به زیان کشاورزی، به‌نفع محیط‌زیست

به‌اعتقاد برخی، با ادامه این وضعیت، تولید محصولات کشاورزی با کاهش مواجه می‌شود، به‌طوری‌که ممکن است، تولید گندم در کشور 30 درصد کاهش یابد و ادامه این روند، صادرات محصولات کشاورزی را با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد. از سوی دیگر، برخی صاحب‌نظران حوزه کشاورزی، حذف ارز ترجیحی برای واردات نهاده‌های کشاورزی از جمله کود و سم را به‌نفع کشاورزی کشور و حفظ محیط‌زیست قلمداد کرده‌اند و معتقدند کشاورزان باید برای جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از این کار خود را به علم روز کشاورزی دنیا مجهز کنند. صمت در این گزارش به بررسی آثار و تبعات استفاده بخش کشاورزی از ارز تک‌نرخی برای واردات نهاده‌ها پرداخته است.

خطر فساد در کمین نهادههای مانده در گمرک

رئیس انجمن سم و کود ایران در گفت‌وگو با صمت، با انتقاد از تخصیص نیافتن ارز برای تامین نهاده‌های کشاورزی طی 4 ماه گذشته اظهار کرد: اکنون حدود 4 ماه است که به نهاده‌های اصلی کشاورزی شامل سم، کود و بذر هیچ ارزی تخصیص داده نشده، حتی برخی تامین‌کنندگان با اعتبار خود، این نهاده‌ها را از کشورهای اروپایی، چین، هند و ژاپن وارد کرده، اما در گمرکات معطل مانده‌اند و در حال فاسد یا متروکه شدن هستند.

سیدمهدی حسینی در ادامه تاکید کرد: سوال این است که چرا بخش کشاورزی که چند صد برابر ارزی که احتیاج دارد، ارز حاصل از صادرات به کشور برمی‌گرداند و خودش غنی است، باید در فقر باشد و چرا باید 4 میلیون کشاورز و 20 میلیون خانوار دراین‌باره بلاتکلیف باشند؟ آیا هدف این است که دوباره گندم وارد کنیم؟ در حالی‌که با نبود سم‌های علف‌کش و حشره‌کش برای گندم، ما 30 الی 40 درصد گندم را از دست می‌دهیم و همین امسال باید چند برابر این ارز را هزینه و گندم آماده وارد کنیم.

این فعال حوزه کشاورزی افزود: براساس آخرین آماری که اعلام شده، در بخش نهاده‌ها که شامل سم، کود و بذر است، بخش خصوصی نیز بر این اساس برای حفظ سالانه تولیدات کشاورزی باید حدود 200میلیون دلار سم، 240 یا 250 میلیون دلار کود و حدود 140 یا 150 میلیون دلار بذر سبزی و صیفی وارد کند.

وی افزود: برای تامین ارز واردات باید حمایت دولت از بخش خصوصی با جدیت بیشتری دنبال شود. کل اعتبار موردنیاز برای واردات نهاده‌ها به 500 یا 600 میلیون دلار هم نمی‌رسد، اما درآمد حاصل از صادرات محصولات کشاورزی ممکن است به 2 یا 3 میلیارد برسد. باتوجه به این ارزآوری تعلل تخصیص ارز مشخص نیست.

تصمیمگیری پشت درهای بسته

رئیس انجمن سم و کود ایران با انتقاد از اینکه بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌های دولت حضور ندارد و بیشتر تصمیم‌گیری‌ها پشت درهای بسته با حضور نمایندگان شرکت‌های دولتی انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: این کار مخالف اصل 44 قانون اساسی است که این جلسات با نظر فعالان شرکت‌هایی برگزار شود که چند صدبرابر فعالان شرکت‌های خصوصی هزینه دارند و کیفیت کالای آنها مشخص نیست.

حسینی با تاکید بر اینکه با تک‌نرخی شدن ارز واردات نهاده‌ها ممکن است تا 40 درصد صادرات محصولات کشاورزی از دست برود، ادامه داد: صادرات محصولات کشاورزی ارزآوری دارد، در حالی که با این کار 30 تا 40 درصد صادرات محصولات کشاورزی زیرسوال می‌رود. وی بااشاره به تکیه بخش کشاورزی به کشت سنتی و تاثیر استفاده از کود در افزایش تناژ تولید افزود: کاهش استفاده از سم و کود، منجر به کاهش تولید می‌شود و در نهایت، نرخ محصولات در بازارهای داخلی نیز به‌شدت بالا می‌رود.

آزادسازی یارانهها، راهکار توسعهای بانک جهانی

در ادامه، عبدالرضا صیادمنصور، صاحب کرسی کشاورزی ایران در جوامع بین‌المللی درباره وضعیت مصرف کود در ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای دنیا به صمت گفت: براساس آمارهای بانک جهانی مصرف کود در دنیا، از سال 1970، مقدار مصرف کود 68.1 کیلوگرم عنصر در هکتار بوده که این مقدار در سال 2020 به 146.4 رسیده است.

