ایران و آذربایجان وارد جنگ نظامی می شوند؟
تنش‌ها بین ایران و دولت جمهوری آذربایجان ماه‌هاست که بالا گرفته و این تنش ها احتمال درگیری نظامی بین دو طرف را افزایش داده است.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از عصرایران، وبگاه "میدل ایست آی" در گزارشی سناریوهای احتمالی مداخله نظامی ایران در منطقه قفقاز جنوبی در برابر تحریکات جمهوری باکو را بررسی کرده است.
بر اساس این گزارش: تنش‌های بین آذربایجان و ارمنستان خطر ایجاد یک جنگ خشونت‌آمیز دیگر در قفقاز جنوبی را در پی دارد و در صورتی که دولت باکو بخواهد برای ایجاد کریدور زنگزور مرز بین ایران و ارمنستان را قطع کند، احتمال مداخله مستقیم نظامی ایران بالا خواهد بود.
اما آیا واقعا باکو و تهران می خواهند و می توانند وارد یک رویارویی نظامی علیه یکدیگر شوند؟باکو سفارت خود را در تهران در ماه ژانویه گذشته و پس از حمله یک فرد مسلح به آن، بست و به دنبال آن الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان، مستقیما ایران را مسئول این حادثه دانست.
اندکی پس از آن، باکو در اواخر مارس سفارت خود را در اسرائیل افتتاح کرد که باعث تعجب تهران شد. وزیر امور خارجه اسرائیل حتی گفت که او و همتای آذربایجانی خود "برای تشکیل یک جبهه متحد علیه ایران به توافق رسیده اند." در اوایل آوریل، دولت باکو 4 دیپلمات ایرانی را با استناد به "اقدامات تحریک آمیز" نامشخص و استفاده از مردم محلی برای جاسوسی، اخراج کرد.
این هفته، "الی کوهن" وزیر امور خارجه اسرائیل، پیش از سفر به ترکمنستان، از آذربایجان بازدید کرد. وزیر خارجه اسراییل در جریان سفر به ترکمنستان اولین سفارت اسرائیل در این کشور را افتتاح کرد که تنها 20 کیلومتر با مرز ایران فاصله دارد.
گذشته از تشدید تنش های دیپلماتیک، ایران از اقدامات آذربایجان در قفقاز جنوبی نیز نگران است. جنگ سپتامبر تا نوامبر 2020 قره باغ کوهستانی، که در آن آذربایجان مناطق وسیعی از سرزمین های مورد مناقشه را از ارمنستان تصرف کرد، تهران را غافلگیر کرد.
نفوذ روسیه در منطقه نیز از زمان حمله به اوکراین در فوریه 2022 کاهش یافته است، در حالی که نفوذ ترکیه، نزدیکترین متحد آذربایجان، به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
با وجود تلاش ها برای دستیابی به توافق صلح و عادی سازی روابط از زمان جنگ 2020، تنش ها بین باکو و ایروان در حال افزایش است.
در ماه اکتبر، ایران دور دیگری از مانورهای نظامی بزرگ را در نزدیکی مرز خود با آذربایجان برگزار کرد که شامل برپایی پل های پانتونی برای عبور از روی رودخانه مرزی ارس بود. در همان ماه ایران سرکنسولگری خود را در شهر" قاپان" در استان جنوبی سیونیک ارمنستان افتتاح کرد؛ اقدامی که به وضوح حاکی از مخالفت ایران با کریدور زنگزور - مسیری زمینی که قرار است جمهوری آذربایجان را با اتصال به نخجوان به ترکیه متصل کند - است.
در 9 آوریل، در حالی که تهران میزبان دبیر شورای امنیت ارمنستان بود، ایران اعتراض خود را به "هر گونه تغییر جغرافیایی" در قفقاز جنوبی تکرار کرد.
این تنش‌ها احتمال رویارویی نظامی ایران و آذربایجان را افزایش می‌دهد. تحلیلگران سناریوهای خاصی را پیش بینی می کنند که در قالب آنها تهران ممکن است علیه طرح های دولت باکو در جنوب ارمنستان به زور متوسل شود.
"امیل اودالیانی" استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه اروپایی تفلیس در این باره به میدل ایست آی گفت: «من فکر می‌کنم اگر تهران ببیند که دولت جمهوری آذربایجان از خطوط قرمزش عبور می‌کند، ممکن است با قدرت بیشتری پاسخ دهد.»
ایران همچنین ایجاد یک «کریدور زمینی» را که از ترکیه تا ترکمنستان امتداد می‌یابد مشکل‌ساز می‌داند، چون این کریدور مرز زمینی 40 کیلومتری ایران با ارمنستان را قطع می کند.
اودالیانی گفت: «تهران واقعا از تغییر موازنه قوا در مرزهای شمالی خود ناراضی است و احتمالا به همین خاطر تحرکات خود را در این منطقه افزایش خواهد داد.»
"محمد آیت اللهی تبار" دانشیار امور بین الملل در دانشکده دولتی و خدمات عمومی دانشگاه بوش تگزاس نیز خاطرنشان کرد که ایران بارها نسبت به ایجاد کریدور زنگزور هشدار داده است.
وی به میدل ایست آی گفت: «اگر راه حل میانی وجود نداشته باشد و باکو تلاش کند آن کریدور را با توسل به زور ایجاد کند، ایران به اندازه سال 2020 منفعل نخواهد بود و این بار عمل خواهد کرد.»
رهبران ایران همچنین معتقدند علی اف به اسرائیل اجازه داده از خاک کشورش به عنوان سکویی علیه جمهوری اسلامی استفاده کند.
