بررسی وضعیت نفت و گاز ایران

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، علی فکور؛ در پی شیوع ویروس کرونا بازارهای نفت و گاز جهانی و همچنین میزان مصرف انرژی در سطح بین المللی تحت تاثیر قرار گرفت. به طوری که به دلیل پاندمی ویروس کرونا در سطح جهان مصرف انرژی کشورهای پرمصرف از جمله چین به شدت کاهش یافت که این موضوع بازار انرژی دنیا را با چالش جدی مواجه کرد. از اوایل ژانویه 2021 با افزایش واکسیناسیون جهانی و کاهش آمار مرگ و میر ناشی از ویروس در دنیا مصرف انرژی نیز روند افزایشی یافت. در این گزارش با توجه به اهمیت جایگاه ایران در تامین انرژی دنیا خصوصا در منابع نفت و گاز به بررسی تحلیلی بازار نفت و گاز جهان در 6 ماه نخست سال 1400 پرداخته و جایگاه ایران در شرایط ویژه فعلی دنیا با وجود تحریم های بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام، اوپک در جدیدترین گزارش خود به نقل از منابع ثانویه اعلام کرد: تولید نفت ایران در ماه ژوئن 2021 برابر با خردادماه 1400 به 2 میلیون و 470 هزار بشکه در روز رسیده که نسبت به ماه پیش از آن 33 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. تولید نفت ایران در ماه می‌یعنی اردیبهشت ماه برابر با 2 میلیون و 437 هزار بشکه در روز بوده است گزارش ماهانه اوپک؛ سپتامبر 2021). بر اساس این گزارش، ایران در ماه آوریل برابر با فروردین1400 روزانه دو میلیون و 413 هزار بشکه نفت تولید کرده است که این رقم در ماه پیش از آن یعنی مارس 2021 (اسفند 99) 2 میلیون و 328 هزار بشکه در روز بوده است.

نمودار3. تولید نفت خام ایران از اکتبر 2020 تا سپتامبر 2021

همچنین طبق نمودار بالا تولید نفت خام ایران در سپتامبر 2021 در 2503000 بشکه در روز گزارش شده است. این افزایش نسبت به رقم قبلی 2482000 بشکه در روز در آگوست 2021 ثبت شده است.

حفظ جایگاه چهارم در اوپک

ایران در ماه آوریل یا فروردین ماه 1400 جایگاه چهارمین تولیدکننده نفت اوپک را پس و از کویت پیشی گرفت و از آن زمان تاکنون این جایگاه را حفظ کرده است. در حال حاضر، کشورهای عربستان با تولید 8 میلیون و 906 هزار بشکه در روز، عراق با تولید 3 میلیون و 938 هزار بشکه در روز و امارات با 2 میلیون و 680 هزار بشکه در روز، سه کشور بزرگ تولیدکننده نفت اوپک به شمار می روند. ایران، پیش از تحریم های آمریکا از سال 2018، سومین تولیدکننده نفت اوپک پس از عربستان و عراق بود.

افزایش 5 دلاری قیمت نفت ایران

متوسط قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در ماه ژوئن 2021 (خرداد 1400) با 4 دلار و 96 سنت افزایش نسبت به ماه پیش از آن به71.68 دلار رسید. نفت ایران در ماه می (اردیبهشت 1400) 66.72 دلار در هر بشکه فروخته شده بود. قیمت نفت ایران در ماه فوریه2020 (بهمن 98) نزدیک به 10 دلار کاهش یافته بود. فوریه، ماهی بود که بیشتر جهان پس از چین، درگیر شیوع ویروس کووید 19 شده بود. همچنین بر اساس گزارش EIA [1] بیان شده است که صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران از بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز در سال 2017، سال قبل از اعمال مجدد تحریم‌ها توسط ایالات متحده، به میانگین کمتر از 0.4 میلیون بشکه در روز در سال 2020 کاهش یافته است. این تخمین ها بر اساس داده های ردیابی نفتکش، گزارش شده توسط [2]ClipperData، LLC بوده است. صادرات ایران در نوامبر 2020 شروع به افزایش کرد و با ارسال نفت خام بیشتر ایران به چین در دو ماه آخر سال به طور میانگین به 0.7 میلیون بشکه در روز رسید. برآوردهای مبتنی بر ClipperData نشان می دهد که میانگین صادرات نفت ایران در چند ماه اول سال 2021 بیش از 0.5 میلیون بشکه در روز بوده است. سایر تحلیلگران صنعتی و مطبوعات تجاری در محدوده تخمین های خود برای صادرات نفت ایران از بیشتر از 0.6 میلیون بشکه در روز تا کمتر از 0.6 میلیون بشکه در روز تخمین زده اند. همچنین بر اساس این گزارش اشاره شده است که استفاده از انتقال کشتی به کشتی (STS) و خاموش کردن فرستنده های شناسایی کشتی ایرانی، ردیابی صادرات نفت خام ایران را دشوار کرده است.

