دانشگاه تراز تمدن نوین اسلامی نیازمند تحول در محتوا و هدف است

به گزارش روز چهارشنبه گروه علم و آموزش ایرنا از عالی انقلاب فرهنگی، سعید رضا عاملی در آیین ورودی دانشجویان پردیس البرز دانشگاه تهران که در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی این دانشگاه برگزار شد، افزود: تحول در هدف یعنی اینکه دانشگاه بداند کجا می‌خواهد برود و با علمش چه اتفاقی را رقم بزند.

وی درباره موضوع «تحول دانشگاه، فناوری‌های جدید و تمدن نوین اسلامی» گفت: موفقیت‌های بشر به علم و دانش پیوند خورده است. اگر در سلامت، درمان، شهرسازی، راه‌سازی، معماری، مطالعات اجتماعی و انسانی، کشاورزی و در انواع علوم پایه و مهندسی موفق بوده‌ایم؛ مدیون علم و دانش و فعالیت های دانشگاهی هستیم.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه سنت کار دانشگاهی قدمت هزاره‌ای دارد، عنوان کرد: بر اساس ثبتی که صورت گرفته، اولین شهر دانشگاهی جهان دانشگاه جندی شاپور است؛ به عنوان یک شهر علمی نه به عنوان یک دانشگاه و سنت کار دانشگاهی پاسخ به نیازهای اساسی جامعه بوده است.

عاملی ادامه داد: دانشگاه نه تنها امروز، بلکه در گذشته هم برای سلامت، پزشکی، درمان و حل کردن معضلات جامعه به وجود آمده است. البته در مسیر حرکت خود و در مقاطعی، ممکن است؛ گرفتار علم برای علم شده باشیم و علم آن کارکرد اجتماعی خود را از دست داده باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه بزرگترین و متراکم‌ترین حجم تغییرات در دوره ما شکل گرفته است، گفت: منابع فهم و عمل علمی در دوران ما تغییر کرده است. با ظهور فناوری‌های جدید، جهان وضعیت متفاوتی پیدا کرده است. شاید در هیچ مقطع تاریخی این حجم از تغییر را تجربه نکرده باشیم. در یک مدت کوتاه، تغییر در روش های مدیریت اجتماعی، مدل های حکمرانی، روش های خدمات دولتی، سلامت، بهداشت، رخ داده است.

وی افزود: شاهد علوم فضاهای ترکیبی مانند صنعت 4، کشاورزی 4، خدمات 4 هستیم. در واقع فیزیکی سایبری شدن پدیده‌ها تغییر بزرگی است که در عرصه بخش‌های مختلف اقتصادی به وجود آمده است. در پزشکی نیز، حدود 28 تله مانند تله مدیسن، تله سرجری، تله پاتولوژی و انواع تله‌هایی به وجود آمده است که صنعت فناوری اطلاعات را با پزشکی، جراحی از راه دور و پزشکی مداخله‌ای‌پیوند زده است. این پیوند انواع تشخیص‌ها و درمان‌ها را در حوزه پزشکی به وجود آورده است و همه این ها نشان می‌دهد با یک تغییر بزرگ مواجه شده‌ایم.

عاملی با بیان اینکه چهار نسل دانشگاه را تجربه کرده‌ایم و اکنون در دوره نسل سوم و چهارم دانشگاه قرار داریم، عنوان کرد: نسل اول دانشگاه‌ها، آموزشی بود و پژوهش در دانشگاه وجود نداشت. نسل دوم به سمت دانشگاه‌های آموزشی - پژوهشی حرکت کرد. در این نسل، پژوهش برای عمق دادن به آموزش و حل مسائل جامعه، کشاورزی، صنعت و خدمات معنا پیدا کرد.

وی توضیح داد: نسل سوم دانشگاه به سمت دانشگاه ارزش‌آفرین، نوآورانه و پیوند خورده با شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کرد که همچنان در این نسل حضور داریم. در این نسل، نوآوری به ازای هر مسئله اجتماعی معنا پیدا کرده است و یک جنبه عام به خود گرفته است. اگرچه بروز آن در سطح پتنت است، اما در عمل، عرصه نوآوری، عرصه بزرگی هست.

استاد دانشگاه تهران افزود: نسل چهارم دانشگاه، دانشگاه شبکه‌ای و دانشگاه هم‌افزاست که می‌خواهم روی این نسل تمرکز کنم. یک مثال خوب از دانشگاه شبکه‌ای در داخل یک مجموعه دانشگاهی، پردیس البرز است. هویت پردیس البرز به هویت همه دانشگاه بستگی دارد و موفقیت آن به موفق بودن همه دانشکده‌ها بستگی دارد. در واقع همه ظرفیت‌های دانشکده‌های چهل‌گانه دانشگاه تهران تبدیل به یک شبکه می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در تبیین نقش پردیس البرز به عنوان یک دانشگاه شبکه‌ای در دانشگاه تهران بیان کرد: البته هنوز نودهای جدا از هم هستند و هنوز بعد هم‌افزایی که مکانیک کنار برق قرار گیرد؛ برق کنار جامعه‌شناسی؛ جامعه‌شناسی کنار روانشناسی شناختی قرار گیرد و یک پیوند چند رشته‌ای و بین‌رشته‌ای شکل گیرد، صورت نگرفته است.

عاملی در ادامه توضیح نسل چهارم دانشگاه‌ها عنوان کرد: منظور از دانشگاه شبکه‌ای و دانشگاه هم‌افزا این است که در بستر فناوری‌های جدید، در بستر دیجیتال و در بستر موژولار، اگر هرکدام از این نودها به نودهای دیگر وصل شوند؛ معنای فزاینده‌ای پیدا می‌کنند. به میزانی که هم‌افزایی ارتباطی بین ظرفیت‌ها به وجود آید به همان میزان قابلیت‌های علم و دانش متراکم می‌شود.

