توسلی؛ چهره صمیمی و متعادل علوم اجتماعی

غلامعباس توسلی متولد رشتخوار خراسان رضوی و دارای دکتری جامعه شناسی از دانشگاه سوربن فرانسه بود که در 1350خورشیدی به طور تمام وقت به دانشگاه تهران منتقل شد و در 1351 خورشیدی به مرتبه دانشیاری و در 1356خورشیدی به مقام استادی دانشگاه ارتقا یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 1357 خورشیدی، توسلی به مدت 2 سال به عنوان ریاست دانشگاه اصفهان برگزیده شد و بعد به دعوت ستاد انقلاب فرهنگی، سرپرستی گروه ها برنامه‌ریزی علوم انسانی را بر عهده گرفت که در این مدت 56 فقره برنامه درسی در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری با همکاری استادها رشته‌های مختلف تهیه و تنظیم و مدون شد و در بازگشایی دانشگاه مورد استفاده قرار گرفت. این جامعه شناس در طول دوره‌های خدمت دانشگاهی خود بیش از 20 جلد کتاب درسی و کمک درسی نظری و کاربردی تألیف، ترجمه و منتشر کرد و سرانجام در 25 مهر 1399خورشیدی بر اثر ایست قلبی، چشم از جهان فروبست.

گروه علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه الزهرا به مناسبت چهلمین روز درگذشت این استاد ارجمند در یک وبینار با عنوان «یادواره استاد» به گفت و گو با استادان این حوزه پرداخته است.

خانواده علوم اجتماعی دانشمند گرانمایه‌ای را از دست داد

«افسانه کمالی» عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه الزهرا به عنوان نخستین سخنران به فعالیت های دکتر توسلی در عرصه علوم اجتماعی اشاره کرد و گفت: با درگذشت توسلی خانواده علوم اجتماعی دانشمند گرانمایه ای را از دست داد. توسلی شخصیتی بود که تا سال های اواخر عمر خود درس و مباحث علمی را پیگیری می کرد و در بسیاری از همایش ها و بزرگداشت ها در حالی که به سختی راه می رفت، حضور داشت.

کمالی به حضور در کلاس های درس توسلی اشاره کرد و اظهار داشت: من در هر سه مقطع تحصیلی در درس دکتر توسلی حاضر می شدم و بهره فراوانی از این کلاس ها بردم. دکتر توسلی در عرصه های علمی شاخص بود و زحمات علمی برای رشته جامعه شناسی کشیدند.

دکتر توسلی بسیار دموکرات بود

«افسانه توسلی» دختر غلامعباس توسلی و عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه الزهرا بیان داشت: یکی از خصوصیات دکتر توسلی همان بازگشت به اصل و بنیان های اولیه خود بود. من فکر می کنم، افرادی که او را می شناسند در مورد محل تولد توسلی هم اطلاعاتی دارند و توسلی اصرار خاصی داشتند که در مورد آنجایی صحبت کند که به دنیا آمده بود و هرچند منطقه کوچکی در خراسان بود اما توسلی بسیار در مورد آن صحبت می کردند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: دکتر توسلی پدر خود را خیلی زود یعنی در 11 سالگی از دست دادند. پدرش از یک خانواده متوسط و مادرش از نوادگان قاجار بود که به هر حال ثروت و مکنتی داشتند که در جریان فقر و قحطی که تمام ایران را فراگرفت این ثروت کم و کمتر شد که خود دکتر توسلی در مورد آن خاطره‌هایی گفته‌اند که در یک مجموعه خاطرات به چاپ خواهد رسید.

افسانه توسلی در مورد نحوه رفتار پدرش در خانواده گفت: دکتر توسلی بسیار دموکرات بود؛ یعنی من یاد ندارم که در مورد موضوعی نظر خودش را تحمیل کرده باشد و این امر اینقدر مشهود بود که بسیاری از افرادی که با من دوست و در رفت و آمد بودند می گفتند که غیرقابل باور است که یک فردی اینقدر دموکرات عمل کند و تا این حد شما آزادی عمل داشته باشید. پس پدرم در عین حال که اقتدار خود را حفظ کرده بود اما دموکرات بودن را هم در مسیر زندگی خود داشت.

کر شخصیت دکتر توسلی میانجگری بود

«مقصود فراستخواه» جامعه شناس و عضو هیات علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نخست به حضور خود در کلاس های درس دکتر توسلی اشاره کرد و عنوان داشت: من تا قبل از سال های دهه 70 خورشیدی که به تهران می آمدم توفیق شرکت در کلاس های درس دکتر توسلی داشتم و بعد از سال 1376 که به تهران آمدم در کلاس های دکتری جامعه شناسی دین او شرکت کردم. بعد از آنکه دکتر توسلی مدیر گروه جامعه شناسی در بعضی از دانشگاه ها شد، بنده هم برای تدریس دعوت کرد. دکتر توسلی در توانمندسازی و ایجاد فرصت برای من برای مشارکت در مجامع علمی و کلاس های تدریس درس جامعه شناسی دین ایجاد کردند.

