«دکترین آیزنهاور» چه بود؟

وب‌گاه عصر ایران 1401/12/27 - 10:22 مشاهده در مرجع

در دوره ریاست جمهوری آیزنهاور در آمریکا، حکومت‌های ملی در سه قاره سرنگون شدند: حکومت آرینز در گواتمالا، حکومت دکتر مصدق در ایران، حکومت پاتریس لومومبا در کنگو (زئیر).

عصر ایران - دکترین آیزنهاور (Eisenhower Doctrine) به پیشنهادهای دوایت دیوید آیزنهاور سی و چهارمین رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا (از آغاز 1953 تا پایان 1961) گفته می‌شود که معطوف به اتخاذ سیاست جدید در خاورمیانه بود.

این پیشنهادها در پنجم ژانویه 1957 در جلسه مشترک مجلس نمایندگان و مجلس سنای ایالات متحده تشریح شد ولی عملا از آغاز ریاست جمهوری آیزنهاور مبنای کار دولت آمریکا واقع شده بود و یکی از نتایج آن نیز سقوط حکومت ملی دکتر محمد مصدق در اواسط سال 1953 میلادی بود.

دوایت آیزنهاور

محورهای دکترین آیزنهاور چنین بود:

نیروهای مسلح آمریکا در آینده باید مجاز باشند که برای حفظ دولت‌هایی که در معرض نفوذ مستقیم یا غیرمستقیم کمونیسم بین‌المللی قرار گرفته‌اند، مداخله کنند.
کشورهای متحد آمریکا باید به دولت‌های در معرض نفوذ کمونیسم، کمک‌های اقتصادی برسانند.
کشورهای متحد آمریکا باید کمک‌های نظامی در اختیار دولت‌های در معرض نفوذ کمونیسم قرار دهند.

منطقه تحت پوشش دکترین آیزنهاور از غرب به لیبی، از شرق به پاکستان، از شمال به ترکیه و از جنوب به عربستان محدود می‌شد. تمام کشورهای داخل این منطقه، به انضمام اتیوپی و سودان، مشمول کمک‌های نظامی و اقتصادی آمریکا و متحدانش می‌شدند.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال 2000، آیزنهاور با حذف فیزیکی پاتریس لومومبا موافقت کرده بود؛ با این استدلال که مبادا لومومبا به اتحاد جماهیر شوروی گرایش پیدا کند. اما سازمان سیا در اجرای نقشه ترور لومومبا ناکام ماند.

پاتریس لومومبا

لومومبا برخلاف دکتر مصدق مدت کوتاهی نخست‌وزیر بود. عمر کابینه او فقط 67 روز بود و عاقبت نیز به دست نیروهای تحت حمایت بلژیک، که در سال 160 هنوز سلطه‌ای استعماری بر کنگو داشت، بازداشت و تیرباران شد.

اما خاکوبو آرینز، رئیس جمهوری گواتمالا، کمی بیش از دکتر مصدق حکومت کرد. از اوایل 1951 تا اواسط 1954. دولت او با کودتای سازمان سیا سرنگون شد ولی خودش زنده ماند و در سال 1971 در مکزیک درگذشت.

اگرچه کنگو در آفریقا و گواتمالا در آمریکای مرکزی، خارج از محدوده دکترین آیزنهاور بودند، ولی روح حاکم بر این دکترین، موجب شد دولت‌های پاتریس لومومبا و خاکوبو آرینز به سرنوشت دولت دکتر مصدق دچار شوند.

خاکوبو آرینز

به همین دلیل برخی از منتقدان گفته‌اند دکترین‌های گوناگون روسای جمهور آمریکا، بویژه در دوران جنگ سرد، تفاوت چندانی با یکدیگر نداشتند؛ چراکه همه آن‌ها مداخله در امور کشورهای گوناگون را برای ممانعت از بلعیده شدن آن کشورها از سوی اتحاد جماهیر شوروی، مجاز می‌دانستند.

حتی اگر تفاوت معناداری بین این دکترین‌ها وجود داشت، اصل اساسی همه آن‌ها چیزی جز تلاش برای اضافه نشدن یک کشور جدید به اردوگاه جهانی کمونیسم، نبود. ممانعت از این واقعه نیز معمولا با تقویت نیروهای مخالف کمونیسم در کشورهای مختلف، و در صورت لزوم با کودتا انجام می‌شد.

در دو مورد نیز توسل به جنگ، در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. یعنی جنگ کره و جنگ ویتنام، که هر دو برای ممانعت از کمونیستی شدن کره جنوبی و ویتنام جنوبی صورت گرفتند.

مشارکت آمریکا در جنگ کره نیز در دوران ریاست جمهوری آیزنهاور صورت گرفت. در جنگ کره، 341 هزار سرباز از سوی سازمان ملل برای دفاع از کره جنوبی وارد شبه جزیره کره شدند که 88 درصد آن‌ها آمریکایی بودند.

بنابراین اگرچه آیزنهاور دکترین خودش را در 1957 در کنگره آمریکا تشریح کرد و محدوده جغرافیایی آن را تقریبا منطقه خاورمیانه تعیین کرده بود، ولی قبل از سال 1957، آمریکا در خاورمیانه برای سرنگونی دولت مصدق اقدام کرده بود.

دکتر مصدق

دولت آیزنهاور زمانی کار خودش را آغاز کرد که آمریکا درگیر جنگ کره بود و این جنگ رو به پایان بود. با اتمام جنگ کره در ژوئیه 1953، ظاهرا دولت جمهوری‌خواه آیزنهاور ترجیح داد از مبارزه با کمونیسم در شرق آسیا دست بردارد و بر مقابله با کمونیسم در منطقه خاورمیانه و اطراف آن متمرکز شود.

تماشاخانه