فرزین ندیمی، تحلیلگر دفاعی و امنیتی و همکار موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، نیز سناریوهایی را می بیند که ایران ممکن است علیه آذربایجان مداخله نظامی کند.
او به میدل ایست آی گفت: «به نظر می رسد ایران یک دستور کار مشخص دارد و آن باز نگه داشتن مسیرهای ترانزیتی خود از طریق ارمنستان است. اگر دولت باکو تصمیم بگیرد که برای تصرف زمین به منظور کنترل کریدور زنگزور به سمت ارمنستان حرکت کند، ایران به احتمال زیاد سعی خواهد کرد با اعزام نیرو و تجهیزات سنگین به ارمنستان و در امتداد مرز ارمنستان و آذربایجان از آن جلوگیری کند.»
در این بدترین سناریو، ندیمی پیش بینی می کند که ایران از پوشش هوایی، توپخانه ای و دفاع هوایی نیروهای زمینی خود اطمینان حاصل کند. با این حال، این پوشش فقط به نیروهای ایرانی محدود می شود.
رسانه های ایرانی اخیرا گمانه زنی هایی مطرح کرده اند که تهران ممکن است در صورت وقوع جنگ دیگری به ایروان کمک نظامی کند. مقامات ایرانی همچنین گفته اند که ارمنستان یکی از کشورهایی است که به خرید پهپادهای نظامی ایرانی علاقه نشان داده است.
ندیمی گفت: هرگونه کمک نظامی ایران به ارمنستان محدود به ارسال پیام به آذربایجان و ترکیه خواهد بود. من فکر نمی کنم ایران مقدار قابل توجهی تسلیحات به ارمنستان منتقل کند.
ندیمی پیش بینی می کند که هرگونه رویارویی نظامی آذربایجان و ایران محدود و به سرعت مهار شود. با این وجود، این بدان معنا نیست که "تلفات قابل توجهی از هر دو طرف" وجود نخواهد داشت.
در حالی که ارتش آذربایجان بسیار کوچکتر از ارتش ایران است، دولت باکو سخت افزار نظامی پیشرفته ای دارد که از اسرائیل و ترکیه تهیه شده است. تسلیحات موجود در زرادخانه فعلی آن شامل مهمات پرسه زن پیشرفته اسرائیلی هاروپ (پهپادهای انتحاری)، پهپادهای نظامی بایراکدار ترکیه، موشک های بالستیک و ضد کشتی اسرائیلی و پدافند هوایی پیشرفته است.
اما ایران همچنان در هر رویارویی مزیت آشکاری خواهد داشت.
ندیمی گفت: «تا زمانی که ترکیه مداخله بزرگی انجام ندهد که بسیار بعید است، رویارویی محدود بر سر کریدور زنگزور بین ایران و آذربایجان به دلیل موقعیت مشخص جغرافیایی و برتری قدرت آتش، به احتمال زیاد به نفع ایران تمام خواهد شد.»
در این باره آیت اللهی تبار خاطرنشان کرد که علیرغم نفوذ منطقه‌ای قاطعانه، ایران از مداخله مستقیم در کشورهای منطقه اجتناب کرده است و اغلب ترجیح می‌دهد به جای آن از طریق متحدان و نمایندگان محلی کار کند. در نتیجه، او پیش بینی می کند که ایران از ارمنستان حمایت کند یا با نیروهای محلی شیعه آذربایجان برای مقابله با باکو و حفاظت از مرزهای آن با ارمنستان همکاری کند.
وی گفت: اما البته همیشه احتمال تشدید و دخالت مستقیم در درگیری وجود دارد.
مانورهای نظامی ایران در منطقه مرزی شمال غربی خود نیز نشان دهنده «اراده و توانایی تهران برای مقابله به مثل با باکو» است.
ایران ممکن است امیدوار باشد که در نهایت بتواند دولت باکو را نیز مثل دولت محمد بن سلمان سعودی مهار کند. پس از سال ها جنگ در یمن و حمله سپتامبر 2019 به تاسیسات نفتی حیاتی عربستان، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در نهایت موضع جنگ طلبانه خود را در قبال تهران کاهش داد و در توافقی که چین در اوایل ماه مارس میانجی گری کرد، گام هایی برای عادی سازی روابط برداشت.
آیت اللهی تبار در این باره گفت: «به طور مشابه، در مورد آذربایجان، ایران ممکن است تلاش کند نشان دهد که اتکای رئیس جمهور علی اف به اسرائیل می تواند برای او گران تمام شود و او بسیار آسیب پذیرتر از آن چیزی است که تصور می کند.»
تهران نمی خواهد اسرائیل از خاک آذربایجان علیه ایران استفاده کند. باکو نتوانسته همسایه جنوبی خود را متقاعد کند که روابطش با اسرائیل شبیه ترکیه است و متضمن تهدیدی برای ایران نیست.
آیت اللهی تبار گفت: «ایران روابط تعریف‌شده‌ای با ترکیه دارد و در صورت شروع درگیری با آذربایجان، سعی خواهد کرد آن را حفظ کند.» ترکیه نیز ممکن است به دنبال افزایش تنش با ایران نباشد.
با این حال، این ممکن است برای جلوگیری از یک جنگ منطقه ای کافی نباشد. وی افزود: درگیری ها اغلب پیامدهای ناخواسته ای دارند و تنش ها در قفقاز جنوبی می تواند رقابت های قدیمی بین ایران و ترکیه را تشدید کند.
همچنین بخوانید
