زنگ هشدار کرکننده فرونشست / خبری از مدیریت بحران نیست؟

مرتضی صدیقی معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور در گفتگو با تسنیم، در خصوص آخرین وضعیت کشور در حوزه فرونشست گفت: فرونشست یک چالش جهانی است، گزارش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد، بر این اساس در بیش از 40 کشور در دنیا، فرونشست یک مشکل اساسی است، به‌طور مثال 45 ایالت آمریکا و ده‌ها شهر در چین نیز درگیر فرونشست هستند.

وی افزود: فرونشست در دنیا دو عامل طبیعی و انسانی دارد؛ به‌طور میانگین، 77 درصد فرونشست در دنیا به‌دلیل عوامل انسانی رخ می‌دهد، از این 77 درصد، 60 درصد آن به‌علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی است، البته این آمار در ایران متفاوت است، در بسیاری مواقع آمار دقیقی از میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی نداریم اما برآورد می‌شود که در ایران بالای 95 درصد از فرونشست‌ها به‌دلیل برداشت از سفره‌های زیرزمینی رخ می‌دهد.

شناسایی 360 منطقه دارای فرونشست در ایران / 5درصد وسعت ایران درگیر فرونشست است

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور با اشاره به اینکه روش‌های متفاوتی برای ارزیابی فرونشست وجود دارد، گفت: سازمان نقشه‌برداری سابقه 70ساله در کشور دارد، بر همین اساس شبکه‌های مبنایی متعددی در کشور دارد که یکی از این شبکه‌ها، شبکه ترازیابی است. این شبکه در کل کشور پراکنده است. حدود 90 هزار کیلومتر مسیر ترازیابی در کشور داریم که 35 هزار کیلومتر از این شبکه، حداقل دو بار اندازه‌گیری شده است.

وی در ادامه گفت: حدود 150 ایستگاه دائم ژئودینامیک داریم که حدود 20 سال است در کشور فعال شده‌اند و داده‌برداری می‌کنند، روش تداخل‌سنجی راداری نیز توسط سازمان نقشه‌برداری استفاده می‌شود، مجموع این نتایج به‌دست‌آمده از این شبکه‌ها سبب شد حدود 360 منطقه در کشور شناسایی شود که دارای فرونشست است. مساحت این مناطق حدود 90 هزار کیلومتر است، به‌عبارت دیگر 5 درصد از وسعت ایران درگیر فرونشست است.

این مقدار، عدد تکان‌دهنده و بزرگی است، نباید فراموش کرد که عمده این مساحت یا مناطق شهری است و یا زمین‌های مناسب برای کشاورزی و باغداری.

آژیر خطر بحران فرونشست در مرز شهر / نرخ فرونشست شدید در ایران 5 برابر میانگین جهانی است

صدیقی با بیان اینکه بیش از 200 شهر از حدود 1400 شهر کشور در نزدیکی فرونشست (5 تا 10 کیلومتری) قرار دارند و یا درگیر فرونشست شده‌اند، گفت: مناطق تحت‌تاثیر فرونشست در ایران با نرخ بالای 20 سانتی‌متر در سال، 5 برابر میانگین جهانی است. در دنیا شاید 3 درصد از مناطق یک کشور دارای فرونشست با نرخ 20 سانتی‌متر یا بالاتر باشد اما در ایران این رقم بالای 15 درصد است.

وی گفت: در دنیا معمولاً بالای 1 2 سانتی‌متر را به‌عنوان فرونشست می‌شناسند اما متأسفانه اعداد و ارقام در ایران بسیار بزرگ‌تر است، به‌طور مثال در کرمان ما چندین منطقه را داریم که دارای 30 تا 40 سانتی‌متر فرونشست در سال هستند، این نرخ بالاترین نرخ فرونشست در ایران است.

تبعات بحران در مناطق پست / آیا فرونشست نقشی در سیل گلستان داشت؟

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور با تأکید بر اینکه "در دشت جنوب البرز که شامل استان البرز، قزوین و تهران می‌شود، بالای 20 سانتی‌متر فرونشست داریم"، گفت: در استان تهران مناطقی وجود دارند که حدود 20 سانتی‌متر فرونشست دارند، در دنیا یک سانتی‌متر یا دو سانتی‌متر فرونشست ارقام بزرگی است اما ما در مورد اعدادی چندین برابر آن صحبت می‌کنیم.

وی اظهار کرد: مناطق بسیار وسیعی در استان گلستان داریم که دارای فرونشست هستند. در مناطقی که زمین، شیب زیادی ندارد، مانند دشت گلستان، فرونشست تبعات متعددی دارد، این اتفاق می‌تواند شیب منطقه را تغییر دهد، رودخانه‌های زیادی داریم که از دشت عبور می‌کنند و به دریای خزر منتهی می‌شوند، فرونشست ممکن است سبب شود شیب زمین تغییر کند، شاید یکی از دلایلی که سبب شد تخلیه آب از استان گلستان پس از سیل سال 1398 به‌کندی رخ دهد، فرونشست با نرخی حدود 20 سانتی‌متر در سال است.

