بازخوانی جنایتی که از یاد‌ها نخواهد رفت

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو - فاطمه قربانی رضوان؛ دوازدهم تیر ماه 1367 با حمله ناو آمریکایی «وینسنس» به هواپیمای ایرباس جمهوری اسلامی ایران، 290 نفر از سرنشینان این هواپیمای مسافربری از جمله 66 کودک زیر 12 سال به شهادت رسیدند. دولت آمریکا با وقاحت نه تنها از ملت ایران عذرخواهی نکرد بلکه با اعطای نشان شجاعت به فرمانده ناو وینسنس این رویداد را یک اتفاق خواند.

مقامات آمریکایی هرچند که این اقدام را به نوعی اشتباه قلمداد کردند، اما با نگاهی به کشتی جنگی وینسنس و تجهیز آن به پیشرفته‌ترین سیستم‌های راداری و رایانه‌ای و مشخص بودن نوع هواپیمای در حال پرواز، مشخص می‌شود که این اقدام کاملا عامدانه بوده است و احتمال اشتباه وجود نداشته است.

آمریکا تنها کشوری نبود که با این اقدام لکه ننگی بر نام خود در تاریخ انداخت. بریتانیا پس از این اتفاق از ایالت متحده حمایت فوری کرد. مارگارت تاچر، نخستین نخست وزیر زن بریتانیا در مکاتبات خصوصی با رونالد ریگان، رئیس جمهور وقت آمریکا در مورد پیامد‌های مثبت این حمله گمانه‌زنی کرد و نوشت: «به نظر می‌رسد این حادثه حداقل به رهبران ایران کمک کرده باشد که نیاز فوری به پایان دادن به درگیری‌های خلیج‌فارس را در اولویت قرار دهند»؛ که این خود نشان از نگاه خصمانه، غیرانسانی و مغرضانه به ایران و درنهایت انجام این رویداد دارد.

دریادار بازنشسته یوچین لاروک از مرکز اطلاعات دفاعی نیز با اظهار نظری در خصوص اشتباه آمریکا در این رویداد گفت: «ناو وینسنس اصولاً نمی‌بایست برای عملیات به خلیج فارس اعزام می‌شد. ما در حال جنگ با ایران نبودیم و هیچ اعلان جنگی میان دو کشور وجود نداشت. هواپیمای ایرانی در یک محدوده هوافضای بین‌المللی بر فراز آب‌های بین‌المللی بود و آمریکا حق نداشت آن را برای هر هواپیمای مشکوک یا غیرمشکوک منطقه جنگی اعلام کند، زیرا رسماً با ایران در حال جنگ نبود. دلیلی هم وجود نداشت که ایرباس ایرانی به پیام‌های هشدار ما پاسخ دهد».

لس آسپین نماینده دمکرات ایالت ویسکانسین و رئیس کمیته نیرو‌های مسلح کنگرهُ ایالات متحده آمریکا در نوامبر 1988 براساس اطلاعات ذخیره شده بر روی ناو جنگی مستقر در خلیج فارس در مصاحبه‌ای با روزنامه نیویورک تایمز گفت: «هیچ‌کدام از 9 مونیتور کشتی، هواپیمایی را در حالت حمله نشان نمی‌دهند. در هیچ‌کدام از نوار‌ها اثری از سیگنال مود 2، مورد استفاده هواپیما‌های نظامی و غیرنظامی، وجود ندارد. همه دستگاه‌ها در حال نشان دادن یک فروند هواپیمای ایرباس در حال اوج‌گیری هستند».

همزمان با سالروز این جنایت، در ادامه به معرفی چند مستند که به شرح ابعاد این رویداد پرداخته اند می‌پردازیم. مستند «نشنال جئوگرافی» انتشار تصاویر پیکر مسافران پرواز 655 از سوی تلویزیون ایران و انعکاس آن در رسانه‌های جهانی خشم و انزجار عمومی مردم را در پی داشت. پنتاگون برای کاستن از خشم و انزجار افکار عمومی دستور بازسازی و تولید فیلم مستندی را به سازمان نشنال جئوگرافی سفارش داده و از آن‌ها خواست با ایجاد ترفند‌های بصری، جنایت آشکار فرمانده و خدمه ناو " وینسنس" را " تشخیص اشتباه " عنوان کنند. در نهایت مستند نشنال جئوگرافی بعد از تهیه و ساخت از شبکه‌های معتبر دنیا بار‌ها به روی انتن رفت.

