجی موازنه مثبت فاصله نگیرد. در این خصوص اخیرا رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان عراق تاکید کرد که السودانی روابط خوبی با تمام کشورهای منطقه و جهان خواهد داشت و ایستادن در یک محور علیه محور دیگر به هیچ وجه به سود وی و عراق نخواهد بود. وی افزود: «این امر جزء سیاست دولت جدید عراق نخواهد بود و هیچ طرف سیاسی آن را نمی پذیرد.»
با توجه به مواردی که ذکر شد اکنون چشم‌انداز روابط عراق با ایران و آمریکا در دوره نخست‌وزیری السودانی به چه صورت خواهد بود و به چه سمتی پیش خواهد رفت؟ آیا با توجه به نزدیکی السودانی به المالکی می‌توان انتظار داشت که در دوره نخست وزیری وی، روابط بغداد به تهران نزدیک تر از واشنگتن باشد؟
سیاست السودانی در قبال ایران تغییر نمی کند
علیرضا مجیدی، پژوهشگر مسائل عراق در رابطه با نسل جدید رهبران عراقی و سیاست‌های آنها به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «پایه این استراتژی در زمان العبادی گذاشته شد و از آن دوره تا امروز سیاست عراق در قبال ایران و آمریکا یکسان بوده و در دوره السودانی نیز به همان صورت خواهد بود.»
مجیدی با اشاره به اینکه اکنون آمریکا به عراق فشار وارد می آ ورد تا نهادهای نظامی و امنیتی عراق مانند قبل یعنی مانند آنچه که از سال 2014 تاکنون حاکم بوده، اداره شود، گفت: «در واقع کاخ سفید تلاش می‌کند تا افرادی در این نهادها روی کار نیایند که نسبت به آنها حساس است؛ یعنی نزدیک به ایران هستند.»
به گفته این کارشناس، این مساله ممکن است تاحدودی رابطه آمریکا و عراق را تحت الشعاع قرار دهد اما روابط تهران و بغداد مانند دوره الکاظمی دنبال می‌شود.
مجیدی با اشاره به اینکه مدتی است در روابط خارجی عراق یک دکترین مطرح است که عراق جزء محورهای منطقه ای باشد یا آنکه یک کشور بی طرف، توضیح داد: «این مساله جزء محورهای داغ انتخاباتی سال 2018 بود و اکنون السودانی نیز مایل به تداوم همین سیاست بی طرفی فعال نسبت به محورهای منطقه ای است.»
کارشناس مسائل عراق گفت که اکنون سیاست مهم بغداد برقراری ثبات و نیل به استقلال است و برای پیمودن این مسیر باید استراتژی بی طرفی را در دستور کار قرار دهد.
--> اخبار مرتبط