بلاکچین نقطه عطف ارز دیجیتال ریال | بانک مرکزی از حق خود استفاده می کند
بعد از ریال سکه‌ای، اسکناس ریال و ریال مجازی، حالا با ریال دیجیتال مواجه هستیم. این پروژه از سال 1400 زمزمه‌هایی از آن به گوش می‌رسید و در سال 1401 بانک مرکزی سند یا پیش‌نویسی 52 صفحه‌ای از آن را منتشر کرد.
طراحی پروژه ریال دیجیتال از سال 1400 آغاز شد، اما اجرای اولیه آن به اوایل سال 1401 بازمی‌گردد. در سال 1401، بانک مرکزی با انتشار پیش‌نویسی 52 صفحه‌ای از سند ریال دیجیتال، رونمایی کرد. اما ریال دیجیتال چگونه می‌تواند تغییر و تحول ایجاد کند و این تغییرات به چه عواملی بستگی دارند؟
در طول زمان شکل‌های مختلفی از ریال را دیده‌ایم؛ ریال سکه‌ای، ریال کاغذی، ریال مجازی و حالا ریال دیجیتال. عباس آشتیانی پژوهشگر بلاک چین و اقتصاد دیجیتال به طور کلی در مورد ریال دیجیتال گفت: «فارغ از مثبت یا منفی بودن این پدیده، همان‌طور که ما ارز ملی خود را طبق قانون بانکداری به عنوان ریال داریم و آن را در اشکال مختلف دیده‌ایم - مثلاً سکه و بعد اسکناس، سپس ریال داخل حساب‌های بانکی - امروز این حق بانک مرکزی است که شکل دیگری از ریال را اختیار داشته باشد.»
در واقع شکل ارز با تکنولوژی رابطه مستقیم داشته است. زمانی که بشر توان ساخت بشر را به‌دست آورد، فرآیند یا فرآیند سخت ضرب سکه گذشته‌ای دور را به عصر اسکناس پیوند زد. سپس زمانی که بانک‌ها پدید آمدند و تکنولوژی‌های مورد استفاده آنها به تکامل رسید، کارت‌های بانکی حامل پول مردم می‌شدند و اعدادی اطلاعات حساب را با خود حمل می‌کردند. و امروز که بلاکچین از راه رسیده است، این تحول و دگرگونی در ارز ملی کشورمان هم رخ خواهد داد. یعنی ریال دیجیتال، انتزاعی از ریال را به وجود خواهد آورد.
بلاکچین چه ویژگی‌هایی به‌دست می‌دهد؟
عباس آشتیانی دراین‌باره گفت: «فناوری بلاکچین یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در خود دارد، شفافیت است. مورد دیگر قابلیت انتقال و تسویه همتا به همتا چست. ریال دیجیتال در صورت استفاده درست از همین دو ویژگی فناوری بلاکچین از سوی بانک مرکزی، می‌تواند جلوی خلق پول بی‌رویه را بگیرد و شفافیتی در خلق نقدینگی، جریان پول یا حتی شکل پول به وجود بیاورد. این مسئله بسیار می‌تواند بر کنترل انتظارات تورمی مردم و اقتصاد کلان تاثیر مثبتی به جا بگذارد.»
ریال دیجیتال می‌تواند مانع خلق نقدینگی بیجا شود
ریال دیجیتال از امروز تا لحظه‌ای که بتواند به مرحله تاثیرگذاری برسد فاصله زیادی در پیش دارد. نوع واکنش که از این پدیده می‌توان در نظر گرفت وابسته به نحوه برخورد عمومی با ریال دیجیتال و نحوه مدیریت بانک مرکزی در این حوزه است.
آشتیانی افزود: «البته این نکته برای آینده و گسترش ریال دیجیتال قابل ذکر است؛ اگر بانک مرکزی بتواند از ویژگی‌های بلاکچین به‌درستی استفاده کند - بدین معنا که تصمیم بگیرد جریان مالی ریال را به شکل سالمی شفاف کند - این فناوری می‌تواند مانع خلق نقدینگی بیجا شود.»