فراستخواه در ادامه اظهار داشت: اگر بخواهیم برای کردار و گفتار و دکتر توسلی یک دال مرکزی تصور کنیم، کر شخصیت دکتر توسلی میانجگری بود؛ یعنی بعضی شخصیت ها کانون توجه شان توافق است و به طور کلی می خواهند توافق ایجاد کنند و من تصور می کنم دکتر توسلی اینجور شخصیتی داشت. پس توسلی در چهار عرصه یک میاندار بود نه یک میداندار. او همه جا در این چهار عرصه کوشش می کرد تا میانداری کند و این چهار عرصه یک سنت های اخلاقی که تولید کرد، دوم سنت های نظری، سوم سیاست علمی و چهارم اجتماع علمی که ساخت، بودند.

در ادامه در خصوص این چهار عرصه گفت: دکتر توسلی در سنت های اخلاقی که ایجاد کرد به غیر احترام قایل بود که این غیر چه می خواست دانشجو، همکاران دیگر، مردم و... باشد.

فراستخواه در پایان سخنان خود به ایجاد سنت های نظری، سیاست علمی و اجتماع علمی پرداخت و در مورد هر کدام از این عرصه مثال هایی از زندگی دکتر توسلی آورد.

دکتر توسلی نیم قرن در کنار دانشجویان بود

«حمیدرضا جلایی‌پور» عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران به شرح آشنایی خود با دکتر توسلی پرداخت و اظهار داشت: من حدود 43 سال از نزدیک با دکتر توسلی آشنا بودم، 20 واحد در دوره لیسانس و فوق لیسانس با او درس داشتم و در مقطع فوق لیسانس استاد راهنمای من بود و 20 سال هم در دانشگاه تهران همکار او بودم.

جلایی‌پور در ادامه سخنان خود به این نکته اشاره کرد که چرا شخصیتی مانند دکتر توسلی در چهار دهه گذشته ستون‌پایه‌ای بود در دفاع از جامعه شناسی که برای نسل جدید خوب است که از این امر اطلاع داشته باشند.

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به حیات علمی دکتر توسلی تصریح کرد: دکتر توسلی استاد غیرآرشیوی بود و استاد شده نبود؛ یعنی به صورتی که بعد از انقلاب استادیار، دانشیار و استاد شدن شده، نبود بلکه قبل از انقلاب استاد شد. منظور من این است که او جامعه شناسی فرانسوی را می دانست و همزمان جامعه شناسی امریکایی هم می دانست اما یک جامعه شناس ایرانی و مسلمان بود.

وی بیان کرد: دکتر توسلی نیم قرن در کنار دانشجویان بود که این ویژگی بسیار مهمی است؛ یعنی به این معنا که دانشجو راحت می توانست حرفش را بزند و او هم جواب می داد در هر زمان و هر کجایی بود.

دکتر توسلی کلا یک انسجام خاصی در کارش بود نه اینکه با توجه به مناسباتی که وجود داشت بخواهد جواب بدهد نه اینگونه نبود بلکه کاملا منسجم بود و ویژگی دیگر دکتر توسلی این بود که بسیار موفق از پس 2 آزمون برآمد؛ یعنی در شرایطی که در موقعیت بالای علمی بود، تحت تاثیر قرار نگرفت. این 2 آزمون یکی اینکه به رغم دوستی، همشهری و هم دوره بودن با دکتر علی شریعتی با کارهای او فاصله آگاهانه داشت و دوم اینکه بعد از انقلاب نسبت به اسلام سیاسی همیشه موضع اصلاحی داشت.

دکتر توسلی پرچم علوم اجتماعی را در ایران حفظ کرد

«یعقوب موسوی» عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه الزهرا به بررسی شخصیت آکادامیک دکتر توسلی پرداخت و گفت: دکتر توسلی چهره صمیمی، مهربان و متعادل و الگوی بسیار بزرگی در جامعه شناسی بود؛ یعنی وجهه، منش و کردار و شخصیت انسانی و اسلامی داشت که الگویی قابل توجه و بسیار برای همه اصحاب علوم اجتماعی بود.

موسوی در پایان به آشنایی خود با دکتر توسلی پرداخت و بیان داشت: در سال های 55 و 56 خورشیدی دکتر توسلی چهره جامعه شناس و روشنفکر، دارای سبقه سیاسی و شخصیتی متین بود که در دانشکده علوم اجتماعی تهران مطرح بود و بعد از انقلاب مسوول راه اندازی و تامین کادر و برنامه ریزی گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس برعهده داشت. به هر ترتیب دکتر توسلی پرچم علوم اجتماعی را در ایران حفظ کرد و اجازه نداد که این رشته تعطیل شود.

• دانشگاه الزهرا
• غلامعباس توسلی
• ایران
• دانشگاه تهران
• جامعه شناسی