"دوشنبه‌های سوهانک"؛ نصراللهی: افکار عمومی بی‌پناه است / موسوی: بحث شبکه‌های اجتماعی با توقیف و فیلتر حل نمی شود

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، دکتر اکبر نصرالهی در مجموعه نشست‌های دوشنبه های سوهانک با موضوع وارونگی افکار عمومی که با حضور دکتر سپهر خلجی و سید نظام موسوی سخنگوی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، گفت: آرایش رسانه‌ای، بازیگران، نوع و قواعد بازی تغییر کرده و تاکتیک‌های رسانه‌ها و نوع مدیریت افکار عمومی هم بسیار پیچیده و متکثر شده است و با پدیده های چندلایه، مستمر و متکثر سروکار داریم، هرکس در این عرصه بتواند افکار عمومی را زودتر و بهتر مدیریت و هدایت کند پیروز است.

وی با طرح این سوال که وارونگی افکار عمومی خوب است یا بد، افزود: خوب و بد بودن وارونگی افکار عمومی به موضع و نسبت مخاطبان و کاربران با فرستندگان پیام وابسته است؛ بنابراین وارونگی افکار عمومی ایرانیان هدف منتقدان و کنشگران رسانه‌ای و سیاسی معارض، منتقد و مخالف و در دستور کار آن‌ها است اما برای رسانه‌های حاکم و همسو بسیار مضر و مخرب است و می‌تواند جلوی اجرای برنامه‌های کشور را بگیرد یا آن را با تاخیر مواجه کند.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با تشریح علل وارونگی افکار عمومی خاطرنشان کرد: مهمترین علت وارونگی افکار عمومی، تغییر در آرایش رسانه‌ای، پدیده ارتباط جمعی شخصی و خروج کنشگری از انحصار کنشگران رسمی و حاکمیتی است.

نویسنده کتاب مدیریت پوشش اخبار بحران در رسانه‌های حرفه‌ای همچنین سواد رسانه‌ای ناکافی مسئولان، رسانه‌ها و روابط عمومی‌ها، تاخیر در اقدام و تعجیل در استارت، نداشتن پیوست رسانه‌ای و روایت اول، شکاف در دربانی، تعارض در گفتار و کردار و بی‌اعتمادی را از دیگر عوامل مهم در وارونگی افکار عمومی است.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه با اشاره به موضوعات و بحران‌های چند سال اخیر و تلاش رسانه‌های غربی برای ازبین بردن اعتماد مردم گفت: کشور در بسیاری از مخاطرات و موضوعات راهبردی و مهم ملی از جمله بازار ارز، بورس، سند جامع همکاری‌های ایران و چین، ترور شهید فخری‌زاده، طرح صیانت، تنش‌های آبی با پدیده وارونگی افکار عمومی مواجه شده است.

نصراللهی گفت: سند همکاری‌های جامع ایران و چین که از 5 سال قبل مطرح بود در هفت فروردین 1400 امضا شده اما باوجود 5 سال فرصت به علت نداشتن پیوست رسانه‌ای و تاخیر در اطلاع‌رسانی افکار عمومی با سونامی هشتکهای مثل فروش کیش ممنوع و ترکمنچای چینی روبرو شد و هنوز هم این ابهامات رفع نشده است. همچنین در موضوع ترور شهید فخری زاده که روز گذشته سالگرد این این شهید عزیز بود، حادثه در ساعت 14 و 30 دقیقه اتفاق افتاد اما اولین فیلم ها در ساعت 22 و خبر با حدود 2 ساعت تاخیر از صداو سیما و خبرگزاری ایرنا منتشر شده است.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی گفت: در موضوع قتل رومینا نیز، رسانه های رسمی با 4 روز تاخیر و طرح ابهامات مختلف در این موضوع عاطفی در پنج خرداد ماه منتشر کرده‌اند؛ بنابراین زمانی که مسئولان مانع اطلاع‌رسانی می‌شوند و رسانه‌های رسمی روایت اول ندارند، بروز پدیده وارونگی افکار عمومی امری بدیهی و گریزناپذیر است.

نصرالهی بیان کرد: مسئولان به ویژه مسئولان رسانه‌ای و فرهنگی مهمترین مقصران وارونگی افکار عمومی هستند زیرا به دلیل باور نداشتن به نقش رسانه ها و فقدان یا سواد رسانه ای ناکافی در تمام موضوعات راهبردی و بحران ها کشور را با این معضل مواجه کرده‌اند.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی گفت: تنزل سرمایه اجتماعی، شکست استراتژی بازدارندگی، فرصت سازی برای رسانه‌های رقیب و دشمن، شکست طرح‌های کلان و تغییر در اجرای آنان، از دست دادن مرجعیت رسانه‌ای، تنگ تر شدن محاصره تبلیغاتی، تسلط جریان تحریف و مخاطب گریزی پیامدهای وارونگی افکار عمومی است.

