رخ پنهان جنگ اوکرین؛ هزینه لجستیک بر بازار جهان

به گزارش اکوایران؛ ارزیابی ها نشان دهنده آن است که عدم امکان دسترسی کامل به مسیرهای لجستیکی به دلیل اقدامات محدود کننده در حریم هوایی، عدم اطمینان پیمانکاران و نگرانیهای امنیتی در پی جنگ اوکراین، محرکه های اصلی افزایش هزینه های حمل و نقل بین المللی در ماه های جاری بوده است.

براساس ارزیابی های گزارش مرکز پژوهشهای اتاق بازارگانی ایران، از زمان آغاز جنگ اوکراین، هزینه های حمل و نقل اساسی حدود 400 درصد افزاش یافته است. طبق یک شبیه سازی از سوی آنکتاد، افزایش نرخ حمل و نقل کانتینری در طول همه گیری، قیمت های مصرف کننده جهانی را به میزان 1.5 درصد افزایش داده است، البته این افزایش هزینه با تاثیرات بزرگتر در اقتصادهای آسیب پذیر، مانند کشورهای جزیره ای کوچک در حال توسعه (7.5) و کشورهای کمتر توسعه یافته (2.5) جریان داشته است؛ افزایشی که به طور مستقیم روی قیمت کالای اساسی اثرگذار بوده است، اما از دید پنهان مانده است.

براساس ارزیابی ها جنگ تاثیر منفی گسترده ای بر ظرفیت حمل و نقل هوایی جهانی گذاشت و قیمت محموله های هوایی را به شکل عجیبی افزایش داد، زیرا شرکت های حمل و نقل مجبور شدند مسیرهای طولانی تری را طی کنند و پول بیشتری برای سوخت هزینه کنند. علاوه بر این، تجارت دریایی پرهزینه، جایگزینی مسیرهای زمینی و هوایی را دشوارتر کرد. همچنین تخریب برخی از زیرساخت های حمل و نقل (بنادر قابل توجه در اوکراین) و تحریم های مالی بر صادرات روسیه، مشکلات موجود در زنجیره تامین را به دلیل همه گیری تشدید کرد. تصمیم ترکیه برای محدود کردن ترازیت از طریق تنگه بسفر و تصمیم اوکراین برای تعطیلی کشتیرانی تجاری به این معنی است که مسیرهای حمل و نقل دریایی از طریق دریای سیاه برای مدت نامعلومی محدوده خواهد ماند. روندی که مستقیما بر محموله های غلات ترانزیت بنادر روسیه، اوکراین و احتمالا رومانی و بلغارستان تاثیر می گذارد و با نگاهی عمیق تر می توان گفت دسترسی به غلات سخت تر خواهد شد. فعالان اقتصادی معتقدند این محدودیت عواقبی برای کل جهان، به ویژه چین، با تکیه بر مسیرهای زمینی از طریق روسیه (در مسیر اورپا) خواهد داشت.

براساس ارزیابی ها در سال 2021 حدود 1.5میلیون کانتینر محموله از طریق راه آهن از چین به اروپا حمل شد. اگر حجم حمل و نقل ریلی کانتینری به تقاضای حمل و نقل اقیانوسی آسیا - اروپا اضافه شود، این به معنای افزایش 5 تا 8 درصدی تردد در یک مسیر تجاری پرازدحام خواهد بود. این اختلال پیش از این در تانکرهای کوچکتر که برای تجارت نفت منطقه دریای سیاه و دریای بالتیک کلیدی هستند احساس شده است. یکی از چالش ها در این راستا، ازبین رفتن کریدور کلیدی مسیر خشکی راه ابریشم است که از مسیر روسیه و اوکراین چین را به بازار اروپا متصل می کرد. مسیر روسیه به دلیل موانع گمرکی کمتر و هزینه های پایینتر، مسیر ترجیحی برای شرکتهای حمل ونقل چینی و سایر شرکتها بود به گونهای که 68 درصد از ترافیک غرب به شرق و 82 درصد از ترافیک شرق به غرب را در سال 2021 بین چین و اتحادیه اروپا به خود اختصاص داد. اما تحریم های غرب علیه روسیه و تداوم جنگ، این مسیر را با بن بست مواجه کرد. با مسدود شدن این مسیر، چین در ماههای اخیر به شدت به دنبال مسیرهای جایگزین است. جایگزین اصلی، شبکه تقریبا 6500 کیلومتری جاده ها، راه آهن ها و بنادر است که در سراسر قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و اروپا به نام مسیر حمل ونقل بین المللی ترانس خزر یا کریدور میانی امتداد دارد. بر اساس برخی برآوردها انتظار میرود جابجایی محموله ها در سراسر آسیای مرکزی و قفقاز در سال 2022 به 2.3 میلیون تن برسد که رشدی 6 برابری نسبت به سال قبل دارد. دولت های آسیای مرکزی و قفقاز برای جایگزینی روسیه در مسیر جاده ابریشم به شدت تلاش می کنند. در ماههای اخیر، موافقتنامه های زیادی میان دولت های این منطقه با یکدیگر و با شرکتها و دولت چین امضا شده است. به عنوان مثال وزیران خارجه ازبکستان و گرجستان در حوالی 2022 یک توافق همکاری دوساله را امضا کردند تا زیرساختهای حمل و نقل را بهبود بخشند و توسعه دهند و از این طریق در انتقال کالاها بین چین و اروپا نقش آفرینی کنند. رقابت این کشورها با یکدیگر احتملا در ماه های پیش رو تشدید خواهد شد.

وضعیت ایران در ترانزیت آسیا

با توجه به جنگ اوکراین و روسیه می توان گفت ایران، یکی از مسیرهای کلیدی دسترسی چین به بازارهای اروپایی است. این مسئله از آن حیث حائز اهمیت است که ایران به عنوان یکی از مسیرهای بالقوه بدیل برای گذرگاه ترانزیتی آسیا - اروپا توانسته است از فرصت کنونی بهره الزم را در راستای تقویت صنعت ترانزیتی کشور ببرد.

از سوی دیگر کریدور چین - غرب آسیا - مدیترانه که از ایران عبور می کند و یکی از کریدورهای چهارگانه مگاپروژه ابریشم است، اکنون شانس عملیاتی شدن دارد. روابط رو به گسترش ایران و ترکمنستان از یک سو و اشتیاق ترکیه برای نقش آفرینی در مسیر جنوبی جاده ابریشم شانس عملیاتی شدن این مسیر را افزایش می دهد.