بازخوانی نقطه‌نظرات رهبر انقلاب درباره بودجه
رهبر انقلاب همواره قطع امید از بهبود اقتصاد در صورت مذاکره او کاهش وابستگی بودجه به نفت را مورد تاکید قرار داده‌اند.
رهبر انقلاب همواره قطع امید از بهبود اقتصاد در صورت مذاکره او کاهش وابستگی بودجه به نفت را مورد تاکید قرار داده‌اند.
به گزارش خبرنگار مهر، انتظارها برای اطلاع از کم و کیف بودجه‌ریزی دولت برای 1400 به پایان رسید و دولت دوازدهم آخرین لایحه بودجه سنواتی دوره خود را روز چهارشنبه 12 آذرماه تقدیم مجلس کرد؛ لایحه‌ای که انتظار می‌رفت بالاخره پس از چند سال وعده‌های پیاپی دولت، مبتنی بر برخی اصلاحات ساختاری تدوین شده باشد اما نگاهی به چند عدد و رقم نشان داد دولت ترجیح داده آخرین بودجه سنواتی را نیز به سیاق 7 بودجه قبلی، بی توجه به الزامات و شرایط کشور، با کسری بودجه سنگین و تکیه بر درآمدهای موهومی غیر قابل تحقق تدوین کند.
کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش تکیه بودجه به درامدهای پایدار از طریق اصلاح نظام مالیاتی و مولدسازی درآمدهای دولت و مدیریت هزینه‌های دولت از جمله محورهای مهمی هستند که بعنوان اصلاحات ساختاری باید در بودجه لحاظ می‌شد تا کسری بودجه که منشأ بسیاری از مشکلات است، مدیریت شود اما دولت برخلاف وعده‌های خود، به این اصلاحات وقعی ننهاده و آنگونه که سید احسان خاندوزی، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید، لایحه بودجه 1400 نسبت به بودجه 1399 با رشد 45 درصدی در بودجه عمومی و مخارج دولت، رشد 25 درصدی حقوق، رشد 250 درصدی فروش نفت یا اوراق نفت، بالاترین رشد را در دهه‌های اخیر داشته و سهم کسری تراز عملیاتی آن 35 درصد بودجه است. در عین حال سهم مالیات از بودجه عمومی 29 درصد است که پایین سهم طی دهه‌های اخیر است.
این آمار و ارقام نشان می‌دهد که احتمالا بودجه سال آینده با فرض لغو تحریم‌ها بسته شده است، زیرا دولت روی فروش حدود 2 میلیون و 300 هزار بشکه نفت در روز حساب باز کرده که به اندازه فروش سال 96 و پیش از تحریم‌ها است. امسال فروش نفت میانگین حدود 500 هزار بشکه در روز بوده است.
دولت در حالی از انجام حداقل اصلاحات ساختاری در لایحه بودجه 1400 سرباز زده و بودجه‌ای تورم زا با درآمدهایی غیرقابل تحقق وخوشبینانه با فرض برداشته شدن تحریم‌ها تدوین کرده است، که انجام این اصلاحات هیچ نیازی به مذاکره ندارند و انجام آنها تنها معطل اراده دولت است.
همانگونه که رئیس مجلس هم دیشب در گفتگوی تلویزیونی خود تاکید کردند، «60 تا 65 درصد مشکلات کشور بخاطر سوءمدیریت و 35 درصد بخاطر تحریم هاست» و دولت با بی عملی در انجام اصلاحات ساختاری بودجه، بار دیگر حل مشکلات کشور را به مذاکره پیوند زده است.
این در حالی است که رهبر انقلاب بارها با تاکید بر اهمیت بودجه سنواتی، تصریح داشته اند که کلید حل مشکلات کشور در داخل است.
«زندگی مرفه در ایران اسلامی و شکوفایی اقتصادی و پیشرفت کشور هیچ نیازی به این ندارد که جمهوری اسلامی ایران با آمریکا، مذاکره، محاوره و یا رابطه‌ای داشته باشد. بنابراین وضع و محاذات کنونی جمهوری اسلامی ایران با آمریکا هیچ تغییری نخواهد کرد و سازمان برنامه و بودجه باید به این اصل مهم توجه کند». این سخنان مقام معظم رهبری در جلسه‌ای با سازمان برنامه و بودجه است اما نه در سال 99، بلکه حدود 6 سال پس از زعامت ایشان در اردیبهشت ماه سال 1375!