وی با طرح این سوال که چه باید کرد، افزود: یکی از مهمترین راهبردهای مقابله با پدیده وارونگی افکار عمومی، بازسازی در ساختارها قوانین، نیروی انسانی، محتوا و رویکردها است؛ راهبرد بازسازی بر خلاف اظهارات برخی ار رسانه‌ها، فردی نیست بلکه باید در تعامل با دستگاه ها و بخش‌های دیگر انجام شود.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی خاطرنشان کرد: روایت اول و پیش دستی، واقع‌نمایی و بازدارندگی از دیگر راهبرهای مهم مقابله با پدیده وارونگی اطلاعات است؛ اگر اخبار مورد نیاز مردم به موقع و درست و صادقانه اطلاع رسانی شود مخاطبا ن در قبال پیام دریافتی واکنش منفی و معکوس نخواهند داشت و جلوی تعرض رسانه های غیرمسئول و غربی به افکار گرفته می‌شود.

نصراللهی استفاده بموقع و حداکثری از ظرفیت همه رسانه‌ها بویژه شبکه های اجتماعی را با توجه سهم و وزن شان در سبد مصرف رسانه‌ای مردم را از دیگر راهکارهای مقابله با وارونگی افکار عمومی اعلام کرد و گفت: تعلل و تردید در اینکه شبکه‌های اجتماعی را بپذیریم یا نپذیریم، عامل بسیار مهمی در وارونگی افکار عمومی بوده است.

رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامیدر پایان با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در مورد محاصره تبلیغاتی، جریا ن تحریف، افزایش تحرکات تبلیغاتی دشمن و ضروت جهاد تبیین گفت: تحرکات تبلیغاتی دشمن و تلاش آن‌ها برای اثرگذاری بر افکار عمومی غیرطبیعی نیست؛ آنچه غیرطبیعی است ندانستن و اقدام جدی نکردن برای خروج از محاصره تبلیغاتی و تحقق راهبرد بازدارندگی است بنابرین آگاه شدن و آگاه کردن برای مدیریت درست افکار عمومی ضروری است.

سپهر خلجی مدرس دانشگاه و نگارنده کتاب وارونگی افکار عمومی نیز درباره تالیف این کتاب مواردی را اشاره و بیان کرد: یکی از موضوعات مهم برای نظام حکمرانی بحث افکار عمومی است. اساسا دولت و نظام‌ها بدون توجه به افکار عمومی نمی‌توانند برنامه‌ریزی کنند و یا اگر برنامه‌ریزی کنند به نظر می‌رسد که به ویژه در موضوعات مهم و راهبردی و استراتژیک اگر توجه لازم را به موضوع مهم افکار عمومی نداشته باشند به احتمال زیاد آن طرح با شکست مواجه می‌شود. این موضوع دغدغه جدی‌ام بود. کار پژوهشی را از دو سال پیش در ارتباط با بررسی و طرح علمی موضوع پدید وارونگی افکار عمومی آغاز کردیم. با قریب 43 نفر از اساتید دانشگاه، فعالان حوزه رسانه، اعضای هیئت علمی در رشته‌های علوم ارتباطات، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی به گفت‌وگو نشستیم و نهایتا ماحصل تلاش هایی که صورت گرفت در قالب کتاب وارونگی افکار عمومی ارائه و به چاپ رسید.

وی ادامه داد: موضوع وارونگی افکار عمومی به جهت پژوهش و طرح موضوع، موضوعی بدیع و جدیدی است. به نظر می رسد محتوایی غیرتکراری و عمیق برای نظام و تحولات زندگی اجتماعی کاربردی است.

