25 زن همراه با کاروان اسیران کربلا

عصر روز یازدهم محرم سال 61 هجری، عمربن سعد اهل بیت امام حسین (ع) را به سمت کوفه حرکت داد. پس از شهادت امام حسین (ع) و یاران وفادار آن حضرت، عصر عاشورا سر مقدس امام به کوفه فرستاده شد. عمر بن سعد یازدهم محرم دستور داد که سرهای سایر شهیدان را شست و شو داده و در میان سرکردگان سپاه خویش تقسیم کنند تا بواسطه آنهااز عبیدالله پاداش بگیرند.

وی بر کشته های لشکریان خود نماز خواند و آنها را دفن کردند، ولی بدنهای بی سر شهیدان را در آن بیابان رها کرد. سپس دستور داد زنان، کودکان و بازماندگان واقعه عاشورا را بعنوان اسیر به همراه خود به کوفه ببرند. هنگام خروج آنان از سرزمین کربلا، به خواسته اسیران و یا به دستور عمر بن سعد جهت تازه کردن داغ اسیران و عزیز از دست دادگان، آنان را از کنار پیکرهای شهیدان عبور دادند. لحظه وداع بازماندگان با بدنهای بی سر شهدا، محشری بود.

عصر روز یازدهم اهل بیت (علیهم السلام) به سمت کوفه حرکت و شبانه به کوفه رسیدند و آن بزرگواران داغدار و مصیبت زده را تا صبح پشت دروازه های کوفه نگه داشتند. در همین روز آنان را وارد شهر بزرگ کوفه کرده و جمعیت فراوانی به دیدن اسیران آمدند، که برخی اظهار خوشحالی و شادمانی کرده و برخی دیگر در مظلومیت اهل بیت (ع) و در عزای سید شهیدان، می گریستند و ضجه می زدند.

گزارشی از وضعیت عاشورای سال 61

در زیر با مشهورترین افراد از اسیران کاروان کربلا آشنا می شویم.

1- ام کلثوم کبری: زینب کبری 2- آمنه سکینه 3 ام اسحاق بنت طلحه ام اسحاق یا ام الحق،(321) فرزند طلحه بن عبیدالله است.(322) نام او را، عاتکه (323) و مادرش را جرباء بنت قسامه، از قبیله ی طی گفته اند.(324) مورخان، نام همسران او و فرزندانش را به ترتیب چنین نقل کرده اند: 1 امام حسن مجتبی (ع). ام اسحاق، چهار پسر به نام های حسن، حسین، طلحه، ابوبکر و یک دختر به نام فاطمه برای امام دوم (ع) به دنیا آورد.(325) 2 امام حسین (ع). این بزرگوار، بنا به سفارش برادر که هنگام شهادت به او فرمود: برادر! من از این زن راضی هستم، نگذارید که او از خانه هایتان خارج شود،(326) با ام اسحاق ازدواج کرد و خداوند متعال، فاطمه و عبدالله را به ایشان عنایت کرد.(327) 3 عبدالله بن محمدبن ابی عتیق. امیه، فرزند عزیز ام اسحاق از عبدالله می باشد.(328) منابع کهن از حضور یا عدم حضور ام اسحاق در کربلا و تحمل مشقت های دوران اسارت وی سخنی نگفته اند ولی با مطالعه واقعه ی ذیل می توان گفت: ام اسحاق در کربلا حاضر و به طور یقین در زمره ی اسیران کربلا نیز بوده است. ام اسحاق، همسر امام حسین (ع) در روز عاشورا فرزندی به دنیا آورد که او را عبدالله نامیدند. او به دست عبدالله بن عقبه غنوی و به قولی هانی بن ثبیت حضرمی با تیر مجروح شد. امام حسین (ع) خون او را به سوی آسمان ریخت و خونش به زمین بازنگشت. امام باقر (ع) فرموده است: اگر قطره ی از این خون به زمین می ریخت عذاب الهی بر مردم نازل می گشت.(329)

