خانه‌ای تاریخی با مبلمان تاشو / دعوای جاری‌ها و ساخت دوبنای مشابه

خانه تاریخی امین التجار اصفهانی یکی از بناهای تاریخی دوره قاجار است که البته برخی از بخش های آن به واسطه ایجاد یک خیابان از بین رفته اما آنچه باقی مانده هنوز منحصر به فرد است.

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ روزی که نخستین خشت بنای تاریخی امین التجار را بر زمین نهادند، مقرر شد تا این مکان به عنوان خانه‌ای زیبا و با شکوه سال‌ها در دست اهل منزلش باشد. مالک اولیه و بانی ساخت خانه سید محمد علی امین التجار اصفهانی فرزند سید حسن نام دارد. نسب او به علامه میر معصوم حسین خاتون آبادی فرزند میرعبدالحسین مؤلف کتاب وقایع السنین و الاعوام و از مشاهیر علمای شیعه در اصفهان در دوره شاه سلطان حسین صفوی است.

در دوره قاجار به برخی از افراد بزرگ شهر لقب‌هایی مانند امین التجار و معتمد الدیوان اعطا می‌شد. از آنجا که سید محمد علی از تاجران به نام اصفهان در اواخر عصر قاجار و اوایل مشروطه بود لقب امین التجار به او و پسرش سید حبیب الله داده شد.

او پس از تحصیل در حجره پدرش کار تجارت را دنبال کرد. به تدریج در اصفهان سر شناس شد و دامنه فعالیت خود را به تهران گسترش داد. بعد از مرگ پدرش لقب امین التجار اصفهانی گرفت. خانه تاریخی او نمونه خانه‌های اعیانی تاجران قرن سیزدهم در اصفهان بوده است. این خانه تنها محلی برای برگزاری جلسات تجاری نبود و در جریان مبارزات مشروطه خواهان اعضای کمیته ملی که به شهر اصفهان وارد می‌شدند نیز به دعوت حبیب الله امین التجار در خانه وی اقامت می‌کردند.

بین سال‌های 53 تا 57 دفتری برای شناسایی و خرید خانه‌های تاریخی ایجاد شد. این خانه کارکردهای متعددی پیدا کرد از جمله مرکز تاریخی انقلاب اسلامی، انجمن خوشنویسان، ستاد امر به معروف و نهی از منکر، موزه سکه و... این بنا که در سال 54 به عنوان اثر ملی ثبت شد اکنون در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان است.

حیرت آنتونی کویین از تزئینات خانه

این خانه زمانی میزبان آنتونی کویین بازیگر و معمار مطرح در جریان ساخت فیلم سینمایی کاروان‌ها در اوایل دهه 50 بوده و با اقامت در تالار این خانه مجذوب معماری و تزئینات بنا شده بود.

خانه امین التجار بازمانده‌ای قاجاری در سبک معماری کُردی است که با اصول حیاط مرکزی ساخته شده و دارای فضای‌های بسته و نیمه باز در چهار جبهه حیاط بوده است. درست مانند تمام خانه‌های تاریخی که امروزه می‌بینیم. متأسفانه در جریان احداث خیابان عبدالرزاق بخش عمده‌ای از این خانه تخریب شد و تنها بخش شمالی آن باقی ماند.

هنگام تخریب خانه بخشی از سنگ‌های پای دیوار خانه با حجاری‌های نفیسی که داشتند به شخصی در تهران فروخته شد.

دعوای جاری‌ها باعث شد دو برابر در یک خانه نمانند

خانه امین التجار شباهت زیادی از نظر نقشه و برخی تزئینات با خانه اعلم یا افتخار التجار داد. با این تفاوت که خانه امین التجار از خانه اعم پرکارتر است. ولی در تزئینات هر دو خانه تصاویری از شخصیت‌های خاندان امین التجار به چشم می‌خورد. روایت‌ها حاکی از آن است که ابتدا خانه امین التجار ساخته شده و دو برادر به همراه همسر و فرزندانشان در این خانه زندگی می‌کردند اما رقابت و حسادت‌های همسران آنها سبب بروز اختلافات خانوادگی شده و از این رو دو برادر برای کسب رضایت همسران تصمیم گرفتند خانه مشابه دیگری بسازند.

در دوره پهلوی دوم خانه اعلم به یکی از تاجران اصفهان فروخته شد و در سال 75 به نام پسر او که از اولین پزشکان چشم در اصفهان بود و بعدها نام خانوادگی خود را به اعلم تغییر داد به ثبت ملی رسید.

مبلمان تاشو دیواری

یکی از شگفتی‌های معماری در این خانه مبلمان تاشوی دیواری در پس اتاق خانه و بخاری دیواری است که نشان می‌دهد هر زمان قصد استفاده از آن را داشتند باز کرده و هر زمان نیازی نداشتند آن را به دیوار تکیه می داده‌اند و این مبلمان یا صندلی جزئی از دیوار می شده است.

منظره سازی های کوچک در قاب‌های مستطیل و نیم دایره با طرحی از مناظر اروپایی با تکنیک نقاشی، آئینه بزرگ در طاقچه‌های خانه با تزئینات کچ بری و نقاشی پشت آئینه بخشی از تزئینات خانه است.

زیر زمین خانه در زیر تلار شاه نشین قرار گرفته و در مرکز آن حوض آبی وجود داشته که در سال‌های اخیر تخریب شده است این فضا هم دو ستون و دو نیم ستون سنگی دارد که روی آن را با نقوش گیاهی برگ مو گنگر خوشه انگور و بلبل حجاری کرده‌اند.

در تزئینات وابسته به معماری و مبلمان باقی مانده از خانه، تأثیر و نفوذ فرهنگ اروپایی کاملاً دیده می‌شود در آن دوره در اروپا سبک معماری نئوکلاسیک و بازگشت به گذشته و اصول معماری کلاسیک رواج داشته است. از این رو در تزئینات وابسته به معماری ایرانی نیز ردپای نئوکلاسیک اروپا مشهود است.

اکنون با گذر از ابتدای خیابان عبدالرزاق، آنچه از خانه امین التجار باقی مانده است مشاهده می‌شود. خانه‌ای با ستون‌های بلند و دیوارهای گچ بری شده که متأسفانه در گذر زمان بخش زیادی از آن از دست رفته و در حال نابودی است.

این اطلاعات از این خانه تاریخی منحصر به فرد در کتاب خانه تاریخی امین التجار که به سفارش اداره گردشگری شهرداری اصفهان نوشته شده توسط علیرضا مساح گردآوری شده است. همچنین منابع استفاده شده در آن، کتاب خانه‌های قاجاری اصفهان تألیف مریم قاسمی سیچانی و آزاده حریری بوده است.