رهبر انقلاب از آغاز مسئولیتشان به عنوان رهبر انقلاب، عدم تغییر رابطه ایران با آمریکا را به رؤسای جمهور وقت گوشزد می‌کردند و تاکید داشتند، زندگی راحت مردم ارتباطی با رابطه ما با آمریکا ندارد. ایشان همچنین بر نحوه بودجه ریزی به نحوی که از هزینه‌ها کاسته شود و درآمدها بدون وابستگی صرف به نفت تأمین شود، و همچنین نظارت دقیق بر اجرای بودجه تاکید داشتند.
سال 74: دیوان محاسبات بسیار با اهمیت است
ایشان در سال 74 گفته بودند: من چه در آن وقتی که در مأموریت ریاست جمهوری مشغول بودم و چه غیر آن زمان، نسبت به دیوان محاسبات، خیلی تأکید و حساسیت داشتم. خوب، بحمدالله، دیوان محاسبات حالا فعال است و کارهایی از قبیل مسأله تفریغ بودجه، نظارت بر بعضی از کارهای مربوط به بودجه کشور و صرف و خرج پول و صرفه‌جویی را پیگیری می‌کند. این کارها واقعا باارزش و خوب است.
سال 75: خدای ناکرده اگر در بودجه اسراف به وجود آید تبدیل به فاجعه می‌شود
ایشان همچنین در سال 75 در سخنانی بودجه عمومی کشور را بخش مهمی از ثروت جامعه و وسیله‌ای برای اداره کشور و حیات ملت خواندند و فرمودند: اگر خدای ناکرده براثر بی‌دقتی، بی‌ملاحظگی، عدم اشراف و مراقبت‌های لازم در این مسأله، اسراف به وجود آید؛ فاجعه‌ای حاصل خواهد شد و به همین دلیل نیز کار دیوان محاسبات بسیار مهم است.
سال 81: دیوان محاسبات باید تفریغ بودجه را کاملا واقعی تهیه کند
رهبر انقلاب در سال 81، در دیدار با اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس وقت با تاکید بر لزوم نظارت بر بودجه، نظارت بر عملکرد مالی دستگاه‌ها را موجب کاهش مفاسد اقتصادی برشمردند و افزودند: دیوان محاسبات مجلس باید از دستگاه‌ها کاملا دقیق حسابرسی کند و گزارش تفریغ بودجه را کاملا واقعی تهیه نماید.
سال 82: بودجه متناسب با سیاستهای سند چشم انداز 1404 باشد
رهبر انقلاب در اوایل دهه 80 و در دولت هشتم اشارات خود را به کارا تر شدن بودجه سوق دادند در سند چشم انداز 1404 که در سال 82 ابلاغ شد، آمده است، در تهیه، تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه و بودجه‌های سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخص‌های کمی کلان آنها از قبیل نرخ سرمایه‌گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله‌ی درآمد میان دهک‌های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی‌های دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاستهای توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاست‌ها و هدف‌ها به صورت کامل مراعات شود.
در این باره ایشان با بیان اینکه در همه برنامه‌ها سند چشم انداز در نظر گرفته شود، فرمودند: هر سال ما یک برنامه داریم (برنامه‌یکساله که با بودجه به مجلس داده می‌شود) که اگر بنا باشد جهت‌گیری منظم نباشد، امکان دارد تناقض در این برنامه‌ها، اصلا کارهایی را هم که انجام می‌گیرد، خنثی کند.
ایشان در اواخر دهه 80 درباره بودجه فرهنگی کشور نیز تاکیداتی داشتند. به عنوان نمونه ایشان در جلسه‌ای پس از آنکه رئیس جمهور وقت محورهای بودجه را قرائت کردند از این اینکه صحبتی از بودجه فرهنگی نشده بود، دلخور شدند و معتقد بودند این از مظلومیت فرهنگ است.
سال 89: خوشحالی از توجه به حوزه «فرهنگ» در بودجه، نگرانی از نحوه مصرف و جذب منابع
ایشان در سال 89 و در دولت دهم، ابراز نگرانی خود را درباره بودجه فرهنگی کشور اما اینبار از زاویه کارکرد آن اعلام کردند. رهبر انقلاب در دیدار با رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت وقت فرمودند: یکی دو سال پیش که همین مجموعه اینجا حضور داشتید، من راجع به مسئله فرهنگی از دستگاه دولتی یک گله‌ای کردم. حالا خوشبختانه انسان احساس می‌کند که در دولت به کار فرهنگی اهتمام ورزیده می‌شود.