خلجی با اعتقاد بر اینکه امروزه با پیچیدگی سیال افکار عمومی مواجه هستیم، توضیح داد: مهار و مدیریت امواج سهمگین ناشی از افکار عمومی در مسائل مختلف اجتماعی به دغدغه دولت‌ها و نظام‌ها تبدیل شده، از این زاویه به نظر می رسید که ضروری است افکار عمومی را عمیق‌تر و از زاویه جدیدتری مورد بررسی قرار دهیم و مباحث مرتبط با آن، تاثیر و تاثر، زمینه ها، علل و پیامدهای آن را به صورت مستمر مورد گفت و گو و در نشست های تخصصی مورد واکاوی قرار دهیم. چرا که می دانید افکار عمومی یکی از مهم ترین موضوعات بحث انگیز در علوم اجتماعی است. افکار عمومی، محتوای افکار عامه و صدای مردم عام است و حتی دستگاه هایی که کارکرد سیاسی ندارند، حتی کارکرد اقتصادی هم دارند ناگزیرند که حتی برای فعالیت اقتصادی به افکار عمومی توجه کنند. از زوای ی مختلفی به افکار عمومی پرداخته شده اما وارونگی افکار عمومی موضوعی است که به نظر می رسید اساسا تاکنون مورد بحث قرار نگرفته بود و ضروری تشخیص دادیم روی این موضوع ورود علمی داشته باشیم.

وی با بیان اینکه در کتاب وارونگی افکار عمومی به معنایی از وارونگی افکار عمومی رسیدیم که تعریف جامعی از آن است، ادامه داد: در وارونگی افکار عمومی این مسئله را بررسی می کنیم که چرا با ما اساسا با پدیده ای مواجه می شویم که به رغم تمام تلاش ها، برنامه ریزی ها، تدابیر و پاره ای از سیاست هایی که در موضوعات مختلف اتخاذ می شود، آن طور که می خواهیم افکار عمومی پاسخ لازم را به ما نمی دهند. به یک معنا در برابر پیام های ارسالی، افکار عمومی دچار وارونگی می شود که به نظر می رسد یک موضوع راهبردی است. وارونگی افکار عمومی به معنای عملکرد واکنشی افکار عمومی به شکلی که مطابق پیش بینی ها نیست به لحاظ نظری تعریف شد. به لحاظ عملیاتی هم وارونگی افکار عمومی وضعیتی است که نحوه واکنش افکار عمومی در مواجهه با پدیده های پیرامون تحت تاثیر ذهنیت ها و تجربه های عمومی مخاطبان، ناتوانی در اقناع افکار، ضعف عملکرد مدیران، تنزل سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی حاصل می شود. طبیعی است که دنیای سیال امروز باید با تکیه بر افکار عمومی اداره شود. بدون جلب نظر و رضایت آحاد جامعه اداره ی هیچ جامعه ای تقریبا ممکن نیست. در این شرایط طبیعی است که دولتی که می خواهد بر افکار عمومی فائق بیاید باید بتواند مسیر فراروی خود را به درستی بشناسد و تغییرات و دگرگونی های آن را به صورت مستمر رصد و پایش کند.

خلجی با اشاره به اینکه بحث وارونگی افکار عمومی از زوایای مختلفی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است، توضیح داد: هم علل هم زمینه های ایجاد این پدیده، هم عوامل مداخله گر در آن و نهایتا بروز پیامدهای وارونگی افکار عمومی را مورد بررسی قرار دادیم.

وی با اشاره به چکیده ای از کتاب وارونگی افکار عمومی، علل بروز وارونگی افکار عمومی را مسئله ای پیچیده و چندعاملی عنوان کرد که هر کدام از آنها به تنهایی یا توامان می توانند باعث بروز این پدیده شوند و از دست رفتن اعتماد را مهمترین زمینه برای بروز پدیده وارونگی افکار عمومی عنوان کرد.

او همچنین سلب اعتماد مخاطب نسبت به منبع ارسال پیام و بسترهای ارتباطی، ضعف ساختار رسانه های رسمی و عملکرد نظم اطلاع رسانی، فقدان رسانه استاندارد و حرفه ای، از دست رفتن مرجعی رسانه های اصلی، نداشتن نقشه راه در برخورد با پدیده های مختلف اجتماعی، بی اعتمادی مردم نسبت به رسانه و نظام اطلاع رسانی به عنوان مهم ترین علل بروز پدیده وارونگی افکار عمومی را از دیگر مواردی برشمرد که نقش داشته اند.

این مدرس دانشگاه همچنین در بعد مدیریتی، احساس عدم صداقت در میان مدیران، اختلال و تزلزل در اعتماد عمومی نسبت به کارگزاران و خلف وعده هایی که مدیران انجام می دهند، دوگانگی در حرف و عمل مسئولان، ضعف مربوط به مشکلات ناشی از خاصیت بوم رنگی پیام، ضعف ناشی از جریان پیام های جعلی و غیردقیق و ضعف عملکرد مدیران و سیاست گذاری های غلط در موضوعات مختلف را مواردی برشمرد که در ظهور پدیده وارونگی افکار عمومی نقش داشته اند.