سرعت و دقت تسویه تا حدود زیادی افزایش می‌یابد
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که ریال دیجیتال به‌دست می‌دهد قابلیت تسویه همتا به همتاست. نظام‌های پرداختی فعلی بانک مرکزی با این تکنولوژی از دیدگاه عباس آشتیانی زین‌پس دستخوش تغییر می‌شوند. او در این زمینه توضیح داد: «ریال دیجیتال با استفاده از تکنولوژی بلاکچین می‌تواند امکان استفاده از کیف پول‌ها را به‌دست دهد. این مسئله سرعت و دقت تسویه را تا حدود بسیار زیادی افزایش می‌دهد. البته تمام این مسائل زمانی اتفاق می‌افتد که بتوان به‌درستی از این قابلیت‌ها استفاده کرد.»
سومین ویژگی بلاکچین قابلیت برنامه‌ریزی پول است که متاسفانه سایه‌اش بر حریم خصوصی افراد می‌افتد. عباس آشتیانی، پژوهشگر بلاک چین و حوزه اقتصاد دیجیتال، دراین‌باره گفت: «در سپیدنامه‌هایی که از سوی بانک مرکزی برای ریال دیجیتال تا به امروز منتشر شده است، بر استفاده از این قابلیت تاکید بیش از اندازه‌ای شده است. بدین ترتیب هر ریال می‌تواند به صورت هدفمند برای محل خرجی به‌اصطلاح تخصیص داده شود؛ مثل هدفمند کردن جریان پول در موضوع یارانه‌ها. این مسئله با حریم خصوصی و آزادی عمل افراد در تناقض است و ناقض آنهاست.»
آنچه رخ خواهد داد بستگی به عملکرد بانک مرکزی دارد
آنچه تا بدین‌جا محل بحث قرار گرفت ویژگی‌ها و قابلیت‌هایی بود که با استفاده از فناوری بلاکچین به‌دست می‌آید. عباس آشتیانی در این زمینه گفت: «این سه مورد از ویژگی‌هایی بود که در کنار چندین و چند ویژگی مهم که فناوری بلاکچین دارد، می‌تواند برای ریال دیجیتال ما به ارمغان بیاد و بستگی به این موضوع دارد که بانک مرکزی با خوش‌سلیقگی یا کج‌سلیقگی از کدام یک از این ویژگی‌ها چطور و چقدر استفاده کند. البته به یاد داشته باشید که داشتن ریال دیجیتال حق بانک مرکزی است.»
با دیجیتال شدن یا بلاک‌چینی شدن ریال می‌توان به‌سادگی آن را از طرق مختلف با بلاک‌چین‌های مختلف مرتبط کرد. می‌توان با استفاده از این قابلیت‌ها متوجه تحولاتی شد که در ساختار اقتصادی به وجود می‌آید.
چشم‌انداز ریال دیجیتال چیست؟
عباس آشتیانی در پاسخ به این سوال گفت: «با توجه به سطح کارکرد بسیار محدودی که فعلاً برای ریال دیجیتال تعیین شده یعنی 15 میلیون تومان در هر کیف پول با قابلیت محدود جابه‌جایی و اینکه این پروژه فعلاً در سطح یک منطقه در حال اجراست، باید ابعاد پیدا و پنهان آن را سنجید و رصد کرد. اگر پذیرش دستوری برای این شکل از ریال نداشته باشیم، من فکر می‌کنم استارتاپ‌هایی در این اکوسیستم بر پایه ریال دیجیتال شکل بگیرند. به مرور زمان استارتاپ‌هایی که با توکن‌هایی با پشتوانه دارایی واقعی کار می‌کنند نخستین استقبال را خواهند کرد. استارتاپ‌هایی که از شکل تسویه فعلی نظام بانکی گله دارند، احتمالاً از ریال دیجیتال استفاده کنند.»
البته محدودیت‌های ابتدایی در مورد ریال دیجیتال، ابعاد پنهان خود را به مرور زمان نشان می‌دهد. با توجه به گفته‌های عباس آشتیانی و آنچه از ظواهر برمی‌آید نحوه مدیریت نهاد مربوط یعنی بانک مرکزی در این مورد اهمیت بسیار بالایی دارد. ممکن است حتی استقبال خصوصی و عمومی از ریال دیجیتال به حدی باشد که این پروژه به سطوح دیگری ارتقا یابد. بنابراین باید به انتظار نشست و دید در آینده چطور از قابلیت‌هایی که بلاکچین به‌دست می‌دهد استفاده خواهد شد.