بودجه‌های فرهنگی بزرگ و کلان و در واقع کارهای گوناگون و تکرار مسائل فرهنگی و اینها خوب است؛ انسان این اهتمام را مشاهده می‌کند، خرسند می‌شود؛ منتها با اینکه وقتی که بودجه‌ی فرهنگی زیاد می‌شود قاعدتا آدم باید خوشحال بشود، اوایل امسال بود یا پارسال بود - یادم نیست - که وقتی راجع به همین بودجه‌ی فرهنگی صحبت شد، به آقای رئیس جمهور گفتم که من وقتی شنیدم شما این رقم کلان سنگین فرهنگی را تصویب کردید، از نحوه‌ی مصرف و جذب آن نگران شدم.
حسن روحانی: دولت قصد دارد در اصلاحیه بودجه 92 راهکارهایی برای جبران کسری بودجه در نظر بگیرد
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، مطالبات رهبر انقلاب درباره بودجه به سمت کاهش و حتی قطع وابستگی بودجه از نفت حرکت کرد. حسن روحانی در سال ابتدای ریاست جمهوری خود سخنانی از کسری بودجه آورده و گفته بود، بخشی از بودجه 210 هزار میلیارد تومانی امسال محقق نشده است و بر همین اساس، دولت تلاش دارد تا در اصلاحیه بودجه 92، راهکارهای جدیدی برای خروج از شرایط فعلی در نظر بگیرد. همچنین در جای دیگری از کسری بودجه 14 هزار میلیارد تومانی ناشی از پرداخت یارانه نقدی تا قبل از اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها گلایه کرد و گفت: با اجرای مرحله دوم قانون هدفمندی در یک شیب ملایم، این کسری جبران و بخشی از منابع حاصله نیز صرف اجرای طرح تحول سلامت شد.
سال 93: باید اتکای بودجه کشور به نفت قطعشود
در سال 93 رهبر انقلاب بر موضوع کاهش وابستگی به نفت مصمم‌تر شده بودند و این موضوع را در سخنرانی‌های متعددی به مسئولین گوشزد می‌کردند. ایشان در سال 93 در دیدار با مردم آذربایجان فرمودند: یک مسئله اساسی در مورد اقتصاد کشور این است که باید اتکای بودجه کشور به نفت قطع بشود؛ باید به اینجا برسیم. البته این حرف‌هایی که من امروز به شما عرض می‌کنم و مکرر گفته‌ایم، در مقام حرف آسان است، در مقام عمل کارهای مشکلی است؛ اما همین کار سخت را با همت، با اعتماد به این مردم، با اعتماد به این جوانها، با اعتماد به سرمایه‌های داخلی کشور، با اعتماد به خدای متعال که وعده نصرت داده است، می‌شود انجام داد.
فرار مالیاتی جرم است!
ایشان با بیان اینکه باید بودجه با تکیه بر داخل و از طریق مالیات تأمین شود، بیان داشتند: عزیزان من! مالیات یک فریضه است. ما امروز از ضعفا مالیات می‌گیریم - از کارمند مالیات می‌گیریم، از کارگر مالیات می‌گیریم، از کاسب جز مالیات می‌گیریم - اما از فلان کلان‌سرمایه‌دار، فلان درآمددار بی‌حساب‌وکتاب مالیات نمی‌گیریم؛ فرار مالیاتی دارند؛ اینها جرم است؛ فرار مالیاتی جرم است. آنکه از دادن مالیات به دولت خودداری می‌کند و مالیاتی که باید به دولت بدهد - که آن درآمدی که حاصل شده و در اختیار او است، به برکت فضایی است که دولت به‌وجود آورده است و کاری است که دولت دارد می‌کند، پس باید مالیات را بدهد - نمی‌دهد، در حقیقت کشور را وابسته می‌کند به پول مفت نفت، و وقتی کشور به پول نفت وابسته شد، همین مشکلات پیش می‌آید: یک روز تحریم می‌شود؛ یک روز نفت ارزان می‌شود؛ یک روز شاخ‌وشانه میکشند؛ کشور به این وضع دچار می‌شود.
