رفت و آمد آثار تاریخی ایران در راه چین؛ احتمال تمدید یک نمایشگاه

با پایان نمایشگاه‌های پیشین آثار تاریخی ایران در چین، از جمله «شکوه ایران باستان» که آثارش به کشور برگشته‌، تنها نمایشگاه «سرزمین مهر» همچنان برپاست و تا پایان آن دو ماه دیگر مانده است.

به گزارش خبرنگار مهر، رفت و آمد آثار تاریخی متعددی از موزه‌های ایران و شرکت در نمایشگاه‌های مختلف موجب شده تا برای برخی از افراد این شبهه به وجود بیاید که سرنوشت این آثار چه شد و آیا همه این آثار به ایران برگشت داده شدند یا خیر. به همین منظور برخی از رسانه‌های خارجی در روزهای اخیر به این شبهات دامن زده و اعلام کردند که آثار نمایشگاه چین به ایران برگشت داده نشدند.

شاید منشأ ایجاد این شبهات، عدم اطلاع رسانی‌های درست وزارت میراث فرهنگی باشد که در زمینه برگشت آثار آن طور که درباره رفتن این آثار به چین اطلاع رسانی می‌کند، توضیحات کافی نداده است به همین دلیل برخی می‌پرسند این آثار کجا هستند.

حالا که آثار موزه‌ای به دلیل شرایط جنگی به محل‌های امن انتقال یافته‌اند این شبهات بیشتر هم شده است. اما آنچه که وزارت میراث فرهنگی و موزه ملی ایران تا کنون گزارش داده‌اند، آثار نمایشگاه ایران باستان از چین به ایران برگشت داده شدند.

پیش از این، ایران در نمایشگاه‌های مختلفی شرکت کرده است. موزه ملی ایران در سال 91 با ده اثر خود در نمایشگاهی گروهی از پنج کشور در موزه شانگهای شرکت کرده بود.

نمایشگاه تمدن‌های آسیایی

ایران 23 اردیبهشت سال 98 در نمایشگاه تمدن‌های آسیایی که در چین برگزار شده بود، شرکت کرد و در آن 15 قلم شیء را در کنار 450 اثر از 20 کشور آسیایی به نمایش گذاشت. این آثار طبق اعلام موزه ملی ایران روز 20 مرداد همان سال به ایران برگشت.

موزه ملی ایران در این نمایشگاه 15 اثر از جمله سنگ پی بنای داریوش هخامنشی، ریتون سفالی دماوند از دوره اشکانیان، سردیس گچی حاجی آباد فارس، بشقاب برنزی با نقش گریفون و آبگینه‌های از شوش و گیلان دوره ساسانی، سفالینه و کاشی زرین فام از شهرهای باستانی تخت سلیمان و گرگان، چینی‌های آبی سفید از مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی، کره برنجی به عنوان ابزار ستاره شناسی از دوره سلجوقی و ظرف سفال آبی و سفید متعلق به دوره تیموری را به نمایش گذاشت.

سلادون لونگ چوآن و جهانی شدن

در تیر ماه همان سال نمایشگاه «دنیای لونگ چوان: سلادون لونگ چوآن و جهانی شدن» در شهر ممنوعه پکن برگزار شد. از میان 833 قلم اشیا این نمایشگاه 100 قلم به موزه‌های ایران، انگلیس، ژاپن، کره جنوبی و امارات تعلق داشت. موزه ملی ایران نیز 14 اثر سلادن خود را که 9 قلم آنها ممهور به مهر شاه عباس صفوی بوده، زینت بخش نمایشگاه کرد.

سه ماه بعد، جبرئیل نوکنده، رئیس کل موزه ملی ایران در تشریح فرآیند بازگشت آثار گفت: مجموعه‌ای از آثار موزه ملی ایران مشتمل بر 14 قلم ظرف مشهور به سلادون که تحت عنوان نمایشگاه سلادون های لونگ چوان و جهانی شدن در کشور چین به نمایش در آمده بود، بامداد روز دوشنبه 28 مهر ماه 1399 به فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) وارد شده و پس از انجام تشریفات گمرکی با همراهی یگان حفاظت به موزه ملی ایران انتقال یافت.

شکوه ایران باستان

نمایشگاه «شکوه ایران باستان» 21 دی ماه 1402 با حضور علی دارابی قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور، محسن بختیار سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین، هادی میرزایی رئیس کل موزه‌ها، جبرئیل نوکنده رئیس کل موزه ملی ایران، لی‌چون قائم مقام وزیر و رئیس سازمان میراث فرهنگی چین، وانگ رئیس کاخ موزه پکن و دیگر مقامات عالی رتبه گشایش یافت.

