تصویر اقتصاد در ابتدای زمستان

اطلاعات مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد شامخ دی‌ماه برای کل اقتصاد 26/ 44 واحد محاسبه شده است این رقم برای آذرماه 22/ 48 ثبت شده بود که با این شرایط می‌توان گفت: شاخص کل اقتصاد در دی ماه 96/ 3 واحد افت داشته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، اما درخصوص شامخ کل صنعت نیز رصد صورت گرفته نشان می‌دهد که عدد شامخ کل در دی‌ماه 92/ 51 بوده که نسبت به آذر ماه در این بخش نیز افتی 01/ 5 واحدی داشته است. شامخ کل بخش صنعت در آذر ماه 93/ 56 ثبت شده بود که با این شرایط این نکته نمایان می‌شود که در بخش صنعت هرچند عدد شامخ همچنان بالای 50 واحد قرار دارد، اما افت آن نسبت به ماه گذشته نشان‌دهنده آن است که وضعیت رونق در حوزه صنعتی در حال تغییر است.

با توجه به نظرسنجی صورت گرفته از حدود 400بنگاه صنعتی به نظر می‌رسد به‌رغم بهبود وضعیت تولید در بخش صنعت، رکود موجود در سایر بخش‌های اقتصادی ازجمله خدمات، ساختمان و خرده‌فروشی موجب شده تا وضعیت کل اقتصاد در دی‌ماه نیز در حالت رکودی قرارگیرد. علاوه برآن افزایش در قیمت مواد اولیه و قیمت محصولات و خدمات تولیدی از یکسو و کاهش میزان فروش و صادرات کالا و خدمات از سوی دیگر، می‌تواند روند بهبود وضعیت کل اقتصاد را دچار مخاطره کند.

پس از یک سال اجرای طرح شامخ صنعت که طی آن وضعیت رونق و رکود این بخش با همکاری حدود 400 بنگاه صنعتی موثر در هرماه محاسبه و اعلام شد، از ابتدای مهر سال‌جاری نیز با هدف ارائه تصویری از وضعیت کل اقتصاد کشور در هر ماه، محاسبه شامخ کل اقتصاد در دستور کار اتاق بازرگانی ایران قرار گرفت تا امکان رصد ماهانه وضعیت رونق و رکود برای تمامی بخش‌های تعیین‌کننده اقتصاد کشور به‌صورت یکجا فراهم شود.

در جمع‌آوری اطلاعات مربوط به شامخ کل اقتصاد، نمونه‌هایی از بین تمامی واحد‌های صنعتی، خدماتی و کشاورزی در سطح کشور که نقش موثری در ایجاد ارزش‌افزوده در بخش مربوط دارند، انتخاب و مورد پرسش قرار گرفته‌اند. اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان دبیرخانه کمیته آمار‌های بخش‌خصوصی کشور از همکاری اتاق‌های تعاون و اصناف ایران نیز در فرآیند جمع‌آوری و محاسبه شامخ کل اقتصاد استفاده کرده است. در همین راستا، اتاق تعاون ایران نسبت به اجرا و انتشار نخستین شامخ بخش ساختمان کشور از مهر 1398 اقدام کرد و اتاق اصناف ایران نیز اجرای تخصصی شامخ خرده‌فروشی کشور را از آذرماه جاری آغاز کرده است.

شامخ کل اقتصاد

شامخ کل اقتصاد در دی ماه 26/ 44 واحد بوده است. اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد در دی‌ماه امسال، در میان پنج مولفه اصلی شامخ کل اقتصاد ایران، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش، بیشترین میزان و شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان کمترین مقدار شاخص بوده است. همچنین در دی ماه، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (بهمن ماه) رقم 35/ 58 واحد ثبت شده که از امیدواری مدیران نسبت به بهبود وضعیت کل اقتصاد در بهمن‌ماه حکایت دارد.

شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی برای ماه دی 98/ 49 پیش‌بینی شده بود که با توجه به گزارش منتشر شده می‌توان گفت: این انتظار در ماه اول زمستان محقق نشده است، اما همچنان امید برای بهبود وضعیت کل اقتصاد وجود دارد. به منظور محاسبه شامخ کل اقتصاد با انتخاب نمونه از بین همه واحدهای تشکیل‌دهنده بخش‌های مهم اقتصادی و اعمال ضریب سهم ارزش افزوده هریک از بخش‌ها در کل اقتصاد در نتایج حاصل از نظرسنجی پرسش‌های اصلی در بین پرسش‌های دوازده‌گانه شامخ (همانند شامخ صنعت با اندکی اصلاح) سعی شده تا نتایج طرح شامخ در سطح کلان اقتصاد از دقت قابل قبولی برخوردار شود.

با این حال تا زمانی که نمونه های کاملا موثر در هر بخش به تعداد کافی و با پوشش مناسب در طرح مشارکت نداشته باشند، امکان ارائه اطلاعات تفصیلی شامخ ترکیبی کل اقتصاد به تفکیک همه اجزای تشکیل‌دهنده آن وجود ندارد.

شامخ کل صنعت

شامخ کل بخش صنعت در دی ماه 98 به 92/ 51 واحد رسیده که نسبت به ماه قبل از آن افت داشته است. در این ماه، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین مقدار و شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده کمترین مقدار شاخص در میان پنج مولفه اصلی شامخ را کسب کرده‌اند. به گزارش فعالان اقتصادی، مقدار تولید محصولات که در آذرماه نسبت به ماه قبل (آبان ماه) توانسته بود روند رو به رشد را ثبت کند در دی‌ماه مجدد به کانال کاهشی بازگشت.

هر چند عدد شاخص کل دی ماه بالاتر از 50 ثبت شده، ولی در این ماه با کاهش دسته جمعی پنج شاخص اصلی شامخ، شاخص صادرات و شاخص میزان فروش و در مقابل با افزایش شاخص قیمت خرید مواد اولیه و قیمت محصولات روبه رو بوده‌ایم. از سوی دیگر آنچه در گزارش شامخ این ماه جلب توجه می‌کند، افزایش قیمت خرید مواد اولیه در شامخ کل بوده است که تاثیر بسیاری در شاخص مقدار تولید محصولات دارد. شاخص انتظارات تولید در ماه آینده (بهمن ماه) نیز با رقم 73/ 65، بهبود وضعیت بخش صنعت در بهمن ماه را پیش‌بینی می‌کند.

شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شاخص شامخ که اوایل هر ماه منتشر می‌شود، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکار‌های مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آن‌ها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از 50 واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است، درحالی که هر رقمی زیر 50 واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد.

در این طرح، بنگاه‌ها با استفاده از طبقه‌بندی بین‌المللی کلیه فعالیت‌های اقتصادی در 12 گروه صنعتی «صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع پوشاک و چرم، صنایع شیمیایی، صنایع فلزی، صنایع لاستیک و پلاستیک، صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، صنایع فرآورده‌های نفت و گاز، صنایع کانی غیرفلزی، صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته، صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و سایر صنایع» ارزیابی می‌شود.

رصد صنایع در دی ماه

لاستیک و پلاستیک: چهار صنعت در دی ماه 1398 نسبت به ماه قبل بهبود قابل‌توجهی (امتیاز بالای 60) داشته‌اند که یکی از آن‌ها صنایع لاستیک و پلاستیک با رقم شامخ 63 بوده است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه این گروه صنعتی در دی ماه 98، بیشترین عدد شاخص را از ابتدای محاسبه شامخ برای هر ماه در مقایسه با ماه قبل، تجربه کرده است (3/ 93). این شاخص در بین صنایع مختلف نیز بالاترین میزان بوده است.

با توجه به آنکه مواد اولیه مورداستفاده در صنعت لاستیک و پلاستیک را محصولات نفتی و شیمیایی تشکیل می‌دهند، افزایش قیمت محصولات تولیدی این دو گروه و افزایش قیمت ارز نیمایی در دی ماه از یکسو و ادامه اثرات مستقیم یا غیرمستقیم افزایش قیمت بنزین در داخل کشور از سوی دیگر، می‌تواند توجیهی برای افزایش شدید قیمت مواد اولیه این گروه باشد. افزایش موجودی مواد اولیه در دی ماه 98 نسبت به ماه قبل با توجه به آنکه قیمت این مواد افزایش یافته است (موجودی مواد اولیه در همه صنایع تقریبا غیر از صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و صنایع لاستیک و پلاستیک کاهش داشته است)، می‌تواند ناشی از دو امر باشد.