سال 94: صرفه جویی یکی از راه‌های علاج کسری بودجه
رهبر انقلاب در سال 94 در دیداری با نمایندگان مجلس وقت بیان داشتند: خب ما دچار کمبود منابعیم. بله، بنده هم میدانم که ما دچار کمبود منابعیم و تحریم هم تأثیر داشته است در این کمبود منابع - این را ما شکی نداریم - لکن وقتی انسان کمبود منابع دارد، باید چکار کند؛ باید دو دستی به سر خودش بزند؟ باید شیون کند؟ نه، راه علاج پیدا کنید. راه علاج دارد؛ یکی از راه‌های علاج صرفه‌جویی است. ایشان ادامه دادند: برخی دستگاه‌ها به‌خصوص در بخش‌هایی از نیروهای مسلح که بدون هیچ افزایش بودجه، توانایی‌ها و کارکرد خود را مضاعف کرده‌اند، افزودند: این نمونه‌ها نشان می‌دهد که می‌توان در شرایط کمبود منابع، مسائل و مشکلات را حل کرد.
در سال‌های پایانی دولت دوازدهم تأکیدات رهبر انقلاب بر کاهش وابستگی نفت به بودجه بیشتر شده و حتی ایشان مرتبا از واژه «اصلاح ساختار بودجه» استفاده می‌کردند. ایشان در سخنان روز اول فروردین آن سال در حرم امام رضا (ع) رونق یافتن تولید را موجب «تحول در بخش‌های مختلف اقتصادی»، «کاهش بیکاری و تورم و فقر»، «افزایش ارزش پول ملی» و حتی «ایجاد توازن و کاهش کسری بودجه‌ی کشور» خواندند و تأکید کردند: دولت، مجلس و همه کسانی که توانایی ورود به حیطه تولید دارند، برای تحقق شعار امسال با وظایف سنگینی روبه‌رو هستند.
سال 98: اصلاح ساختار بودجه یکی از کارهای اساسی است و در زمان باقیمانده انجام شود
رهبر انقلاب در دیدار مسئولان نظام در اردیبشهت 98 و زمانی که موعد رسیدن بودجه 99 نزدیک بود نیز با اشاره به لزوم اصلاح ساختار بودجه تصریح کردند: مسئله اصلاحات ساختاری بودجه مسئله مهمی است. قرار بر این شد که در چهار ماه اول سال 98، مجلس و دولت با همکاری [همدیگر،] این مشکل ساختاری بودجه را برطرف کنند، حل کنند؛ دو ماهش گذشته، الان دو ماه بیشتر باقی نیست؛ این یکی از کارهای اساسی و مهمی است که بایستی انجام بگیرد.
نخبگان مشکل ساختار بودجه و نفتی بودن اقتصاد را حل کنند
رهبر انقلاب در خرداد سال 98 پای نخبگان را به ساختار بودجه بازکردند. ایشان در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها با اشاره به بیماری‌های مزمن اقتصادی از جمله «بهره‌وری پایین»، «اسراف بسیار خسارت‌بار در مصرف انرژی»، «نفتی بودن و دولتی بودن اقتصاد»، «مشکلات نظام مالیاتی» و «ساختار بودجه» افزودند: دانشگاه‌ها در پرتو علم نافع و ایجاد سازوکار مناسب، به تأمل در راه‌حل‌های این‌گونه مشکلات بپردازند. ضرر تحریم کوتاه مدت است؛ تحریم باعث انقطاع بودجه از نفت در بلند مدت می‌شود.
ایشان در مهرماه سال 98 درباره فایده تحریم برای آینده کشور ایران، فرمودند: بلاشک یک مشکلی است برای کشور، منتها مشکل کوتاه‌مدت است؛ از این مشکل کوتاه‌مدت یک سود بلندمدت به دست می‌آید و آن، انقطاع از نفت است. چند روز قبل مسئولین دولتی اعلام کردند و گفتند که ما از فلان تاریخ - ظاهرا یک تاریخی را هم ذکر کردند - بودجه را از نفت منقطع می‌کنیم؛ این بسیار خبر خوبی است، این خیلی دستاورد بزرگی است. خب ما اگر نفتمان را همین طور مدام بفروشیم و در مقابلش دلار بگیریم و بیاوریم، هیچ وقت به فکر نمی‌افتیم که بودجه کشور را، مخارج کشور را، هزینه‌های جاری کشور را از نفت جدا کنیم؛ هیچ وقت به فکر این نمی‌افتیم. وقتی جلوی فروش نفت گرفته می‌شود، وقتی این درآمد مفت از دولت گرفته می‌شود، آن وقت به فکر می‌افتیم که یک کار اساسی بکنیم. خیلی از کشورها الان رشد اقتصادی‌شان بهتر از ما است، وضع اقتصادی‌شان بهتر از ما است، یک قطره نفت هم، نه دارند و نه می‌فروشند؛ [پس] می‌شود.