وی با بیان اینکه دانشگاه نسل چهارم دانشگاه متفاوتی است، گفت: دانشگاه شبکه‌ای و هم‌افزا در مکان و در نمای خود باقی نمی‌ماند. این دانشگاه با دانشگاه‌های سطح محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی پیوند می‌خورد. چنین دانشگاهی امروز به عنوان "دانشگاه انفجار علم و دانش" مطرح است که محصول هم افزا شدن واحدهای علمی جدا افتاده از یکدیگر است.

استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه دانشگاه نسل چهارم، ظرفیتی برای ظهور دانشگاه تمدن ساز است، عنوان کرد: تمدن یک پدیده فرامحلی بوده و ناظر بر اکوسیستم اجتماعی، فرهنگی و ظرفیتی همه جهان است. اساسا تمدن نمی‌تواند در یک نقطه خلق شود. سابقه تمدن ها را هم که نگاه کنیم؛ خواهیم دید همه این تمدن‌ها با هم‌افزا شدن دانش ملیت‌های مختلف در کنار هم به وجود آمده‌اند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره علت و چرایی صحبت از دانشگاه تمدن ساز، گفت: علت این است که امروز در نقطه‌ای از تاریخ قرار گرفته‌ایم که از هر زمانی در گذشته، بیشتر به این موضوع نیاز داریم که دانشگاه منشأ خلق یک تمدن صلح‌آمیز، آرامش‌بخش، امنیت‌ساز و عدالت‌آفرین در جهان باشد.

وی ادامه داد: باید به ابعاد متضاد دانش هم توجه کنیم. در واقع همه ظرفیت‌های جنگ در جهان توسط دانشگاه به وجود آمده است. این دانشگاه بوده که فناوری‌های جدید را تولید کرده و فناوری های کشتار جمعی را به وجود آورده است؛ بنابراین دانشگاه یک تیغ دو لبه است. البته اسم چنین دانشی را که الکتریسیته مغز را مصرف می‌کند، اما تولید خشونت و ناآرامی می‌کند؛ نیرنگ می‌گذارم نه دانش.

عاملی با بیان اینکه دانشگاه یک رسالت دانشی دارد، بیان کرد: این علم و دانش، جنبه نوربخشی و هم‌افزایی ظرفیت‌های مثبت را دارد. علمی هم هست که به عنوان صنعت دفاعی استفاده می شود. در جهانی که دشمن نادان وجود دارد، گریزی نیست که صنعت دفاع از خود را تولید کند تا جنبه بازدارندگی برای خشونت‌های ظالمانه داشته باشیم. لذا همواره به رسالت و مسئولیت علم و دانشگاه باید توجه کرد.

استاد دانشگاه تهران در بسط مفهوم دانشگاه شبکه‌ای و هم افزا گفت: بنابراین ظرفیت‌های نسل چهارم دانشگاه ظرفیت‌های هم‌افزا، چندرشته‌ای، بین‌رشته‌ای و همه جانبه‌نگری را فراهم می‌کند. فناوری‌های جدید در درجه اول ظرفیت خود انسان را افزایش می‌دهد و به تبع انسان، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی افزایش پیدا می کند.

عاملی افزود: انسان خسته از این وضعیتی که در جهان به وجود آمده، آرزوی زندگی پاک، ایجاد می‌کند و آرزوی روابط انسانی کمال‌گرا دارد. استاد مطهری تفکیک خیلی خوبی بین تمام و کمال دارد و می‌گوید: ممکن است چیزی تمام باشد به طور مثال همه چیز سر سفره باشد؛ آدم‌ها هم نشسته باشند، اما کمال ندارد. وقتی کمال دارد که مهر و مهربانی سر سفره وجود داشته باشد و غذا، غذای پاک و حلال باشد، حرمت سفره رعایت شود و غذا درست خورده شود. این به معنای کمال است.

وی خاطرنشان کرد: نیازمند دانشگاه کمال‌گرا هستیم. دانشگاه کمال‌گرا یک دانشگاه خیالی و آرمانی نیست، یک نیاز قطعی بشریت است. دانشگاه کمال‌گرا از رابطه معلم با دانشجو، رابطه معلم با معلم، رابطه دانشجو با دانشجو، رابطه کارمند با معلم و کارمند با دانشجو شروع می‌شود. دانشگاه کمال‌گرا دانشگاهی است که بین معنویت‌گرایی و عقلانیت‌گرایی جمع می‌کند. این‌ها را نباید جدا از هم بدانیم؛ عقلانیت‌گرایی به معنویت‌گرایی نیاز دارد و معنویت‌گرایی بدون عقلانیت‌گرایی تبدیل به خرافه و جهالت می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز امیدواری کرد که در پرتو تلاش، همراهی، همدلی و همفکری از تجربه گذشته استفاده و پایه یک دانشگاه هم‌افزا و کمال‌گرا و تمدن‌ساز گذاشته شود.

وی خاطرنشان کرد: دانشگاه تهران ظرفیت بزرگی است که نه تنها نماد آموزش عالی که نماد ایران جدید است که ظرفیت‌ها و قابلیت‌های تمدنی زیادی در آن وجود دارد. امید است این دانشگاه در کنار سایر دانشگاه‌های کشور به عنوان یک ظرفیت هم‌افزا و شبکه‌ای بتوانند پایه تمدن بزرگ و نوین اسلامی را بگذارند.

• سید سعیدرضا عاملی
• شورای عالی انقلاب فرهنگی
• دانشگاه تهران