بغداد، از محلی برای منازعه تا مکانی برای مذاکره تهران - ریاض

در حالی که هنوز دور ششم گفتگو‌های میان ایران و عربستان به دلیل آنچه مقامات وزارت خارجه کشورمان نبود اراده لازم از سوی ریاض برای ادامه مذاکرات اعلام کرده اند شروع نشده، مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق برای دومین بار متوالی پس از سفر دیشب خود به عربستان که با استقبال محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور هم مواجه شد به تهران آمد تا پس از سفر جوزف بورل برای پیگیری روند مذاکرات لغو تحریم ها، موضوع مذاکرات تهران و ریاض را هم دوباره سر زبان‌ها آورد.

از ده سال پیش تاکنون روابط ایران و عربستان روند تنش زایی به خود گرفته بود تا اینکه با اعدام آیت الله شیخ نمر باقر النمر در عربستان و درپی آن حمله به سفارت ریاض در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در دی ماه 94 از بیش از 6 سال گذشته تا حالا این دو کشور روابط سیاسی و اقتصادی خود را با هم قطع کرده و در این رابطه سفارت‌های خود را نیز ببندند.

تلاش برای گسترش حوزه نفوذ در کشورهای غرب آسیا از جمله موارد مهم رقابتی است که بین تهران و ریاض شکل گرفته است

تهران و ریاض، اما از بهار پارسال مذاکراتی را به میانجیگری عراق برای بهبود روابط آغاز کردند که تاکنون پنج دور از آن به میزبانی عراق انجام شده و زمان دور ششم این گفتگو‌ها نیز هنوز مشخص نیست.

تلاش برای دستیابی به منابع انرژی و منابع معدنی، گسترش حوزه نفوذ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و یا نظامی و صد البته رقابت ژئوپلیتیک دو کشوربرای گسترش حوزه نفوذ در عرصه‌های مختلف و رسیدن به منافع خود از جمله موارد مهمی است که باعث کدورت روابط ایران و عربستان شده؛ کدورتی که حالا عراق خود را در میانه آن می‌بیند و تلاش دارد تا جایگاه بغداد را از محلی برای منازعات به محلی برای مذاکرات تبدیل کند.

حسن لاسجردی کارشناس مسائل غرب آسیا در این باره می گوید: نگاه دولت های عراق چه الکاظمی و چه دولت های قبلی این بود که بتوانند عراق جنگ زده، خشن و مضمحل شده به لحاظ سیاسی و اقتصادی را به قدرتی جدید و یکی از قدرت های موثر در منطقه غرب آسیا تبدیل کنند که برای وقوع همچین رویایی تمام تلاش خود را نیز به کار گرفته اند.

تهاجم به عراق از 27 اسفند 1381 شروع شد و تا 28 اردیبهشت 1382 به طول انجامید که طی آن نیرویی ترکیبی از آمریکا، انگلیس، استرالیا و لهستان به عراق حمله و دولت بعثی صدام حسین را برکنار کردند که در نتیجه آن بغداد پایتخت عراق به اشغال نیروهای آمریکایی درآمد.

دولت عراق تلاش می‌کند این کشور جنگ زده را به یکی از قدرت های موثر در منطقه غرب آسیا تبدیل کند

گستره ویرانی‌های عراق در پی حمله آمریکا به این کشور به‌حدی گسترده است که آمار دقیقی درباره رقم آن جود ندارد اما برخی مراکز پژوهشی این کشور از خسارت 350 میلیارد دلاری ناشی از این حمله خبر می‌دهند که این مقدار خسارت منهای غرامت جنگی است که این کشور به ایران و کویت بدهکار بوده است.

به گفته این کارشناس مسائل منطقه، در عین حال مصطفی الکاظمی باتوجه به سبقه امنیتی که دارد تلاش می‌کند تا در وهله اول روابط همه کشورهای همسایه با یکدیگر را ارتقا دهد که موازنه ایجاد کند و در مرحله دوم از قابلیت های اقتصادی و سیاسی همه همسایگان خود از جمله ایران و عربستان استفاده کند؛ به همین جهت در عراق کنونی شاهد بهبود و ارتقا روابط ایران با عربستان، کویت، قطر و ترکیه متاثر از رفتارهای سیاسی عراق هستیم.

در این بین اما هر ازگاهی هم اظهارتی از سوی مقامات عراقی مثل آنچه چندی پیش وزیر امور خارجه عراق گفته بود شاهدیم؛ فواد حسین در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی الغَد مصر با بیان اینکه تهران حرف‌های جدیدی از بغداد می‌شنود که پیش از این وجود نداشت گفته بود به ایرانی‌ها گفته‌ایم که نیازمند همکاری مشترک هستیم اما به دخالت ایران نیازی نداریم چراکه روابط عراق با ایران از «مرحله سکوت» به «مرحله صراحت» رسیده است.

فواد حسین که حالا به همراه الکاظمی به تهران سفر کرده پیش از این گفته بود به دخالت ایران در عراق نیازی نداریم

به گفته حسن لاسجردی این دست اظهارات که برخلاف میل ماست هم می‌تواند به تحریک طرف های ثالث یا فشارهای سیاسی داخل، به دلیل ایجاد موازنه بین کشورهای حاضر در منطقه و برخی مواقع نیز می‌تواند یک هشدار باشد که در این مورد فواد حسین با این گفته قصد داشته تا با فشار به ایران به عربستان پیام همکاری متقابل را مخابره و از عراق شخصیتی مستقل و موازنه گر قوا در منطقه نشان دهد.

این اظهارات ضد و نقیض که به تحریک طرف ثالث صورت گرفته درحالی است که هیات حاکمه عراق اقداماتی را برای ایجاد اتحادهای منطقه‌ای متشکل از ایران، عراق، ترکیه و عربستان و... برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و کاهش آسیب‌ها به بغداد انجام داده است.

از جمله این اقدامات می‌توان علاوه بر ایفای نقش میانجی میان تهران و ریاض به پیشنهاد بغداد برای تشکیل بلوک اقتصادی سه کشور ایران، عراق و ترکیه با هدف گردهم آوردن سرمایه ها، منابع و نیروی انسانی سه کشور و امضای تفاهمنامه‌هایی با ایران و دیگر کشورهای درگیر ریزگردها مثل کویت، عربستان و سوریه در زمینه حل مسائل زیست محیطی اشاره کرد.

بهبود روابط ایران و عربستان با میانجی‌گری عراق می‌تواند وزن بغداد را برای بهبود روابط ایران و سایر کشورها از جمله مصر بالا ببرد

روابط ایران و عراق که تا روزهای پایانی پارسال در چارچوب سیاست همسایگی و حسن هم جواری و علی‌رغم وجود برخی مشکلات از جمله بدهی دولت بغداد به تهران به دلیل صادرات برق و گاز و ایجاد مزاحمت گروهک‌های تروریستی اقلیم شمال این کشور روال خود را طی می‌کرد حالا اما می‌تواند با به ثمر رسیدن تلاش‌های عراق در به نتیجه رساندن مذاکرات میان تهران و ریاض (که از قضا در دیدار حسین امیرعبداللهیان با مصطفی الکاظمی به حمایت ایران از بازگشایی سفارتخانه های ایران و عربستان اشاره شد) روند بهبودی به خود گرفته و حتی به مرحله ایفای نقش توامان با کشورهای حاشیه خلیج فارس در به ثمر رساندن مذاکرات لغو تحریم‌ها برسد.