"تقابل گفتمانی اسلام با استکبار" حاصل "عقل اجتهادی" امام در احیای "اسلام ناب" است

به گزارش خبرگزاری تسنیم، سومین جلسه از نهمین دوره کرسی‌های آزاد‌اندیشی با عنوان «گفتمان انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و‌اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

حجت‌الاسلام محسن مهاجرنیا در این نشست گفت: عنوان «اسلام» در ترکیب انقلاب اسلامی، بار معنایی بسیار مهمی دارد و انقلاب چالش‌های متعددی پشت سر گذاشت تا این وصف برای انقلاب اسلامی تثبیت شد، در اول انقلاب، بعضی از اعاظم اصرار داشتند که عنوان اسلام را در ترکیب جمهوری اسلامی به کار نبرید. امام هم اصرارش بر این بود که «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد» چون اصل و محور این انقلاب اسلام است.

وی با اشاره به اینکه برای تیبین «اسلام ناب» باید پیشینه تاریخی آن را بررسی کرد، ضمن توضیحاتی در خصوص دوره چالش سنت و مدرنیته گفت: شکاف فکری و هویتی‌ای که در ایران ایجاد شد هیچ‌کدام از راه‌حل‌های مشروطه، شاهنشاهی نیمه مدرن، تجددگرایی، ناسیونالیسم، چپ‌گرایی و باستانگرایی، پاسخگوی رفع مشکل نبودند، تفکر اسلام‌گرایی به مثابه راه حل، مورد استقبال ملت واقع شد و با توجه به تجربه‌های گذشته، این بار بسیار جدی، پرکار، پرتلاش، با برنامه و آرام آرام، مبناسازی و نظریه‌پردازی کرد و توانست همه رقبای خود را از صحنه خارج کند.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه افزود: پیروزی انقلاب اسلامی، هم پیروزی بر دیدگاه‌های رقیب بود و هم راه حل برون رفت از شکاف و گسست تاریخی محسوب می‌شد و نظام برخاسته از آن، یعنی جمهوری اسلامی به عنوان مدل حکومتی، مدیریت زندگی امروزی را به دست گرفت.

وی افزود: امام راحل (ره) اسلام حقیقی را بازسازی کرد و در مقابل این اسلام حقیقی از یک گفتمان اسلام جعلی و بدلی با عنوان اسلام امویان نام برد. اسلام جعلی و بدلی امویان بر زندگی و سرنوشت مسلمانان حاکم شد، آن اسلام بدلی کارکردش این بود که ائمه (ع) را از میان برداشت، با حذف امام علی (ع)، امام حسن (ع) وامام حسین (ع) عملاً اسلام بدلی میدان‌دار مسلمین شد. انقلاب اسلامی ادعایش این بود که ما در مقابل این اسلام‌های بدلی انقلاب را ایجاد کردیم و اسمش را گذاشت «اسلام حقیقی» تا انقلاب پیروز شد.

مهاجرنیا افزود: بعد از انقلاب به ویژه در سال 1366 امام به صورت گسترده عنوان «اسلام ناب محمدی (ص)» را جایگزین «اسلام حقیقی» کرد. در ادبیات امام و در منشور روحانیت، امام بسیار گسترده روی این اصطلاح «اسلام ناب» مانور دادند و این کلیدواژه بسیار اساسی و دال مرکزی و نقطه کانونی برای توصیف حقیقت انقلاب، بازسازی و تعریف شد.

وی سپس افزود: نکته بسیار مهم این است که در سده اخیر، راه‌حل‌های مختلفی برای اسلام حقیقی مطرح شده بود، از جمله سید جمال الدین اسدآبادی با تفاوت‌گذاری میان اسلام و مسلمانان‌، ایده اسلام واقعی را مطرح می‌کند. اسلام مشروطیت هم یک راه‌حل فقیهانه بود. دکتر شریعتی دنبال اسلام علوی و اسلام خون و حماسه در مقابل اسلام صفوی است. جمعی مانند علامه طباطبایی و شهید مطهری، به دنبال تفکیک میان قوانین ثابت از احکام متغیر بودند. آنها می‌خواستند با سازوکار‌های متغییر مشکل انسداد و عقب‌ماندگی جامعه را حل کنند. می‌گفتند قوانین اصلی و مبانی و ارزش‌های بنیادین اسلام ثابت‌اند. فرازمانی و کلی و غیرقابل تغییرند، اما متغیرات بر اساس مصالح و متناسب با زمان و مکان قابلیت اصلاح و انتخاب دارند. در این میان جمعی هم راه حل را در تفکیک میان «اسلام حداکثری» و «اسلام حداقلی» دیدند، با این بیان که در عصر حضور، اسلام حداکثری است و در عصر غیبت به حداقل‌ها اکتفا می‌شود. استاد حوزه و دانشگاه افزود: امام راحل دارای شخصیت ذوابعادی است به لحاظ فقهی، فلسفی، عرفانی، سیاسی و تاریخی صاحب‌نظر است، قبل از ورود به مبارزه رسمی با حاکمیت طاغوت، به فلسفه و عرفان تمرکز دارد، اما وقتی وارد مبارزه می‌شود تمرکزش را گذاشت روی فقه و حرف امام این است که مشکل اسلام با فقه حل می‌شود. باید فقه سیاسی، فقه حکومتی، فقه النظام و... را تقویت کرد و رفت در نجف به این موضوع متمرکز شد، ولایت فقیه را در قالب نظریه سیاسی جایگزین حکومت شاهنشاهی بازسازی کرد.

