درگذشت پدرچپ اسلامی و بحث درباره واژه اسلام گرایی وپسااسلام‌گرایی

در هفته ای که گذشت اتفاقات اندیشه ای گوناگونی رخ داد، اما یکی از مهم ترین آنها درگذشت حسن حنفی، متفکر مصری جهان اسلامی بود کسی که در جهان عرب او را با نام پدرچپ اسلامی می‌شناسند.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: هفته ای که پشت سرگذاشتیم روزهای پایانی وحدت بود و اکثر برنامه هایی که مراکز اندیشه ای برگزار می‌کردند مبنی بر موضوع وحدت و اندیشه تقریب بود.

همه جا صحبت از «وحدت» است

آیت‌الله محقق‌داماد به مناسبت هفته وحدت یادداشتی نگاشت که در بخشی از آن راجع به اخوت گفت: قرآن اخوت انسانی را از طریق وحدت خانواده بشری تشکیل داده است آنجا که فرموده است: «یا أیها الناس انا خلقناکم من ذکر وأنثی». شما از یک پدر و مادر منشعب شدید بنابراین همه با هم برادر هستید، کافر و مسلمان ندارد؛ سیاه و سفید ندارد، عرب و عجم ندارد. جنسیت در اینجا مهم نیست، زن و مرد ندارد، کافر و مسلمان ندارد، سیاه و سفید ندارد. اخوت به معنای برادری دو مرد نیست بلکه به معنای رفع هرگونه تبعیض است. اخوت یعنی سلب تمام موارد تبعیض.

برنامه سوره هم به مناسبت ایام وحدت ویژه برنامه‌ای را با عنوان «فصل اسلام» را تدارک دیده بود که به مدت چهار شب از شبکه چهار سیما پخش شد. در این برنامه کارشناسان و پژوهشگران دینی در خصوص سیره پیامبر و وحدت شیعه و سنی بحث و گفتگو کردند.

همچنین به مناسبت چهلمین روز درگذشت افرادی چون حیدر رحیم پورازغدی و علامه حسن زاده آملی مراسم و گرامیداشت های مختلفی برگزار شد.

یکی از این مراسم ها، مراسم گرامیداشت حاج حیدر رحیم پور در مدرسه علمیه حضرت مهدی (عج) بود که با حضور افرادی چون محمدمهدی خالقی (فیلمساز)، سعید خورشیدی (سردبیر نشریه راه) و امیر سعادتی (سردبیر روزنامه قدس) برگزار شد. در این نشست درباره موضوعاتی چون بررسی غیرت دینی در کردار و نوشتار حاج حیدر، تاملی بر خواستگاه فرهنگی و فکری حاج حیدر و حاج حیدر و مکتب انتقادی جمهوری اسلامی بحث و گفتگو شد.

درگذشت یک نظریه پرداز چپگرای اسلامی

همچنین در هفته گذشته، حسن حنفی، اندیشمند مصری نامدار جهان اسلام درگذشت. «حنفی» یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازهای جریان چپگرای اسلامی محسوب می‌شد. او پیشگام مکتبی تحت عنوان مکتب «فرانکوفیل عربی» بود.

رامین حسین آبادیان پس از درگذشت حنفی یکی از یادداشت های الجزیره که نوشته سامح عوده در الجزیره بود را ترجمه کرد. در این ترجمه آمده است: پیروان مکتب مذکور معتقدند که متون دینی و نیز آنچه که در قرآن کریم آمده است باید با استفاده از خط مشی «فرانکوفیل» بازتعریف و بازتفسیر شوند. این درحالی است که مخالفان این خط مشی می‌گویند که تعامل با شریعت اسلامی از زاویه نگاه «فرانکوفیل» که یک نگاه، رویکرد و نگرش غربی محسوب می‌شود، نتیجه‌ای جز اعمال تغییر در معانی و مفاهیم اصیل متون دینی و شریعت اسلامی، ندارد. در این میان، پروژه نقادانه «آرکون» نمونه‌ای از «فرانکوفیل عربی» محسوب می‌شود که تلاش می‌کند تا ابزارها و مفاهیم نقادانه غربی و معاصر را بر دین و میراث اسلامی پیاده‌سازی کند. متن کامل این ترجمه در سایت شعوبا آمده است.

پس از درگذشت این اندیشمند جهان اسلام افرادی چون سیدعباس صالحی وزیر سابق ارشاد، مرتضی روحانی تهیه‌کننده برنامه سوره و مدیرسابق ترجمان با انتشار توئیت هایی در صفحه شخصی خود نسبت به درگذشت حنفی واکنش نشان دادند.

فرق طالبان با گروه های تکفیری از زبان استاد دانشگاه تهران

یکی دیگر از مطالب خواندنی که در هفته پیش در سایت شعوبا منتشر شد، گفتگویی بود که خبرنگار این سایت با یاسرقزوینی، استاد دانشگاه تهران درباره اختلافات و اشتراکات طالبان و دیگر گروه‌های سلفی جهادی انجام داد. قزوینی در بخشی از این گفتگو آورده است: گروه‌های سلفی جهادی سوریه همگی به طالبان تبریک گفتند و به پیروزی‌های طالبان افتخار کردند. القاعده هم علیرغم اختلافات موجود بخصوص بین ایمن الظواهری و طالبان، بالاخره تحت بیعت طالبان هستند. اما گروه‌های مختلف داعش مطمئنا هیچ سنخیتی با طالبان ندارد و هیچگاه به تعامل با طالبان نخواهد رسید که اگر برسد دیگر موجودیتی به نام داعش معنا نخواهد داشت. درواقع داعش تا زمانی داعش است که با طالبان تعامل نکند و طالبان را مرتد قلمداد کند.