وی افزود: طبق آمار ثبت‌شده در ایران، از سال 1970 مقدار مصرف کود در ایران 63کیلوگرم در هکتار بوده که سال 2020 به 68 کیلوگرم رسیده است. اگر مقدار مصرف فعلی را براساس آمار سال 2020 با دنیا مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که میانگین مصرف عنصر در دنیا 146.4 کیلوگرم است. در حالی که این میزان در ایران معادل 68 کیلوگرم است، یعنی چیزی حدود 50 درصد دنیا مصرف کود در کشور داریم.

صیادمنصور درباره سیاست آزادسازی یارانه‌های تولید بخش کشاورزی اظهار کرد: این سیاست از سوی بانک جهانی به کشورهای عقب‌مانده و در حال توسعه همواره به‌عنوان راهکاری توسعه‌ای پیشنهاد شده، یعنی بانک جهانی معتقد است که اگر کشورها سیاست آزادسازی یارانه‌ها را در دستور کار قرار دهند، می‌تواند به دلایل مختلفی موثر باشد. این دلایل حفظ محیط‌زیست، کاهش بار مالی برای دولت‌ها، افزایش بهره‌وری و در نهایت توسعه پایدار را ایجاد می‌کند.

صیادمنصور در ادامه بااشاره به آزادسازی نرخ ارز وارداتی به نهاده‌های کشاورزی خاطرنشان کرد: برای بررسی این موضوع، ابتدا باید دید چقدر آزادسازی یارانه‌ها در کشور ما موفق بوده است. وقتی روند آزادسازی نرخ ارز اختصاصی برای واردات نهاده‌هایی مثل کود و سم را طی 2 دهه اخیر بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که حذف ارز ترجیحی، اول از آفت‌کش‌ها شروع شد و بعد به کودهای شیمیایی رسید. اکنون به سمت تک‌نرخی شدن ارز وارداتی کامل نهاده‌ها می‌رویم.

وی در ادامه، درباره تاثیر تک‌نرخی شدن ارز بر تولید محصولات کشاورزی گفت: باید بدانیم که برای تولید محصول چه المان‌هایی موثر و عوامل درگیر در تولید چه چیزهایی هستند تا بتوانیم نرخ تبدیل نهاده به محصول را دربیاوریم. هدف اصلی کشاورز، دستیابی به کارآیی اقتصادی یعنی به حداکثر رساندن سود است.

منصور بااشاره به بررسی منابع تحقیقاتی در کشور تصریح کرد: کشاورزی ما براساس کشش‌های تولید و الگوی تخصیص‌یافته به هرکدام از محصولات و مناطق مختلف با هم فرق دارد. اگر مقدار کود را کم کنیم، این کار به‌طورمستقیم در تولید محصول تاثیر می‌گذارد. به‌ازای یک درصد کاهش کود، حدود 3 درصد از عملکرد نهایی کشاورز کم می‌شود که نشان از کاهش بهره‌وری دارد.

چالشهای توزیع کود یارانهای

این متخصص حوزه کشاورزی در ادامه بااشاره به چالش‌های جدی در بخش توزیع کود گفت: در اجرای این فرآیند، با چالش‌هایی مواجهیم که یکی از مهم‌ترین آنها کیفیت این مواد است. می‌توان گفت براساس آزمایش‌هایی که انجام شده، در بسیاری از موارد از کودهایی استفاده می‌کنیم که فاقد استانداردهای لازم هستند. وی افزود: چالش دوم در موضوع توزیع یارانه‌ای این است که با نبود توزیع مناسب جغرافیایی و زمانی کود به کشاورزان روبه‌رو هستیم. برای مثال، زمانی که کشاورز به کود نیاز دارد، به دستش نمی‌رسد و با فوت زمان، کود اختصاصی را باید برای سال بعد نگه دارد. گاهی از نظر جغرافیایی، مقدار کودی که کشاورز نیاز دارد، برای آن منطقه تخصیص داده نشده است و کمتر از سهم موردنیاز به کشاورز اختصاص می‌یابد. به بخشی از محصولات کشاورزی هم اصلا کود تعلق نمی‌گیرد. برای مثال، به محصولات باغی و مرکبات، کود تعلق نمی‌گیرد و آن را به محصولات اصلی تخصیص می‌دهند.

ایجاد بازار سیاه با توزیع نامناسب کود

صیاد منصور با بیان اینکه توزیع نامناسب سهمیه کود، بازار سیاه ایجاد می‌کند، تاکید کرد: این موضوع یکی از تبعات جدی توزیع نامناسب کود یارانه‌ای است.

این فعال کشاورزی در پایان گفت: در مجموع تک‌نرخی شدن ارز و حذف یارانه کود در کوتاه‌مدت باعث کاهش عملکرد کشاورزان می‌شود، اما گریز و چاره‌ای جز این نیست که بتوانیم کم‌کم بازار آزاد برای واردات نهاده‌های کشاورزی ایجاد کنیم تا کشاورزان نیز به‌نحواحسن از نهاده‌ها استفاده کنند. شاید در سال‌های اول با مشکلات جدی در این راه مواجه شویم، اما به‌تدریج باید به‌راهی برویم که کشورهای پیشرفته دنیا هم‌اکنون رفته‌اند.

