ایران از مزایای اقتصادی عضویت در ان پی تی استفاده نکرده است

عضویت در NPT، امتیازی یک‌طرفه برای غرب و زنجیری به پای کشورهای مستقل

به گزارش خبرگزاری تسنیم، پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) به عنوان یکی از ستون‌های اصلی امنیت جهانی، با هدف جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای شکل گرفت. اما با گذشت بیش از پنج دهه از اجرای این معاهده، پرسش‌هایی جدی درباره اثربخشی و عدالت آن مطرح شده است. بسیاری از کشورها معتقدند که ان‌پی‌تی نتوانسته به صورت واقعی مانع از اشاعه تسلیحات هسته‌ای شود و حتی در برخی موارد محدودیت‌هایی ناعادلانه برای اعضای غیرهسته‌ای ایجاد کرده است.

در همین زمینه، با زهرا خدادادی، دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، به گفتگو نشستیم تا دیدگاه‌ها و نقدهای ایشان را درباره ناکارآمدی ان‌پی‌تی و پیامدهای آن بررسی کنیم.

خدادادی می‌گوید: ایران در سال 1970 به معاهده پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا NPT پیوست و همواره به‌طور رسمی از اصول آن تبعیت کرده است. اما در بیش از پنج دهه گذشته، به ویژه در دو دهه اخیر، تجربه ایران از عضویت در NPT نشان می‌دهد که نه تنها مزایای وعده داده‌شده این پیمان محقق نشده، بلکه عضویت در آن عملاً به ابزاری برای فشار، تهدید و تحمیل محدودیت‌های یک‌جانبه بر کشور تبدیل شده است. از این رو، اکنون بیش از هر زمان دیگری باید این سؤال اساسی را مطرح کرد: آیا ادامه عضویت در NPT برای ایران توجیه عقلانی، استراتژیک و حقوقی دارد؟

وعده‌هایی که محقق نشد

دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: ایران همواره بر حق مسلم خود برای توسعه فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز در چارچوب NPT تأکید داشته است. با این حال، در عمل، کشورهای غربی به‌ویژه ایالات متحده و سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) بارها این حق را نقض کرده‌اند و حتی با اقدامات شدیدتری مانند اعمال تحریم‌های فراگیر و استفاده از شورای حکام آژانس به عنوان ابزار سیاسی، راه هرگونه توسعه بومی را برای ایران مسدود کرده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: نمونه بارز این رفتارها، فشارهای مستمر بر ایران برای توقف غنی‌سازی، تعطیلی سایت‌های هسته‌ای، و همکاری‌های فراتر از تعهدات پادمانی است که در قالب توافقات موقت (مانند برجام) یا داوطلبانه صورت گرفته است. ایران نه تنها در برابر تعهدات خود شفاف عمل کرده، بلکه حتی به‌صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا کرده است؛ امری که تعهد قانونی نداشته اما برای حسن نیت صورت گرفت. در مقابل، طرف‌های غربی با نقض مکرر تعهدات، از جمله خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، نشان دادند که پایبندی آنان به اصول NPT صرفاً تاکتیکی و یک‌طرفه است.

هزینه‌هایی که پرداخت شد، منافع اقتصادی که حاصل نشد

خدادادی خاطرنشان می‌کند: یکی از ستون‌های NPT حق بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای است. اما تجربه ایران نشان می‌دهد که این حق، در عمل به رسمیت شناخته نشده است. ایران چند میلیارد دلار در برنامه هسته‌ای سرمایه‌گذاری کرده، اما نه تنها نتوانسته از مزایای اقتصادی آن به طور کامل بهره‌مند شود، بلکه به دلیل تحریم‌ها و فشارهای سیاسی، بخش مهمی از سرمایه‌گذاری‌هایش بلااستفاده مانده یا با تأخیرات فراوان مواجه شده است.

وی ادامه می‌دهد: همچنین، هزینه‌های سیاسی، امنیتی و حیثیتی ناشی از عضویت در NPT و اعمال فشارهای مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در بسیاری از موارد بیش از هزینه‌های خروج از این معاهده بوده است. در حالی که کشورهایی مانند هند، پاکستان و رژیم صهیونیستی که عضو NPT نیستند، بدون هیچ‌گونه فشار بین‌المللی به برنامه‌های هسته‌ای خود ادامه داده‌اند و حتی به سلاح هسته‌ای دست یافته‌اند، ایران همچنان تحت نظارت سخت‌گیرانه و تهدیدات مستمر قرار دارد.

راهبرد «بازی یک‌طرفه» به پایان رسیده است

دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی افزود: عضویت در NPT زمانی توجیه دارد که عضویت در آن مزایای متقابل برای اعضا به همراه داشته باشد. اما تجربه ایران نشان می‌دهد که این پیمان عملاً به ابزاری برای کنترل کشورهای مستقل و جلوگیری از توسعه علمی آن‌ها تبدیل شده است، در حالی که قدرت‌های هسته‌ای اصلی (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس) هیچ گامی واقعی در راستای خلع سلاح برنداشته‌اند. تصمیم صحیح مجلس در گام اول مبتنی بر تعلیق همکاری با این آژانس بوده است.

وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، مکانیسم‌های بازرسی آژانس، که باید صرفاً برای اهداف فنی و راستی‌آزمایی به کار روند، در قبال ایران به ابزاری سیاسی تبدیل شده‌اند. حتی اطلاعات فنی سایت‌های ایران گاهی توسط آژانس در اختیار رسانه‌ها یا دشمنان ایران قرار گرفته است.

خروج از NPT؛ تهدید یا فرصت؟

دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: بر اساس ماده 10 معاهده NPT، هر کشوری می‌تواند با ارائه دلایل تهدید به منافع عالیه ملی، از این معاهده خارج شود. استفاده از این ماده حقوقی، نه‌تنها حق مسلم ایران است، بلکه در شرایط کنونی می‌تواند به ابزاری برای بازتعریف سیاست هسته‌ای کشور تبدیل شود.

وی ادامه می‌دهد: خروج از NPT به معنای حرکت به سمت سلاح هسته‌ای نیست، بلکه به معنای بازپس‌گیری حق مردم ایران در تصمیم‌گیری هسته‌ای است. ایران می‌تواند مانند هند و پاکستان، از خارج از چارچوب NPT مسیر خود را پیش ببرد و در عین حال بر عدم تمایل به تولید سلاح هسته‌ای تأکید کند، همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در فتوای شرعی خود بر حرمت استفاده از سلاح هسته‌ای تأکید کرده‌اند.

خدادادی افزود: ادامه عضویت در NPT برای ایران نه‌تنها فاقد منافع اقتصادی و علمی مشخص است، بلکه به یک تهدید امنیتی و ابزاری برای فشارهای سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی تبدیل شده است. با توجه به شکست سازوکارهای موجود در حمایت از حقوق مشروع ایران، وقت آن رسیده است که مسئولان عالی کشور، با نگاه واقع‌گرایانه و عزتمندانه، امکان خروج رسمی از NPT را مورد بررسی جدی قرار دهند. در جهان پرآشوب کنونی، فقط کشورهایی که اراده مستقل دارند، می‌توانند از منافع ملی خود دفاع کنند.

وی ادامه می‌دهد: عضویت در پیمانی که اعضای قدرتمندش به آن پایبند نیستند، نه افتخار است و نه عاقلانه؛ بلکه زنجیری است که تنها دست و پای کشورهای مستقل را می‌بندد.