به اعتقاد وی ظرفیت های فضای مجازی و اثراتی که بر افکار عمومی ایجاد می کند و همچنین قدرت و نقش رسانه های بیگانه و معاند هم می تواند یکی دیگر از بروز علت های پدیده وارونگی افکار عمومی تشخیص داده شود.

خلجی در ادامه در بحث عوامل مداخله گر در بروز پدیده وارونگی افکار عمومی با اشاره به نقش ساختار توضیح داد: احساس عدم تاثیرگذاری در تصمیمات ملی، دخالت ظرفیت های اقناعی در فرایند اثرگذاری پیام، نقش عواطف و احساسات، نقش سواد رسانه ای و نقش بسترهای اقتصادی و فرهنگی، عنصر شفافیت، بسترهای اجتماعی و تجربه های ذهنی از سوی مخاطبان می تواند به عنوان عوامل مداخله گر در بروز وارونگی افکار عمومی تاثیرگذار باشد.

وی همچنین مواردی از جمله، نارضایتی اجتماعی به دلیل فقدان مسیرهای مناسب برای ابراز ناراحتی و انتقاد، بی صداقتی مدیران، ویژگی های مربوط به حافظه ی اجتماعی، عدم روایی و رسایی و صمیمیت در پیام ارسالی، تعدد منابع پیام و نقش انگاره های ذهنی جامعه را به عنوان زمینه های بروز وارونگی افکار عمومی برشمرد.

این مدرس دانشگاه درباره پیامدهای وارونگی افکار عمومی در ابعاد ارتباطی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، ادراکی و امنیتی نیز به مواردی از جمله اتخاذ رویکرد واکنشی از سوی افکار عمومی در برابر وقایع و رویدادها، کاهش سرمایه اجتماعی و رفتار معکوس افکار عمومی بر خلاف انتظار تصمیم گیران، اختلال در قدرت تصمیم گیری در مقابله با مسائل مختلف اجتماعی، تنزل اعتماد اجتماعی، تضعیف جایگاه و اثر رسانه و از دست رفتن نفوذ و مرجعیت رسانه های رسمی و حاکم شدن فضای یأس و ناامیدی و از بین رفتن فرصت ها و جایگزینی تهدیدها اشاره کرد که در کتاب وارونگی افکار عمومی این موارد احصاء شده است.

خلجی در این نشست در بخش پایانی سخنانش به موضوع استراتژی های مقابله با وارونگی افکار عمومی پرداخت و گفت: در بعد مدیریتی صداقت با مردم از سوی مدیران، شفافیت و رفع ابهام، ارتقاء کارایی و اثربخشی و اصلاح رفتارها، تضعیف زمینه های بروز رخدادها، از بعد ارتباطی ضرورت اقناع کنندگی تصمیمات، اطلاع رسانی به هنگام، عدم ارسال پیام های متناقض و متعارض، توجه به ابزارهای ارتباطی نوین و فناوری های جدید، تقویت مرجعیت رسانه و پر کردن شکاف بین رسانه و جامعه، در بعد دولتی ضرورت توجه به نقش مردم در اداره امورجامعه، اصلاح ضعف ها و از بین بردن شکاف اجتماعی، بحث قانون مداری، پاسخگویی مدیران و پرهیز از رفتارهای جانب دارانه در موضوعات به عنوان مهم ترین استراتژی در زمینه مقابله با وارونگی افکار عمومی در بعد حکومتی و دولتی عنوان شده است. همچنین در بعد اجتماعی، تقویت منزلت اجتماعی، احساس مشارکت در سرنوشت عمومی، ضرورت شناخت دقیق مختصات و نیازهای مخاطبان، استفاده از تجربه های گذشته و ضرورت اجماع سازی اجتماعی به عنوان مهم ترین استراتژی ها قرار گرفت.

سیدنظام الدین موسوی نماینده مجلس دیگر سخنران این نشست تخصصی بود و با بیان اینکه موضوع وارونگی افکار عمومی موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است، اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که ما در حوزه های آکادمیک و دانشگاهی داریم این است که پژوهش ها عموما ناظر به مسائل روز و مسائل کاربردی نیست. وارونگی افکار عمومی و بررسی آن مسئله ای نیست که صرفا یک بحث تئوریک یا نظریه باشد. همین امروز جامعه ما با این پدیده و مسئله مواجه است و باید برای آن فکری کرد.