متأسفانه ما آمار شروع فرونشست را نداریم اما امروز می‌بینیم که فرونشست با نرخ سالانه 20 سانتی‌متر در حال رخ‌دادن است و اگر فرض کنیم که حدود 10 تا 20 سال است که چنین روندی در حال رخ‌دادن است، با این پیش‌فرض در مناطقی بین 2 تا 4 متر فرونشست داشتیم، باید توجه داشت که معمولاً فرونشست شکل کاسه‌ای دارد که مرکز آن بیشترین میزان فرونشست را دارد، در یک دشت 4 متر اختلاف ارتفاع، بسیار بزرگ است که می‌تواند شیب جریان‌های سطحی را دستخوش تغییرات کند.

جزئیات سطح و میزان درگیری هر استان با فرونشست / 7 استان در نقطه بحرانی

صدیقی با تأکید بر اینکه بالای 24 درصد سطح استان گلستان درگیر فرونشست است، گفت: این آمار در البرز 13 درصد، تهران 12.5 درصد، قزوین 18 درصد و حتی در استان مازندران هم فرونشست داریم، بین استان‌ها تنها استان گیلان است که آمار فرونشست خاصی نداریم.

وی در خصوص حداکثر میزان فرونشست استان‌ها در سال گفت: مناطقی در استان کرمان بالای 42 سانتی‌متر در سال فرونشست دارند، مناطق متعددی در استان البرز نزدیک 30 سانتی‌متر در سال فرونشست دارند، حداکثر فرونشست در استان قم نزدیک به 27 سانتی‌متر در سال است، همین‌طور در استان تهران حدود 24 سانتی‌متر و گلستان 22 سانتی‌متر در سال فرونشست گزارش شده است.

آمار حداکثر فرونشست و سطح درگیر استان‌ها قابل تأمل است، شاید اگر متوسط فرونشست در کشور را 2.7 سانتی‌متر در سال در نظر بگیریم، نزدیک به 6 تا 7 استان ما بالای این رقم فرونشست دارند و می‌توان گفت این استان‌ها بحران‌خیز هستند، این استان‌ها را البرز، تهران، کرمان، گلستان، مرکزی و قم شامل می‌شوند که استان‌های شاخص در حوزه فرونشست هستند.

زنگ هشدار کرکننده فرونشست / خبری از مدیریت بحران نیست؟

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور در پاسخ به سؤالی در مورد اقدامات انجام‌شده با وجود ارائه آمارهای بحرانی فرونشست به دستگاه‌های بالادستی گفت: در زمان حاضر هر گزارشی را که در خصوص فرونشست هر استان تهیه می‌شود، در اختیار کلیه مسئولان استانی، نمایندگان مجلس استان و وزارتخانه‌های مرتبط مانند وزارت کشور و سازمان مدیریت بحران قرار می‌دهیم، به‌طور دوره‌ای و مرتب این گزارش‌ها اطلاع‌رسانی می‌شود.

دو سال گذشته با شورای‌عالی معماری و شهرسازی جلساتی داشتیم و این موضوع را با آنها درمیان گذاشتیم، خوشبختانه در جلسه شورای‌عالی معماری و شهرسازی مصوب شد اگر قرار است پروژه عمرانی یا شهرک‌سازی انجام شود، از سازمان نقشه‌برداری کشور در خصوص قرارگیری در پهنه فرونشست استعلام شود. امروز بحث مسکن ملی مطرح است و لازم است پیش از تخصیص زمین برای اجرای این پروژه‌ها از سازمان نقشه‌برداری کشور با موضوع قرارگیری زمینهای موردنظر در پهنه فرونشست، استعلام گرفته شود.

ما به این استعلامات پاسخ می‌دهیم، موارد بسیاری طی دو سال اخیر وجود داشته است که از ما استعلام گرفته شده است و از طرف سازمان اعلام شده است که این پروژه در محدوده فرونشست قرار دارد و منصرف شدند، البته ممکن است در مواردی منصرف نشوند و پروژه را بسازند و سازمان قوه‌ای بازدارنده ندارد.

در خصوص مقابله با بحران فرونشست کارگروهی تحت عنوان «کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی» از سال‌ها قبل مشغول به کار بوده است و حدود دو سال است که موضوع فرونشست را به آن سپرده‌اند، متأسفانه حدود دو سالی بود که کارگروه تشکیل جلسه نمی‌داد، حدود سه ماه است که این کارگروه مجدداً برگزاری جلسات خود را آغاز کرده است، با وجود این، موضوعی که در این کارگروه بیشتر مطرح می‌شود، بیشتر موضوع آب است و چندان به اثرات فرونشست که می‌تواند مخاطراتی برای مردم داشته باشد توجه نمی‌شود.

در حقیقت به فرونشست بیشتر به‌عنوان یک معلول حاصل از برداشت بی‌رویه آب پرداخته می‌شود، این رویکرد چندان پاسخگو نیست و ما باید خود فرونشست را به‌عنوان عامل بحران در نظر بگیریم چرا که بر اثر فرونشست، زمین‌های کشاورزی به‌طور کامل بلااستفاده می‌شود و خطراتی برای شهر‌ها نیز به‌وجود می‌آید، بنابراین باید مسئله فرونشست به‌عنوان یک بحران در نظر گرفته شود اما چنین دیدی در کشور وجود ندارد.