گاز طبیعی

ایران پس از ایالات متحده و روسیه در سال 2019 سومین تولیدکننده گاز طبیعی خشک جهان بوده است. تولید گاز طبیعی خشک بین سال‌های 2009 و 2019 تقریبا دو برابر شد و به 8.4 تریلیون فوت مکعب رسید. ایران از سال 2014 چندین فاز از میدان گاز طبیعی فراساحلی پارس جنوبی را فعال کرده است و علیرغم چالش های ناشی از تحریم ها و کمبود سرمایه گذاری خارجی به توسعه میادین گاز طبیعی ادامه می دهد. از سال 2018، شرکت های داخلی عمدتا در حال توسعه میدان های گاز طبیعی بوده اند. با این حال، در حالی که تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران اعمال می‌شود، رشد تولید گاز طبیعی کشور، به‌ویژه از میادینی که میعانات گازی تولید می‌کنند، به دلیل محدودیت‌های ظرفیت ذخیره‌سازی میعانات محدود باقی مانده است.

در سال2017، شرکت ملی نفت ایران 2/1 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی را برای افزایش بازیافت نفت (EOR) مجددا به چاه‌های نفت تزریق کرد که نقش مرکزی در تولید نفت ایران دارد. هنگامی که تحریم ها علیه صادرات نفت ایران در سال 2018 از سر گرفته شد، حجم گاز طبیعی تزریقی مجدد به طور قابل توجهی به 0.2 تریلیون فوت مکعب در سال 2020 کاهش یافت. در سال 2019، ایران پس از ایالات متحده، روسیه و چین، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان بوده است. بیشتر تولید گاز طبیعی ایران در داخل کشور مصرف می شود. مصرف گاز طبیعی ایران در سال2019 به طور متوسط 7.8 تریلیون فوت مکعب بوده که حدود 2 درصد بیشتر از سال 2018 بوده است. رشد مصرف گاز طبیعی در سال 2019 در نتیجه تحریم های ایالات متحده بر صادرات نفت و سایر میعانات کاهش یافت. ایران عرضه گاز طبیعی خود از میدان پارس جنوبی را به دلیل ذخیره ناکافی برای تولید میعانات گازی مرتبط کاهش داد. ایران مقداری گاز طبیعی را با فرآورده های نفتی، به ویژه در بخش برق خود، در نتیجه محدودیت عرضه گاز طبیعی جایگزین کرد.

در سال 2019، بخش‌های مسکونی و تجاری بیشترین مصرف گاز طبیعی 35 درصد) را داشته اند و پس از آن بخش صنعتی (از جمله پتروشیمی) (27 درصد) و بخش برق 26 درصد) قرار دارند. مصرف گاز طبیعی در بخش مسکونی و تجاری و بخش صنعتی در دهه گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است زیرا گاز طبیعی جایگزین برخی از سوخت های مایع شده است. سیستم خط لوله گاز طبیعی ایران گسترش یافته و بخش صنعتی گسترش یافته است. اگرچه مصرف گاز طبیعی ایران برای تولید برق در سال 2019 کاهش یافت، اما پس از لغو تحریم‌ها، ارزیابی می شود که سهم گاز طبیعی در این بخش افزایش می‌یابد که باعث آزاد شدن نفت خام و فرآورده‌های نفتی بیشتری برای صادرات می‌شود. صنعت پتروشیمی قرار است طی چند سال آینده در ایران رشد کند و به گاز طبیعی بیشتری برای سوخت نیاز دارد (آژانس بینالمللی انرژی).

ایران گاز طبیعی را از طریق خط لوله به ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و عراق صادر می کند و از آذربایجان وارد می کند. ایران در سال 2020 حدود 590 میلیارد فوت مکعب (Bcf) صادر و 7میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از طریق خطوط لوله وارد کرده است. واردات گاز طبیعی ایران پس از سال 2015 به میزان قابل توجهی کاهش یافت، اما به دلیل افزایش تولید گاز طبیعی ایران از چندین پروژه جدید پارس جنوبی از سال 2014 و افزایش صادرات به عراق، صادرات به شدت افزایش یافت. ایران واردات گاز طبیعی از ترکمنستان را در سال 2019 متوقف کرد زیرا تولید بیشتر و پوشش بیشتر خط لوله امکان رسیدن منابع داخلی به منطقه شمال شرق را فراهم کرد. در سال2020، عراق و ترکیه به ترتیب 64 و 33 درصد از صادرات گاز طبیعی ایران را به خود اختصاص دادند.

با توجه به اطلاعات و داده های مطرح شده مشخص است که در سال های اخیر با توجه به افزایش فشار تحریم ها علیه ایران و ممانعت از فروش نفت و گاز ایران، رقبای ایران در حال به دست گرفتن بازارهای فروش انرژی ایران هستند. این موضوع در آینده ایران را از چرخه تامین انرژی دنیا خارج کرده و به دست آوردن مجدد بازارها بسیار دشوار خواهد بود لذا باید علاوه بر توجه به روند مذاکرات برای رفع تحریم ها به توسعه ظرفیت های داخلی برای افزایش تولید نفت و گاز توجه ویژه نمود و از دیپلماسی اقتصادی فعال جهت حفظ بازارهای جهانی در حوزه انرژی استفاده کرد.

*س_خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفا منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.