بالاخره در کوچه اروپایی‌ها هم عروسی می‌شود؟! / اروپایی‌ها در تهران چه می‌خواهند؟
در میانه خبرهای ریز و درشتی که درماه های اخیر ایرانی ها را به خود مشغول کرده از ترور سپهبد سلیمانی گرفته تا حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، تشییع غیرقابل توصیف پیکر سردار سلیمانی، و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه اف ای تی اف و حالا کرونا، سیاست خارجی و وزارت خارجه روزهای شلوغ و پر خبری را، از سفر ظریف به کنفرانس امنیتی مونیخ با موضوع «فاصله گرفتن جهان از غرب» تا سفر مقامات اروپایی به تهران، پشت سر می گذارد.
بعد از سفر پر سر و صدای «بورل» نماینده عالی و مسئول سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپایی که اولین سفر او به ایران در این مقام بود، وزرای خارجه هلند و اتریش هم مهمان ایرانی ها شدند. هر یک از سفرها و مقام هایی که به تهران سفر کردند واجد یک ویژگی مختص به خود هستند که اگر در کنار یکدیگر گذاشته شوند می توان تصویری از حال و روز این روزهای سیاست خارجی ایران و جامعه بین المللی به دست آورد.
«بورل» در حالی به تهران سفر کرد که تنها 10 روز قبل از آن سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس اعلام کردند که به زودی «مکانیسم ماشه» در برجام را فعال می کنند (یعنی موضوع عدم اجرای درست برجام از سوی ایران را به شورای امنیت اعلام می کنند که با آغاز این روند، 30 روز پس از این اعلام، قطعنامه های قبل از برجام شورای امنیت علیه ایران، به صورت خودکار مجددا لازم الاجرا می شوند).
اما بورل که تنها مدت اندکی بود که در بروکسل مستقر شده بود پس از چند روز اعلام کرد که اروپا فعال سازی مکانیسم ماشه را به تعویق انداخته و به بررسی بیشتر وضعیت می پردازد تا در مورد آن تصمیم نهایی را بگیرد. سفر عالی ترین مقام سیاست خارجی اتحادیه اروپایی پیام روشنی بود به تهران که اتحادیه همچنان به نقطه ای که واشنگتن دوست دارد، نرسیده است.
وزیر امور خارجه هلند سومین مقام بلندپایه اروپایی بود که به تهران آمد و با ظریف و رئیس جمهور دیدار کرد. هلند را در این سفر هم باید بعنوان متحد راهبردی و بسیار نزدیک آمریکا دید و هم عضوی قدیمی و اما نه چندان خط شکن در راهبرد اتحادیه اروپایی در قبال ایران. و همچنین، نمی توان نقش و تاثیر اتریش در میزبانی بخش بسیار زیادی از مذاکرات 2 ساله هسته ای ایران با 5 بعلاوه یک را نادیده گرفت؛ کشوری که میزبان آژانس بین المللی انرژی اتمی هم هست و در دیدار با محمدجواد ظریف، سنت میانجیگری اتریش در مسائل بین المللی را به رخ کشید و آمادگی کشورش برای میزبانی از مذاکرات کاهش تنش در خاورمیانه را اعلام کرد و هر چند در مورد پیوستن وین به اینستکس خبر امیدوارکننده ای به طرف ایرانی نداد. اما از همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی تشکر و دست کشیدن از «برجام» را «اشتباهی محض» دانست. اتریش از جمله کشورهای اروپایی بود که با رفع تحریم ها، هم پای شرکای سنتی اقتصادی و تجاری ایران یعنی آلمان، فرانسه و ایتالیا، وارد کار و تعامل با ایرانی ها شد و می توان گفت که شاید از جمله آخرین کشورهای اروپایی بود که با بازگشت تحریم های یکجانبه آمریکا و فشار حداکثری کاخ سفید، آرام و چراغ خاموش و بی هیاهوهای خبریف عطای کار با ایران را به لقایش بخشید.
نمی توان منکر این مسئله شد که برجام اصالتا توافقی بین ایران و آمریکا بود ولی براساس برجام اتحادیه اروپایی هماهنگ کننده و مسئول اجرای آن شد. اتحادیه اروپایی برجام را دستاورد دیپلماسی خود و میوه نقش آفرینی هایش در تحولات بین المللی بعنوان یک بازیگر جهانی می داند و بی جا نیست که بکوشد از این دستاورد و میوه محافظت کند. میوه ای که نرسیده، ترامپ از راه رسید و آن را چید و دیگران را هم از خوردن آن منع کرد.
اما، خروج آمریکا از برجام و سیاست فشار حداکثری آمریکایی ها، نشان داد که اروپا در تلاش برای بازیگری موثر در تحولات جهانی، چند مرده حلاج است؛ ناتوانی آنها در کمک به ایران برای انتفاع از منافع اقتصادی خود ذیل توافق هسته ای و تاب آوری محدود آنها در برابر فشارهای واشنگتن برای فعال سازی مکانیسم ماشه نشان داد انها برای بازیگری مستقلانه و پیشرو در تحولات جهانی، اندر خم یک کوچه اند.
سفر سه مقام اروپایی که طی یک ماه گذشته پا به ایران گذشته اند را باید حلقه دوم قدرتمند اروپایی (حلقه اول شامل آلمان، فرانسه و انگلیس بعنوان طرف های اروپایی برجام و شرکای سنتی اقتصادی و تجاری ایران) دانست و فعال کردن موج دوم اروپایی ها در آمدن به تهران و گفتگو با ایرانی ها، را می توان با تسامح و البته خوشبینانه، حمل بر علاقه مندی و اراده آنها به ادامه مسیر تعامل و دیپلماسی با ایران دانست، علاقه مندی و اراده ای که فعلا دستاورد نقد و ملموسی برای ایران نداشته است هر چند با نگاهی به محتوای برجام بویژه اتفاقاتی که قرار است در ده سال دوم اجرای این توافق (2030-2020 میلادی) برای ایران بیافتد شاید بتوان، به شرط پایمردی و مقاومت اروپایی ها در برابر فشارهای آمریکا برای حفظ برجام، امیدوار بود که عروسی به کوچه اروپایی ها هم بیاید و آنها ثابت کنند با وجود ضعف های ساختاری که از آن رنج می برند و در «ظهور و بروز قدرت» آنها در نظام بین الملل تاثیر دارد، می توانند به بازیگری هم طراز با یک ابرقدرت جهانی، امیدوار باشند. و البته باز باید تاکید کرد و کاملا روشن است که ایران و مشخصا وزارت امور خارجه نباید حسابی بر مبنای توانمندی اروپایی ها باز کند.