اپیزود ششم از فصل سوم برنامه می‌دی از نشنال جئوگرافیک با عنوان هویت اشتباه‌گرفته‌شده به بررسی و بازسازی حادثه پرواز ایران ایر 655 اختصاص داده شد. در این برنامه علاوه بر بازسازی حوادث بر مبنای زمانی اتفاقات روی داده مصاحبه‌هایی با افراد نیروی دریایی ایالات متحده که به‌طور مستقیم درگیر این ماجرا بوده‌اند انجام شده‌است. از جمله این افراد کاپیتان ویل راجرز می‌باشد. این برنامه همچنین مصاحبه‌ای نیز با برادر کاپیتان رضائیان خلبان پرواز ایران ایر 655 در سوم ژوئیه 1988 انجام داده‌است.

بهروز مدرسی، خبرنگار و دارنده بالاترین ساعت پرواز در طول جنگ ایران و عراق در واکنش به مستندی که نشنال ژئوگرافیک در رابطه با هواپیمای ایرانی ساخته بود، نوشت: «نکته‌ای که مستند نشنال جئوگرافیک هم نتوانسته آن را توجیه کند، اهدای مدال شجاعت به فرمانده ناو وینسنس آن هم پس از آنکه مشخص شد وی یک هواپیمای مسافربری را مورد هدف قرار داده‌است. حتی اگر روایت آمریکایی‌ها درباره علت انهدام هواپیمای شماره 655 را بپذیریم و این اقدام را «غیرعمدی» بدانیم؛ آیا فرماندهی که با سلسله اشتباهات فنی و نظامی و تشخیص اشتباه جان 290 را گرفته‌است، شایسته تقدیر است؟».

مستند «پرواز 655» مستند پرواز 655 ترجمه‌ای گزینشی از بخش‌هایی از مستند هویت اشتباه گرفته شده نشنال جئوگرافیک می‌باشد.

مستند «فاجعه 655» مستند فاجعه 655 مستندی ایرانی است که به انجام مصاحبه با کادر خدمات پرواز ایرانی و پرسنل شناور‌های ایرانی حاضر در منطقه در زمان حادثه که درگیر نبرد سطحی با ناو وینسنس بودند می‌باشد. در فاجعه 655 بخش‌هایی از مستند بی‌بی‌سی (لاکربی دیگر) نیز گنجانیده شده و به شرح بخش‌هایی از عملیات نجات توسط نیروی دریایی و ارتش ایران در پس از حادثه اشاره نموده‌است.

مستند «ناو وینسنس» مستند ناو وینسنس به کارگردانی جابر مطهری زاده و تهیه کنندگی مهدی مطهر ابعادی از این ماجرا را شرح می‌دهد. این اثر به ماجرای انهدام هواپیمای مسافربری ایران توسط ناو آمریکایی در آب‌های خلیج فارس از زبان نیرو‌های دریایی ارتش آمریکا می‌پردازد.

مجموعه مستند «پس از پرواز» در این مجموعه مستند که به کارگردانی محمود شهبازی و تهیه‌کنندگی مدرسه سینمایی عمار تولید شده، برای اولین بار، با خانواده هفت تن از شهدای این جنایت، مصاحبه شده است. همچنین در این مجموعه مستند، تصاویر آرشیوی جدید و کمتر دیده شده‌ای از این اتفاق و شهدای پرواز 655 ایرباس ایران، استفاده شده است.

مستند «پرواز صبح یکشنبه» مستند پرواز صبح یکشنبه به کارگردانی و تهیه کنندگی محمود شهباری با موضوع ضد استکباری و مناسب برای رده سنی کودک و نوجوان به معرفی و شرح این واقعه برای این قشر از مخاطبان می‌پردازد. در خلاصه اثر آمده است: جنگ نفتکش‌ها، باعث ایجاد مشکلات اقتصادی برای ایران می‌شود و این کشور با تکیه‌بر نیرو‌های جان‌برکفی، چون شهید «نادر مهدوی»، ایالات متحده را ناکام می‌گذارد. سرانجام، آمریکایی‌ها با هدف‌قراردادن هواپیمای مسافربری ایرانی، بار دیگر از مردم بی‌گناه انتقام می‌گیرند. مستند، شرح این حادثه توسط ساکنان محلی و کادر کنترل پرواز در زمان وقوع آن است.