وی ادامه داد: افکار عمومی با اقناع ارتباط وثیق و مستقیمی دارد و اقناع همراه با رضایت است. اقناع صرفا بحث عقلانی نیست که صرفا بگوییم افکار عمومی اقناع می شود. مستند و عقلایی هست اما این اقناع باید قلبی هم باشد. نهایت هر پیامی اقناع است و در دل آن رضایتی وجود دارد. بنابراین آن رضایت عامه ای که در مفاهیم دینی ما وجود دارد به نوعی همین افکار عمومی است. وقتی افکار عمومی نسبت به موضوعی رضایت دارد شما از نظر حاکمیتی می توانید کار را انجام دهید و اقدام کنید.

این نماینده مجلس با اشاره به موضوع وارونگی افکار عمومی یادآور شد: امیدوارم کسانی که متولی این امور هستند و سیاست گذار و تصمیم ساز در ارتباط با مسئله، فکری کنند. چون افکار عمومی ارتباط وثیقی با سرمایه اجتماعی دارد. برخی فکر می کنند این سرمایه اجتماعی که عنوان می شود یعنی سرمایه اجتماعی حاکمیت و نظام. بخشی از این سرمایه اجتماعی مربوط به خود دولت کشور به معنای کلانش و در واقع به معنای نظام اجتماعی حاکم در آن است. ما امروز در دنیا در مسائل امور انسانی و علوم اجتماعی با مقوله ای به نام فروپاشی نظام اجتماعی روبه رو هستیم و دیگر مسئله حاکمیت و نظام سیاسی و اینها مطرح نیست، بلکه فروپاشی اجتماعی مساله است. گاهی افکار عمومی به سمتی می رود که آن وقت دیگر این تقابل، فقط تقابل افکار عمومی با حاکمیت و نظام سیاسی و دولت خاص نیست، بلکه دچار آنومی اجتماعی می شویم.

مدیرعامل اسبق خبرگزاری فارس، در ادامه درباره موضوع بحران آب عنوان کرد: درباره بحران آب که مسئله ای سیاسی نیست، به دلیل اینکه اقناع صورت نگرفته، مسئله شده است. ناکارآمدی ای وجود داشته که تبدیل به عدم اقناع شده، عدم شفافیت و یک جاهایی تحریف پیام همه منجر به مسئله اجتماعی شده است. بین استان ها اختلاف افتاده، بین قومیت ها اختلاف افتاده. رسانه های ما و تصمیم سازان ما نتوانستند افکار عمومی را به نوعی اقناع کنند، در چنین شرایطی فقط نظام سیاسی و حاکمیت سیاسی نیست که ضربه می خورد بلکه نظام اجتماعی، سازمان اجتماعی و سرمایه های اجتماعی ما هم دچار مشکل می شوند.

موسوی با تاکید بر نقش رسانه های رسمی در اقناع اجتماعی، اظهار کرد: امروزه شبکه های اجتماعی و فضای مجازی چالش اساسی برای رسانه های رسمی ایجاد کرد که فقط مربوط به ما نیست در دنیا هم همین است. شبکه های اجتماعی سرعت انتقال پیام های متفاوت و متکثر را فراهم کردند و به نوعی مخاطب در برابر پیام های متضاد و متفاوت قرار می گیرد. اینگونه نیست که ما یک سویه جهت دهی کنیم. منتهی منابع رسمی رسمیت دارند و اگر نتوانند خود را با شرایط روز وفق بدهند چه در حوزه تجهیزات، چه در حوزه زیرساخت و چه در حوزه پردازش و قالب خبر و چه در حوزه محتوای خبر خیلی عقب می مانیم. قبلا می گفتیم خارجی ها و بیرونی ها ما را از دریچه دوربین رسانه های غربی می بینند، الان در داخل کشور هم همین است. بحث ماهواره ها و شبکه های اجتماعی را با بگیر و ببند و فیلتر و توقیف نمی شود حل و فصل کرد؛ چرا که هر روز با پدیده و پلتفرم جدیدی مواجهیم. نمی خواهم بگویم کنترل نکنیم یا ورود پیدا نکنیم، اینها را هم باید مدیریت کرد. اما مسئله اصلی بحث اثباتی و ایجابی ماجراست.

در نشست‌های تخصصی دوشنبه‌های سوهانک که به همت دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطا ت دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و با حضور دانشجویان، استادان و محققان برگزار می شود، هر هفته یک موضوعات مهم روز بررسی و نقد و راهکار ارائه می‌شود.