اما در ادامه نگاهی بر چند نشست مهم که برگزار شد می کنیم؛ در نشست نقد و بررسی کتاب «پسااسلام‌گرایی»، نوشته آصف بیات، سارا شریعتی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این نشست نقدهایی به اصطلاح اسلام سیاسی و پسااسلامیزم کرد و گفت: ما با جریاناتی که نام‌گذاری‌های آنها ریشه در تاریخ و فرهنگ دارند ارتباط بهتری برقرار می‌کنیم. مثلا جریانی به نام نواعتزالی‌ها را داریم که با آن ارتباط برقرار می‌کنیم؛ چون به یک پیشینه تاریخی ارجاع می‌دهد یا تفکیک را داریم که اصطلاحی است که با آن ارتباط برقرار می‌کنیم و وقتی نام‌گذاری‌ها ریشه در تاریخ و فرهنگ و... ندارند دچار ابهام می‌شوند و می‌دانیم که برای این ابهام‌ها بهای گزافی داده‌ایم. یکی از ملاحظات انتقادی بنده به این کتاب، نام‌گذاری و مفهوم‌پردازی است. این نام‌گذاری مدرن است و در آن از همان ایسم‌ها و پست‌ها و نئوها و... استفاده شده و یکی از موارد قابل توجه همین ابهامات در خود کلمه پست است. ما در عصر پساها هستیم؛ پست‌سکولاریزم، پست‌مارکسیزم و.... این پست‌ها مسئله ایجاد می‌کند.

عمادالدین باقی هم مشابه این نقدها را براین کتاب کرد که معنای دقیق پسااسلام گرایی و اسلام‌گرایی مبهم است چون ده‌ها قرائت از اسلام وجود دارد. در ادامه این نشست بیات به این دو نقد راجع به مفهوم اسلام گرایی پاسخ داد.

نقدهای خامه یار به بی اطلاعی ما نسبت به مسائل فلسفی جهان عرب

در آیین اختتامیه دومین دوره طرح ملی فصل سخن که با همکاری واحدهای جهاددانشگاهی در سراسر کشور در قالب مجموعه نشست‌های نقد و بررسی کتب علوم انسانی اجرا می شود، عباس خامه‌یار رایزن نمونه جمهوری اسلامی گفت: امروز کسی از ادبیات معاصر ما بهره و شناختی ندارد. ما هم از متفکرانی مانند جابری، ابوزید و... بی‌خبریم و محدود به جبران خلیل جبران شدیم. مسائل فلسفی جهان عرب به‌ویژه درکشورهایی مانند مصر در ایران ترجمه نشده و ما از آنها شناختی نداریم. مرحوم احمد احمدی در سازمان سمت بسیاری از کتاب‌ها را خودش بررسی می‌کرد که نقطه ضعفی نداشته باشد این کتاب‌ها در بسیاری از دانشگاه‌های افغانستان و... در حال تدریس است. نهضت ترجمه باید سرلوحه ما باشد به ویژه در کشورهایی مانند لبنان ظرفیت خوبی وجود دارد که باید فعال شود.

هفته پیش اشاره کردیم که ترجمه جدیدی از فرهنگ رجایی با عنوان «محبت و آگوستین قدیس» اثر هانا آرنت منتشر شد. پس از انتشار این اثر جلسه نقد وبررسی آن هم با حضوررجایی، مترجم اثر برگزار شد. او در سخنانش هانا آرنت را فیلسوفی دانست که انسان‌ورزی و فهم درست امر سیاسی را با هم دارد و به همین خاطر هانا آرنت باید برای ما مهم باشد و ترجمه آثار او اهمیت داشته باشد.

وی همچنین اشاره کرد: هانا آرنت شرط اول بازیگری در جامعه و انسان بودن را محبت می‌داند و اگر انسان با محبت عجین شود به قول حضرت مولانا اگر عرش تکان بخورد، آن فرد جا به جا نمی‌شود. محبت همان «من عرف نفسه» است و هر کس که بتواند خودش رابشناسد، تمام آفرینش را خواهد شناخت.

بازار نشر چه خبر؟

به روال همه گزارشها که در بخش پایانی به معرفی تازه های نشر می‌پردازیم سه اثر تازه منتشر شده در حوزه اندیشه را معرفی می کنیم.

نشر لوگوس کتاب «مینیمالیسم: زیست معنادار با حداقل‌ها» نوشته جاشوآ فیلدز میلبورن و رایان نیکودموس را با ترجمه جاوید ثمودی روانه بازار نشر کرد.

محمدرضا قائمی نیک هم تازه ترین اثر خود با عنوان «چارچوبی برای سیاست‌گذاری علم: تعامل علوم انسانی و علوم طبیعی» را توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) چاپ کرد.

کتاب «اخلاق اجتماعی در نهج‌البلاغه» هم با اهتمام محسن جوادی و کوشش احمد پاکتچی و مرتضی سلمان‌نژاد توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر و راهی بازار نشر شد.