نگرانی فعالان اقتصادی این صنعت از افزایش قیمت بیشتر این مواد در آینده؛ چراکه روند کاهش یا عدم تغییر قیمت خرید مواد اولیه صنعت لاستیک و پلاستیک بعد از 4 ماه متوالی (از مرداد تا آبان 1398)، به‌طور ناگهانی از ماه قبل با افزایش قابل‌ملاحظه‌ای روبه‌رو شده است. پس از آن نگرانی فعالان اقتصادی متاثر از ناآرامی‌های دی ماه؛ نگرانی از افزایش قیمت نفت که می توانست نفت را با جهش قیمتی مواجه کند. این مساله نیز احتمال افزایش قیمت مواد اولیه در آینده را در نظر فعالان صنعت لاستیک و پلاستیک تقویت کرد.

فرآورده‌های نفت و گاز: از ابتدای سال‌جاری تا پایان شش ماهه اول، شامخ کل این گروه بدتر شدن وضعیت عمومی این صنعت در هر ماه نسبت به ماه قبل را نشان می‌داد. در طول فصل پاییز شامخ کل این صنعت وضعیت باثباتی را نشان داده، اما در دی ماه با شروع زمستان، شامخ کل نشان از بدتر شدن اندک وضعیت کلی این گروه نسبت به ماه گذشته دارد. بر اساس آمار شامخ دی ماه، فعالان این صنعت با افزایش شدید در بهای مواد اولیه در این ماه نسبت به ماه گذشته آن مواجه بوده‌اند که این امر به افزایش قیمت محصولات این صنایع نیز انجامیده است.

از طرف دیگر، کاهش تولید محصولات، کاهش شدید صادرات توام با کاهش فروش محصول در دی ماه نسبت به ماه گذشته نشان از شرایط سخت فعالان این صنعت در ابتدای زمستان دارد. به دنبال کاهش سفارشات، کاهش تولید و صادرات میزان استخدام نیروی کار نیز کاهش داشته و سرعت تحویل سفارشات نیز کمی افزایش نشان می‌دهد. به همین دلیل نیز فعالان این گروه از صنایع با افزایش شدید در موجودی انبار محصول مواجه بوده‌اند. از سوی دیگر، به دلیل افزایش بهای مواد اولیه و پوشش فرآیند تولید از محل موجودی مواد اولیه، شاهد کاهش موجودی مواد اولیه در دیماه نسبت به ماه گذشته هستیم.

نساجی: به اذعان فعالان صنعت نساجی در دی ماه، وضعیت کلی صنعت با عدد شامخ 2/ 63 نسبت به ماه گذشته مساعد گزارش شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، افزایش مقدار تولید محصولات و افزایش میزان سفارشات جدید و سرعت انجام و تحویل سفارش، عمده دلایل این بهبود در این صنعت محسوب می‌شوند. کاهش موجودی انبار، افزایش میزان فروش محصولات و کاهش میزان صادرات به موازات افزایش مقدار تولید محصولات نشان‌دهنده پاسخگویی به موج تقاضای داخلی ناشی از ورود به فصل زمستان است که به‌رغم افزایش قیمت محصولات تولید شده، صورت گرفته است.

نکته قابل‌توجه این صنعت در دی ماه، افزایش چشمگیر قیمت خرید مواد اولیه است که بی‌ارتباط با اعمال تحریم‌های جدید آمریکا در مورد برخی از صنایع، از جمله صنعت نساجی و نیز افزایش قیمت ارز نیست. چنانچه تحریم‌های جدید نسبت به گذشته گسترده‌تر بوده و موجب قطع همکاری شرکت‌های بزرگ با ایران شود، شکی نیست که علاوه بر انتظارات تورمی فعالان صنعت که به خودی خود سبب افزایش قیمت مواد اولیه خواهد شد، در بلندمدت نیز آثار مخرب بسیاری متوجه این صنعت خواهد بود.