وی در ادامه افزود: وقتی شما می‌گویید ما «انقلاب اسلامی» هستیم، قاعدتاً این «اسلام» را باید تعریف کنید، نمی‌شود مبهم بگذارید، یک نماد، یک دال، یک تابلو باید شفاف مسیر را نشان دهد تا بتواند شما را هدایت کند. ابعاد معنایی «اسلام» باید شفاف بیان شود. مرز‌هایش باید مشخص شود که منظور از این اسلام چیست؟

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: امام راحل مصداق‌های «اسلام آمریکایی» را تعیین و نماد‌های «اسلام ناب» در انقلاب اسلامی را هم مشخص کرده‌اند و ما امروز باید برای بازسازی گفتمان انقلاب اسلامی این نماد‌ها را با شرایط امروز بازخوانی و بازسازی کنیم.

وی افزود: تعبیر‌هایی امام دارند که «اسلام ناب» را مقابل «اسلام آمریکایی» قرار می‌دهند، می‌گویند اسلام ناب یعنی اسلام اهل بیت (ع)، اسلام ائمه اطهار (ع)، در آغاز وصیت نامه‌اش هم می‌گوید ما افتخار می‌کنیم به اینکه مکتب اهل بیت (ع) هستیم، پیرو مکتب امام صادق (ع) و امام باقر (ع) هستیم، امام به‌رغم این که مهم‌ترین شخصیت وحدتگراست و دنبال احیای امت اسلام است، اما اسلام نابش در درون اهل بیت (ع) است و اسلام غیر اهل بیت (ع) را «ناب» نمی‌داند، اگرچه در امت‌سازی دنبال وحدت با همه مسلمانان است.

مهاجرنیا سپس گفت: تعبیر‌های دیگری امام برای اسلام ناب دارد مثل «اسلام جهاد و شهادت»، «اسلام مبارز»، «اسلام انقلابی»، «اسلام شهادت در مقابل اسلام قعود، اسارت، ذلت و سازش» و «اسلام تعبد و معنویت»، در مقابل «اسلام التقاطی و اسلام نفاق»، «اسلام تعقل» در مقابل «اسلام جهالت».

وی افزود: این ویژگی‌ها کد‌ها و نماد‌های بسیار مهمی هستند. اسلامی که دنیا و آخرت را در کنار هم می‌خواهد، نه آخرت‌گرایی صوفیانه و رهبانیت را ترویج می‌کند و نه دنیاگرایی و دنیاپرستی را، دنیا و آخرت را در کنار هم و مکمل هم مطرح می‌کند.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه سپس گفت: به تعبیر امام، اسلام همه‌اش سیاست است، عبادتش هم سیاست است. خود احکام اسلام سیاسی هستند، اصلاً امامت یک مقوله سیاسی است، جوهره سیاست شیعی است، رسالت هم یعنی سیاست، سیاست دین، مردم‌سالاری دینی که مظهر همین دین و سیاست است یا جمهوری اسلامی که مصداق عینی دین و سیاست است. این تعبیر‌ها از انحصارات امام راحل بود، هیچ‌کس، قبل از امام این حرف‌ها را نگفته بود.

وی افزود: شما ببینید امام در گفتمان‌سازی، هر جا اسلام ناب را می‌گوید بلافاصله اسلام غیر ناب و اسلام آمریکایی، اسلام اموی، اسلام انحرافی، اسلام مرفهین بی‌درد، اسلام آخوند‌های درباری، اسلام شاهنشاهی، اسلام فهد و اسلام‌های دیگری که امام ذکر کردند، را هم یادآوری می‌کند، چرا‌؟ چون هویت و زیبایی این «اسلام ناب» در کنار زشتی آن اسلام‌ها معلوم می‌شود.

حجت الاسلام مهاجرنیا بیان کرد: امام سپس برای اسلام ناب یک سری ویژگی‌های دیگر مطرح می‌کند مثل «اسلام جامع و کامل» در مقابل «اسلام تشریفاتی» که فقط اسمش اسلام است و هیچ مشکلی از جامعه اسلامی را حل نمی‌کند، این اسلام جامع و کامل را امام در کتاب ولایت فقیه خود در نجف مطرح می‌کند یا «اسلام ساده‌زیستی» در مقابل «اسلام تجمل‌گرایی» و «اسلام مستضعفانِ مقابل استکبار و استثمار»، در مقابل «اسلام سازشکار» «اسلام عدالت‌خواه و اسلام حق‌طلب»، «اسلام اعتقاد به مسئولیت تاریخی انسان‌ها» و... این‌ها تعبیر‌هایی است که امام برای بازسازی پشتوانه اسلام ناب روی آن تأکید می‌کند و یک نمادی و یک دالی را به نام «اسلام ناب» بازسازی می‌کند.