ضرورت تکنرخی شدن کود و سم

نایب رئیس نظام مهندسی کشاورزی و منابع‌طبیعی استان تهران، درباره تک‌نرخی شدن نهاده‌های کشاورزی گفت: برخلاف نظر بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی، معتقدم باید واردات نهاده‌ها با ارز تک‌نرخی انجام شود. اما از آن طرف هم، اگر واردات نهاده‌ها با ارز تک‌نرخی انجام شود، به‌طورقطع کشاورز با این نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی شورای قیمت‌گذاری به مشکل خواهد خورد و کشاورزی ما دیر یا زود نابود خواهد شد.

احمد قلی‌یان در ادامه افزود: به‌شرطی واردات نهاده‌های کشاورزی با ارز تک‌نرخی منطقی است که از آن طرف هم، دولت در خرید تضمینی از کشاورزان جانب انصاف را رعایت و براساس نرخ کود و سم قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی را لحاظ کند. اگر قرار باشد، نرخ ارز وارداتی کود و سم را آزاد کنیم و از آن‌سو برای محصولات کشاورزی قیمت‌گذاری دستوری داشته باشیم، به‌طورقطع در چند سال آینده کشاورزی ایران نابود خواهد شد. قلی‌یان در ادامه بااشاره به راهکارهای تک‌نرخی شدن ارز نهاده‌های کشاورزی گفت: باید کشاورزی را به خود کشاورز واگذار کنیم و کشاورز تصمیم بگیرد که محصولش را در داخل یا خارج از کشور به فروش برساند. کشاورز باید اختیار این را داشته باشد که چطور محصول خود را بسته‌بندی و انبارداری کند که متاسفانه دولت این اجازه را به کشاورز نمی‌دهد. دولت همیشه به‌صورت دستوری وارد می‌شود و برای کشاورز تصمیم می‌گیرد که کجا، چگونه و به چه کسی محصولش را بفروشد که این کار، امکان رقابت را از کشاورز سلب می‌کند. در ادامه نایب رئیس سازمان مردم نهاد توسعه کشاورزی مردم (هکا) خاطرنشان کرد: اتحادیه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در دولت‌های مختلف کاملا در حاشیه بودند که اگر به آنها بها داده شود، می‌توانند کشاورزی را به سمت‌وسوی خوبی در این حوزه سوق دهند. وی افزود: کشاورزانی هم داریم که اصلا برای آنها فرقی نمی‌کند که برای مثال، کود اوره کیلویی 150هزار یا هزار و 500 تومان باشد. برای اینکه دست‌شان در جیب خودشان است و می‌دانند محصول‌شان را کجا و با چه نرخی بفروشند و با کشاورزی روز دنیا آشنایی دارند.

نابودی محیطزیست با سم و کود ارزان

قلی‌یان با بیان اینکه مشکلی که برخی کشاورزان ما دارند، این است که انتظار دارند سم و کود ارزان در اختیار آنها قرار بگیرد، ادامه داد: این مسئله باعث نابودی خاک و محیط‌زیست می‌شود. به‌اعتقاد من، کود اوره باید از کشاورزی ما حذف شود و کودهای گیاهی که پایه گیاهی دارند و با دز بسیارکم مصرف شوند و بهتر آن است که این کودهای گیاهی با نرخ آزاد در اختیار کشاورزان قرار گیرند.

این گیاه‌پزشک افزود: البته این کار به‌شرطی اتفاق می‌افتد که علم آن را هم در اختیار کشاورز قرار دهیم. نباید کود اوره را حذف کنیم و جایگزینی برای آن نداشته باشیم و کشاورز را سردرگم کنیم. نایب رئیس نظام مهندسی کشاورزی و منابع‌طبیعی تهران درباره نقش نهادهای دولتی برای ساماندهی کشاورزان گفت: متاسفانه سازمان جهادکشاورزی به‌نوعی کشاورز را به حال خود رها کرده است و کشاورز مجبور شده، به سمت راه‌های جایگزین و بهتر برود.

قلی‌یان در پایان تاکید کرد: اگر قرار است نرخ ارز واردات کود آزاد شود، باید استفاده از کودهای تک‌عنصر مثل اوره برای کشاورز ممنوع شود و کودهای چندعنصر به اضافه کاتالوگ و نحوه مصرف آن در اختیار کشاورز قرار بگیرد. علاوه بر آن، اتحادیه‌ها و سمن‌ها شکل واقعی به خود بگیرند و با کشاورزان ارتباط مستقیم داشته باشند و دولت تاحدودی از تصمیم‌گیری برای کشاورز کناره‌گیری و دستش را از جیب کشاورز خارج کند./ روزنامه صمت