ماشین‌سازی و لوازم خانگی: وضعیت صنعت ماشین سازی و لوازم خانگی در دی ماه با عدد شامخ 50 تغییر محسوسی را نشان نمی‌دهد و بیانگر آن است که بدون تغییر نسبت به ماه قبل ارزیابی کرده‌اند. مقدار تولید محصولات افزایش اندکی داشته، اما از سوی دیگر میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه و میزان استخدام چندان تغییر خاصی را نشان نمی‌دهد که خود بیانگر آن است که چرا شامخ کل این گروه در کل تغییری نداشته است.

از سوی دیگر، این صنعت در دی ماه با افزایش چشمگیر قیمت مواد اولیه با عدد شامخ 3/ 80 مواجه بوده که تا حدی بر افزایش قیمت محصولات تولید شده موثر بوده و از سوی دیگر تا حدی سبب ایجاد رکود نسبی در این صنعت شده است. نکته جالب‌توجه آن است که با وجود افزایش قیمت، میزان فروش محصولات این گروه اندکی افزایش را نشان می‌دهد که شاید بتوان دلیل آن را شروع فصل زمستان و افزایش تقاضای لوازم خانگی موردنیاز در فصل سرما (اعم از محصولات گرمایشی، تصفیه هوا و غیره) دانست.

صنایع کانی غیرفلزی: شامخ کل به‌دست آمده برای گروه کانی‌های غیرفلزی در دی ماه 3/ 39 است که حکایت از تضعیف شدید وضعیت کلی این صنعت نسبت به ماه قبل دارد. شامخ دی ماه سال گذشته نیز همین میزان بوده و چنین کاهش شدیدی را در دی نسبت به آذر نشان می‌دهد. کاهش شدید تولید محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی در دی‌ماه 8/ 27 و کاهش شدید فروش محصولات در این ماه نسبت به ماه گذشته 9/ 38 که کمترین عدد در بین صنایع مختلف است نشان از شرایط دشوار این صنعت در ابتدای زمستان دارد.

از سوی دیگر، این صنعت بیشترین کاهش تولید در یک ماه نسبت به ماه قبل از ابتدای دوره سنجش شامخ صنایع کانی‌های غیرفلزی مربوط به این ماه بوده است. این در حالی است که این صنعت در آذر ماه سال گذشته نیز چنین کاهش شدیدی را تجربه کرده است. نکته قابل توجه آن است که از ابتدای محاسبه شامخ در آذر 97 تاکنون موجودی مواد اولیه این صنعت همواره کاهش نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد، قیمت مواد اولیه در همین بازه زمانی نیز همواره افزایشی بوده است.

صنایع فلزی: شامخ کل صنایع فلزی در گزارش دی ماه حاکی از تغییرات بسیار اندک مثبت در شرایط کلی این صنعت است. مقدار تولید و میزان فروش محصولات همچنان رقم اندکی بالاتر از 50 است ولی میزان سفارشات محصولات به نسبت ماه قبل بدتر شده است. موجودی مواد اولیه در دی ماه به شدت کاهش یافته و قیمت خرید مواد اولیه همچنان مانند سه ماه گذشته به نسبت ماه قبل افزایشی گزارش شده است.

این امر در کنار سایر موارد نظیر اخبار مربوط به توافق تجاری چین و آمریکا در فضای بین‌المللی و رشد بورس سبب شده است تا قیمت محصولات تولید شده در دی به نسبت آذر ماه افزایشی گزارش شود. به‌طور کلی، عوامل بسیاری بر قیمت محصولات این صنعت اثرگذار است که از جمله عوامل خارجی می‌توان به قیمت جهانی ناشی از عرضه و تقاضا، موجودی انبار و قیمت انرژی و از جمله عوامل داخلی می‌توان به قیمت خرید مواد اولیه اشاره کرد.