وی افزود: امام راحل (ره) توجه به مباحث انسان‌شناسی در اسلام ناب را مطرح کرد و اینکه انسان می‌تواند تغییر ایجاد کند. در انقلاب اسلامی و اسلام نابی که امام راحل احیا کرد انسان خلیفه الله مطرح شد. انسانی که ابداع کرد، تغییر داد، ایجاد کرد در مقابل همه کفر و شرک و نفاق ایستاد و مدعی بود ما می‌توانیم انسان‌ها و زیست جهان مدرن را مدیریت کنیم، با این ادبیات ما فهمیدیم خلیفه الله بودن انسان به چه معنی است.

وی افزود: در طول تاریخ فقهای بزرگ ما می‌گفتند برای اثبات نظام اسلامی و یک حکومت تمام عیار در قالب ولایت فقیه، روایات کم هستند، یا رسا نیستند، کشش ندارند. از نصوصش در نمی‌آید. ولی امام می‌گوید خوب کم باشد! پس عقل کجا رفته؟ منبع عقل کجاست؟ ضرورت‌های عقلانی کجاست؟ شما همین که اسلام را تصور کنید، این همه احکام و مسائل سیاسی دارد، جهاد و دیات دارد، حدود دارد، امر به معروف دارد، همه این چیز‌هایی که اسلام دارد، این‌ها را بدون حکومت، بدون تشکیلات مگر می‌شود اجرا کرد؟ اصلاً هیچ دلیلی برای حکومت اسلامی نمی‌خواهیم، همین‌ها را تصور کنید، ضرورت حکومت اسلامی بالبداهه قابل اثبات است. اینجا امام «عقل اجتهادی» را به میدان آورد و این موضوع اولین بار است که مطرح می‌شود.

وی بیان داشت: در اندیشه امام هیچ بن‌بستی وجود ندارد، وقتی وارد بحث‌های دینی می‌شود این‌قدر شاداب بحث از توانمندی‌ها و قدرت اسلام می‌کند که واقعاً انسان به زندگی و به اسلام امید پیدا می‌کند، در حالیکه برخی از متون فقهی گذشته ما، می‌گویند نمی‌شود در دوران غیبت، حکومت اسلامی داشت. گویا خداوند نمی‌خواسته. مصلحت‌های زیادی در عصر غیبت فوت شده است، حکومت هم یک مصلحت فوت شده است. دلیل آن را ما نمی‌دانیم، امام زمان (عج) خودش می‌آید توضیح می‌دهد. ببینید تفاوت آن اسلام با این اسلام که مقام معظم رهبری می‌گویند امروز گفتمان اسلام در مقابل گفتمان استکبار صف کشیده است. این اسلام، اسلام ناب است.

وی افزود: کار مهم دیگر رمزگشایی از نصوص است که در تفکر اسلام ناب مطرح شد و این که همه نصوص برای زندگی آمده، چرا باید اسطوره‌ای باشد، چرا باید حالت افسانه‌ای داشته، باید بیاید در میدان عمل و مشکلات زندگی ما را حل کند، دین برای حل مشکلات بشر آمده، دین در خدمت انسانیت است و باید همه احکام مادی و معنوی دین کارآمد و اثر گذار باشند، این از آن کار‌هایی است که در انقلاب اسلامی و در تفکر امام مطرح شد.

استاد مهاجرنیا با اشاره به اینکه فقهای گذشته ما فقهایی بودند بسیار بزرگ، علمایی بودند بی‌نظیر و تفکراتی داشتند، اما تفکر امام این‌طور نیست که دقیقاً هر آنچه دیگران در دوره خودشان انجام دادند امام دقیقاً بخواهد همان را انجام بدهد. امام مخصوصاً با فعال کردن بخش متغیرات دین، دنبال نوآوری است، دنبال حرف‌های جدید است، لذا نفی برخی تفکرات و نپذیرفتن مرجعیت سیاسی و رفتاری گذشته، نفی اسلام نیست، بلکه بازخوانی و بازسازی اسلام متناسب با شرایط امروز است.

وی در پایان گفت: وقتی مقام معظم رهبری می‌گویند مردم سالاری دینی ما ریشه در غرب ندارد، ما دموکراسی را از غرب نگرفتیم و با اسلام سنجاق نکردیم، بلکه مردم سالاری دینی، جوهره دین ما است، از درون دین برخاسته، امر درون دینی است، حتی فرمودند حکومت‌امیرالمؤمنین (ع) هم مردم‌سالاری دینی بود، حکومت پیامبراسلام (ص) هم مردم‌سالاری بود، این‌ها تفکر است، این‌ها نظریه‌پردازی است، این‌ها ترجمان واژه اسلام و اسلام ناب است، وقتی ما می‌گوییم «اسلام ناب» همه این‌ها تفسیرش است و همه این‌ها را امام راحل زنده کردند و همه این‌ها باید بازخوانی شود.