آثار منتخب این نمایشگاه مشتمل بر 211 قلم و همچنین 5 نمونه بازآفرینی شده (مولاژ) با بازه زمانی دوره‌های آهن تا صفوی بود که تنوع و خلاقیت هنر ایرانی در بیش از سه هزار سال را برای علاقمندان روایت می‌کرد. از جمله این آثار می‌توان به آجرهای قلایچی بوکان، جام زرین مارلیک، تکوک زرین هخامنشی، بشقاب‌های سیمین ساسانی، چینی‌های آبی و سفید اشاره کرد. این نمایشگاه تا 21 فروردین 1403 در تالار شرقی برج تاریخی هوئ من در شهر ممنوعه ادامه داشت.

جبرئیل نوکنده، رئیس کل موزه ملی ایران گفت: برخلاف اطلاعات نادرست برخی از رسانه‌های خارجی درباره بازگشت ندادن آثار نمایشگاه «شکوه ایران باستان»، مجموعه آثار نمایشگاه بیش از سه ماه پیش یعنی فروردین 1404 به موزه ملی ایران بازگشته است. مجوز خروج موقت و امانی این تور نمایشگاهی در نوبت اول و نوبت دوم در هیأت دولت سیزدهم و در نوبت سوم در هیأت دولت چهاردهم صادر شد.

برپایی نمایشگاه سرزمین مهر

نمایشگاه دیگری با عنوان «سرزمین مهر» شامل 151 اثر تاریخی ارزشمند از ایران در موزه دانشگاه سیچوان در شهر چنگدو، جمهوری خلق چین، در بهمن سال 1403 افتتاح شد. نمایشگاه «سرزمین مهر» با پیام صلح و دوستی، آثاری همچون اشیای فلزی، سفالی، شیشه‌ای، پارچه، فرش و نقاشی را به نمایش گذاشت.

این رویداد توسط وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران، اداره کل موزه‌ها، میراث فرهنگی استان تهران و دانشگاه تهران با همکاری مرکز مبادلات فرهنگی چین برگزار شد و در چارچوب این همکاری، چین متعهد شده است که در آینده نمایشگاهی از آثار تاریخی خود را در ایران به نمایش بگذارد.

موزه‌های ایرانی شرکت‌کننده در این نمایشگاه شامل موزه رضا عباسی، موزه مقدم دانشگاه تهران، موزه آبگینه و سفالینه، موزه ملی فرش و موزه هنرهای ملی بودند.

وزارت فرهنگ و گردشگری چین پیشنهاد داده که مدت برگزاری نمایشگاه یک سال دیگر تمدید شود و در سه موزه دیگر در مناطق شمالی چین نیز به نمایش درآید تا مردم بیشتری با فرهنگ و تمدن اسلامی ایران آشنا شوند. در این زمینه وزارت میراث فرهنگی هنوز اطلاع رسانی نکرده که آیا با این پیشنهاد موافق است یا خیر. چون این نمایشگاه تا شهریور ماه در چین برپا خواهد بود و برای تمدید آن باید مجوز لازم گرفته شود.

اما نکته اینجاست که این نمایشگاه‌ها با هدف معرفی فرهنگ، هنر و تمدن غنی ایران و جذب بیشتر گردشگران چینی در راستای فعالیت‌هایی مشترک موزه‌های ایران با همتایانش در سطح‌بین الملل برپا شده است ولی با وجود اینکه طی سال‌ها ایران آثار خود را در نمایشگاه‌های چین شرکت داده، چینی‌ها این اقدام متقابل را هنوز انجام نداده‌اند و نمایشگاهی از آثار آنها در ایران برپا نشده است.

تنها یک نمایشگاه آن هم آبان 1402 با عنوان جلوه‌های هنر و تمدن چین در ایران در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد گشایش یافت. این نمایشگاه شامل 80 قلم اثر هنری بود. این آثاری هنری از جنس چینی چوب سنگ‌های نیمه قیمتی عاج پارچه‌های ساتن و نخ ابریشم بودند و قدمت آنها به قرن 17 تا 20 میلادی برمی‌گردد. از زمره آثار تاریخی این نمایشگاه می‌توان به خاکستر مرده اشاره کرد که تکنیک آن اسگرافیتو یا تزئین خراشی است که قدمت آن به قرن 19 میلادی می‌رسد.

از طرفی ایران هم محدودیت‌هایی برای برپایی نمایشگاه آثار تاریخی چینی دارد. چون باید آثار موزه‌های آنها را بیمه کرده و همچنان که چینی‌ها هزینه برپایی نمایشگاه و بیمه آثار تاریخی ایرانی را داده‌اند؛ ایران نیز چنین هزینه‌ای برای چینی‌ها پرداخت کند. اما همه این شبهات درباره وضعیت آثار تاریخی ایران در چین ناشی از عدم اطلاع رسانی درست وزارت میراث فرهنگی است. این وزارتخانه با وجود برگزاری نمایشگاه‌های متعدد در چین هنوز گزارش نداده که در جریان برگزاری این برنامه‌ها چند نشست تخصصی درباره آثار ایرانی برگزار شده، نمایش این آثار چه نتیجه‌ای داشته و چه چیزی را در فرهنگ چینی به نمایش گذاشته و ارتقا داده است.