صنایع غذایی: شامخ همه گروه‌های صنعتی غیر از صنایع کانی غیرفلزی و صنایع غذایی در دیماه نسبت به ماه قبل یا تغییری نداشته یا نشان از بهبود نسبی وضعیت دارد. صنایع غذایی بعد از صنایع کانی غیرفلزی با کسب نمره 3/ 41 بدترین وضعیت را در بین صنایع داشته است.

صنایع شیمیایی: شامخ کل گروه صنایع شیمیایی شامل محصولات پتروشیمی، دارویی، بهداشتی، آرایشی، شوینده، مواد شیمیایی و پلیمری و... می‌شود که آمار اعلام شده نشان از رونق این صنعت در دیماه 98 نسبت به ماه گذشته با کسب نمره 2/ 56 دارد. به دنبال افزایش قیمت خرید مواد اولیه صنایع شیمیایی در ماه مورد بررسی، موجودی این مواد کاهش و قیمت محصولات تولیدی صنایع شیمیایی در مقایسه با ماه قبل بیشتر شد. همچنین با توجه به آنکه بخشی از شرکت‌های فعال در این حوزه، شرکت‌های دارویی است و طبق گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده در دی ماه 98، نرخ تورم بهداشت و درمان در مقایسه با ماه قبل افزایش داشته است، افزایش قیمت احتمالی دارو را می‌توان متاثر از تحریم‌های واشنگتن دانست.

چوب، کاغذ و مبلمان: وضعیت کلی صنایع چوب و مبلمان در آذرماه، با عدد شامخ 7/ 57 نسبت به ماه قبل نسبتا مساعد ارزیابی شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، افزایش موجودی مواد اولیه و افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش از عمده‌ترین دلایل این بهبود بوده‌اند. نکته قابل توجه این است که به‌رغم افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده تغییر محسوسی نداشته است.

این مساله احتمالا بیشتر متاثر از روند نزولی قیمت کاغذ، ناشی از ترخیص بارهای در گمرک مانده و نظارت جدی بر این بازار است که سبب افزایش میزان فروش محصولات کاغذ و مقوا شده است. علاوه بر این، افزایش میزان موجودی مواد اولیه به موازات افزایش قیمت خرید مواد اولیه، می‌تواند نشان‌دهنده احتیاط تولیدکنندگان برای خرید مواد اولیه و احتمال افزایش قیمت بیشتر در آینده باشد. با توجه به در پیش بودن رویدادهایی مانند انتخابات و نمایشگاه کتاب در ماه‌های آتی، این رفتار تولیدکنندگان منطقی به نظر می‌آید.

وسایل نقلیه و قطعات وابسته: گزارش ماهانه شامخ صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دی ماه همانند آذرماه بسیار مثبت و حاکی از بهبود قابل توجه در شرایط کلی این صنعت در این ماه است. رقم شامخ کل صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دی ماه 6/ 69 گزارش شده است. موجودی مواد اولیه نیز برای اولین بار در سال جاری در شرایط بهبود اندک گزارش شده است. از دیگر نکات قابل توجه می‌توان به بهبود اندک مولفه میزان صادرات محصولات این گروه در دی ماه اشاره کرد.

پوشاک و چرم: از نظر فعالان صنعت پوشاک، وضعیت در آذرماه با عدد شامخ 68 مثبت ارزیابی شده است. افزایش تولید محصولات، افزایش میزان سفارشات جدید و افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی بیشترین نقش را در مثبت بودن این ارزیابی داشته‌اند. به‌طور کلی، می‌توان چنین استدلال کرد که به دلیل بالا بودن سرانه مصرف پوشاک در کشور و تاثیرپذیری کمتر این بخش از کاهش قدرت خرید مردم و نیز با در نظر گرفتن تلاش قابل تقدیر دولت در مبارزه با قاچاق پوشاک، دورنمای وضعیت این صنعت روشن به نظر می رسد. مساله مهم دیگری که نیازمند توجه است، بحث صادرات در این بخش و لزوم تقویت بنیه واحدهای تولیدی و افزایش کیفیت و رقابت‌پذیری در تولید محصولات است تا بتوان از فرصت پیش‌آمده در این صنعت نهایت بهره را برد.