حذف ارز 4200؛ رانت‌ستیزی یا فرو‌رفتن در باتلاق؟/ «عده خاص» را معرفی کنید

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - حذف ارز ترجیحی یا دلار 4200 تومانی و در پی آن افزایش یارانه نقدی خانوارها با منابع آزاد شده از آن، مهم‌ترین ایده‌ای است که دولت ابراهیم رییسی این روزها دنبال می‌کند اما نگرانی از شوک شدید قیمتی به بازار و ناتوانی در کنترل و ذوب شدن یارانه بیشتر در دیگ جوشان تورم و تبعات اجتماعی و امنیتی، اعلام آن را به تأخیر انداخته است.

معاون اقتصادی رییس جمهوری که خود با شعار افزایش یارانه‌ها وارد کارزار انتخابات 1400 شد و اقبالی ندید که اگر دیده بود خود او انتخاب می شد اکنون در پی اجرای بخشی از آن وعده در جایگاه «معاون رییس جمهوری» است. مشکل اما این است که آقای رییسی صراحتا اعلام کرده معاون باید زیر نظر معاون اول کار کند و هر بار که درباره افزایش یارانه و اختصاص بن کالا خبری می‌دهد یا تکذیب می‌کنند یا اعلام می‌شود تنها معاون اول یا سخن‌گوی دولت باید خبر آن را اعلام کنند. اتفاق قابل تأمل این است که به رغم 10 سال پیش که بخش‌هایی از جامعه از اختصاص یارانه نقدی استقبال کرد این بار نگران افزایش قیمت‌ها هستند چون هر بار که وعده یارانه داده می‌شود برای پوشش گرانی است و تجربه ثابت کرده قادر به پوشش نیست. یارانه نقدی حکم توپی را پیدا کرده که وقتی به خیابان می‌آید راننده باید مراقب باشد چون کودکی هم در پی آن روان و دوان است. این تصور در جامعه شکل گرفته که توپ یارانه‌ها هم که باز بغلتد پشت سر آن گرانی است و این یکی نه کودک که یک هیولای زشت‌روست که ماست و گوشت سفره را می‌رباید، در واقع بیشتر می‌رباید. دلیل وااقعی عزم دولت برای حذف ارز ترجیحی این است که کف‌گیر به ته دیگ خورده و ندارند و در واقع چاره‌ای ندارند. منتها جای شگفتی است که اگر ندارند چرا کل یارانه نقدی را بر نمی‌چینند و همان را به افزایش دستمزد و اعانه اختصاص نمی‌دهند؟ البته نمی‌گویند نداریم و این چهار دلیل ذکر می شود: اول این که ارز 4200 تومانی به عده ای خاص تعلق می گیرد و همه از آن بهره مند نمی شوند. درست است که به خاطر واردات کالاهای ضروری ارز 4200 می گیرند اما منافع آن به جیب عده ای خاص می رود. دوم این که روند افزایش قیمت ها بعد از اختصاص ارز 4200 هم ادامه یافت و در واقع دولت هم چوب را خورده هم پیاز را. هم پول می دهد هم گرانی مهار نشده و هم نمی تواند یارانه نقدی را ترمیم کند. سوم این که روزانه هزار میلیارد تومان به اقتصاد ایران تحمیل می کند. چهارم هم این که درآمد حاصل از حذف آن به خزانه برنمی‌گردد به جیب مردم می رود. گزاره اول درست است و برای عده ای خاص تبدیل به رانت شده است. اما اگر مشکل عده ای خاص است چرا این عده خاص معرفی نمی شوند؟ چگونه است که بر واردات تجهیزات پزشکی شرکت های معمولی که ارز 4200 می گیرند نظارت می شود تا صرف واردات کالای دیگر نشود و عده خاص مستثنایند؟ به خاطر یک بی نماز که در مسجد را نمی بندند. درباره نکته دوم هم می توان گفت بله، با ارز 4200 تومانی هم گران شد اما گران تر نشد. با حذف ارز 4200 اما این نگرانی جدی است که گران ترترتر شود! می دانم «ترترتر» نداریم. اما وقتی «تر» به تنهایی کافی نیست، چاره چیست؟ سعدی ما را ببخشاید! به عنوان دلیل سوم گفته اند روزانه هزار میلیارد تومان به اقتصاد ایران تحمیل می کند. بله، اما تأخیر در توافق و مصالحه روزی چند هزار میلیارد تومان (ناشی از نفروختن نفت یا خرید گران تر با دور زدن تحریم ها) تحمیل می کند؟ ضمن این که تمم هزار میلیارد تومان رانت است یا بخشی از آن؟

اگر تمام آن رانت است خوب جلوی رانت خوار را بگیرید. پس این همه دستگاه نظارتی به چه کار می آید؟ اگر بخش قابل توجه صرف واردات کالاهای اساسی خصوصا دارو می شود دیگر چرا می گویید تحمیل؟ چهارمی هم وعده است و این که درآمد حاصل از حذف به مردم اختصاص می یابد. اولا که اگر قابل تأمین بود ادانمه می یافت. ثانیا یعنی قرص ضد درد ناپروکسن را چند برابر گران تر بخریم تا به جای 45 تومان 90 تومان بگیریم؟ 10 سال پیش در یک مناظره رادیویی با آقای محمد رضا فرزین که بعد دبیر ستاد هدف مند یارانه ها شد گفتم وقتی ماست و کاغذ را گران می‌کنید چه تضمینی وجود دارد که سرپرست خانوار پول آن را دوباره ماست و کتاب بخرد و به زخم دیگری نزند؟ حالا نیز همان حکایت است با این تفاوت که آن موقع دولت نفت می فروخت و واقعا دنبال پول یارانه نبود ولی حالا پولی در کار نیست و خود دولت دنبال پول ناشی از حذف ارز 4200 تومانی است. داستان اما روشن است. ارز 4200 مسکن دولت روحانی بود تا ببینند بعد ترامپ چه می کنند. بایدن که آمد دست به کار شدند اما مصوبه اقدامات راهبردی عملا امکان احیای برجام در آن دولت را منتفی کرد و حالا هم یگانه راه احیای برجام است و مصالحه و گرنه بیش از این نمی توان به مردم فشار آورد. مصالحه و توافق دور از دست‌رس نیست منتها این بار با نقش‌آفرینی پررنگ‌تر روسیه شاید. اگر هم این اتفاق نیفتد از هزینه های غیر ضرور بکاهید. دین‌داری ایرانیان منوط به تخصیص بودجه به نهادهای شبه فرهنگی نیست. شاید گفته شود داستان فراتر از 19 هزار میلیارد تومانی است که صرف امور ایدیولوژیک می شود و سر و صدای آن زیاد است. بسیار خوب، اگر چنین است دست آن عده خاص را کوتاه کنید نه آن که ارز 4200 برای کالاهای وارداتی ضروری قطع شود. همان گونه که یک روز برجام را لاشه متعفن ومرده می خواندند و اکنون در پی احیای آن اند تا اقتصاد ایران نفس بگیرد، یک روز واردات واکسن نفی و بر تولید داخل تأکید می شد و حالا به واردات واکسن می بالند، یک روز از دیوار سفارت عربستان بالا رفتند و حالا قرار است به این قهر و قطع پایان دهیم، بیم آن می رود که یک روز درصدد احیای 4200 برآیند که دیر شده باشد.