سال 99: قطع وابستگی اقتصاد از نفت و بودجه‌بندی عملیاتی نیازمند حرکتی تحولی است / بودجه عملیاتی اجرا نشد
تأکیدات مقام معظم رهبری به اصلاح ساختار بودجه در سال 99 نیز ادامه یافت و شدت بیشتری به خود گرفت، ایشان حتی از اجرایی نشدن بودجه عملیاتی علی رغم وعده مسئولین نیز گله کردند. رهبر انقلاب در خرداد سال 99، در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ویکمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله) به چند نمونه از مواردی که در کشور نیازمند تحول است، اشاره کردند و فرمودند: در مسائل اقتصادی «قطع وابستگی اقتصاد از نفت و بودجه‌بندی عملیاتی»، در مسائل آموزشی «فایده‌محور و عمقی و کاربردی شدن دروس در مراکز آموزشی»، در مسائل اجتماعی «تأمین عدالت» و در مسائل خانواده و موضوع ریشه‌کنی اعتیاد و همچنین جلوگیری از پیر شدن کشور، نیازمند حرکتهای تحولی هستیم.
ایشان در سخنرانی تلویزیونی رهبر انقلاب به مناسبت عید قربان نیز اصلاحات اساسی در اقتصاد کشور را «اصلاح ساختار بودجه»، «اصلاح نظام بانکی»، «ارتقای سرمایه‌گذاری و اشتغال» و «بهبود محیط کسب و کار» برشمردند و گفتند: این موارد دو سال قبل و هم‌زمان با تشکیل جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی به سران قوا ابلاغ شد که البته با وجود تلاش‌ها، پیشرفت قابل توجهی نداشته است؛ البته مهم این است که ما میدانیم چه می‌خواهیم و به دنبال چه برنامه‌ای هستیم.
اصلاح ساختار بودجه، یادگار دولت دوازدهم برای دولتهای بعدی
رهبر انقلاب در واپسین ماه‌های دولت دوازدهم نیز با تاکید بر اینکه اصلاح ساختار بودجه می‌تواند یادگاری برای دولتهای بعدی باشد، فرمودند: بعضی کارهای اساسی را که در دولت شما ممکن است جواب ندهد، برای دولت بعد به یادگار بگذارید؛ بگذارید با نام نیک و با تشکر از شما یاد بشود در دولتهای بعدی. مثلا فرض کنید اصلاح ساختار بودجه؛ این کار بلندمدتی است، کار مهمی است؛ یا اصلاح نظام بانکی، اصلاح نظام مالیاتی یا اصلاح قانون اجرای سیاستهای اصل 44؛ اینها کارهای ماندگار است، کارهای اساسی‌ای است که برای بعد باقی می‌ماند.
رهبر انقلاب در بیانات اخیرشان در آذر ماه 99 و در جلسه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی نیز با بیان بعضی از راه‌حل‌های پیشنهاد شده کارشناسان و متخصصان در چهار سرفصل «کسری بودجه»، «افزایش سرمایه‌گذاری دولتی و نهادهای عمومی»، «جهش تولید» و «حمایت از قشرهای ضعیف» ابراز امیدواری کردند که با اجرای این راهکارها، آثار مثبتی در اقتصاد کشور و زندگی مردم پدید آید.
بررسی خط فکری رهبر انقلاب نشان می‌دهد ایشان همواره کاهش وابستگی به نفت و قطع امید از گشایش‌های اقتصادی با بهبود روابط با آمریکا را مورد تاکید قرار دادند و در این سال‌ها بودجه را عنصری مهم برای پیشرفت کشور می‌دانستند و معتقد بودند باید بند ناف بودجه از نفت قطع شود. گامی که دولت یازدهم و دوازدهم از برداشتن آن عاجز ماند.