4 ام الکرام (330) ام الکرام، دختر گرامی امام علی (ع) و مادرش ام ولد است.(331) به گفته ی عماد زاده، او همراه برادرش سیدالشهدا (ع) به کربلا آمد و پس از عاشورا به دست دشمنان اهل بیت (ع) از کربلا به کوفه و سپس به شام به اسارت برده شد.(332) از جزئیات زندگی و اقدامات وی در طول اسارت اطلاع دیگری در دست نیست. 5 اُمامه امامه، فرزند امام علی (ع) و مادرش ام ولد است.(333) او با صلت بن عبدالله، از نوادگان عبدالمطلب، ازدواج کرد و برای او دختری به نام نفیسه به دنیا آورد.(334) به گفته ی عمادزاده، امامه جزو زنان حاضر در کربلا بوده و قطعا در کاروان اسیران نیز حضور داشته است.(335) 6 ام جعفر ام جعفر نامش جمانه، فرزند امام اول شیعیان، و مادرش ام ولد است.(336) بنا به گزارشی دیگر، ام جعفر و جُمانه، نام دو دختر از فرزندان امام علی (ع) می باشد.(337) وی از زنان حاضر در کربلا و از اسیران آن حادثه ی خونین است.(338) از سایر خصوصیات و جزئیات زندگی وی اطلاعی دیگری در دست نیست. 7 ام الحسن بنت علی (ع) ام الحسن یا ام الحسین از فرزندان امام علی (ع) است.(339) نام وی رمله ی کبری،(340) مادرش ام سعید دختر عروه بن مسعود ثقفی (341) و بنا به نقلی ام شعیب مخزومیه می باشد.(342) او با پسر عمه ی خود، جعده بن هبیره ی مخزومی که از شیعیان خاص حضرت امیر المؤ منین (ع) و فرزند ام هانی بود ازدواج کرد (343) و خداوند متعال شش فرزند به نام های، جعفر، علی، حسن، حارث، عبدالله، یحیی به وی عنایت کرد.(344) ام الحسن، پس از وفات جعده، به عقد جعفربن عقیل در آمد ولی برای او فرزندی نزاد.(345) برخی عبدالله بن زبیربن عوام را نیز از همسران ام الحسن دانسته اند.(346) اگرچه مورخین به اسارت وی تصریح نکرده اند ولی بنا بر حضورش در کربلا،(347) به یقین جزو اسیران کربلا نیز بوده است. 8 ام خلف نام او در منابع کهن وجود ندارد. ولی در منابع متاءخر نقل شده که وی همسر مسلم بن عوسجه و همان زنی است که در روز عاشورا پس از شهادت مسلم، فرزندش، خلف را به رفتن به میدان نبرد و دفاع از فرزند رسول خدا (ص) تشویق کرد (348) و خود عصر عاشورا به اسارت نیروهای دشمن در آمد. 9 ام عبدالله ام عبدالله (349) فرزند امام مجتبی (ع)، نامش، فاطمه و مادرش ام ولد است.(350) او با امام سجاد (ع) ازدواج کرد و از وی چهار فرزند به نام های امام محمد باقر (ع)، حسن، علی و عبدالله متولد شد.(351) او در خاندان امام حسن (ع)، در صداقت و راستگویی، بی نظیر و نخستین زن علویه بود که فرزند علوی (امام باقر (ع)) به دنیا آورد.(352) ام عبدالله با عموی بزرگوارش، امام حسین (ع) به کربلا آمد و در لباس اسارت به کوفه و شام برده شد. در دوران اسارت شاهد در غل و زنجیر بودن همسر (امام سجاد (ع))، گرسنگی و تشنگی فرزند (امام محمد باقر (ع)) و دیدن سرهای خویشاوندان بر نیزه بود.(353) در منابع کهن و اخیر اطلاعات دیگری درباره ی نامبرده وجود ندارد. 10 ام عمروبن جناده نام او بحریه و پدرش مسعود خزرجی است. وی در روز عاشورا، پس از شهادت همسرش، جناده، به فرزند نه یا یازده ساله ی خود امر کرد به میدان رفته و مشغول نبرد شود. وقتی عمرو به شهادت رسید، مادر، با خواندن رجز، سر او را به طرف دشمن انداخت و یک نفر را کشت. سپس عمود خیمه را به دست گرفت و با حمله به خصمِ زبون دو نفر دیگر را نیز به هلاکت رساند. آنگاه، امام حسین (ع)، او را از ادامه ی جهاد و مبارزه منع کرد و ام عمرو به خیمه بازگشت.(354) از سایر جزئیات زندگی و اقدامات مثبت وی در دوران اسارت اطلاعی در دست نیست. 11 ام کلثوم بنت عبدالله جعفر ام کلثوم، فرزند عبدالله بن جعفربن ابی طالب (ع) و حضرت زینب (س) است.(355) برخی به وی لقب ((صغری)) داده اند.(356) معاویه، او را برای یزید خواستگاری، ولی دایی بزرگوارش، امام حسین (ع) با این وصلت مخالفت کرد و ایشان را به عقد ازدواج پسر عمویش، قاسم بن محمدبن جعفربن ابی طالب (ع) در آورد.(357) خداوند متعال نیز فرزندی به نام ((فاطمه)) به آنان عنایت کرد.(358) ام کلثوم، همراه همسر خود، قاسم، به دشت خونین نینوا آمد و پس از شهادت وی، از کربلا به کوفه و شام به اسیری برده شد.(359) مورخان درباره ی اقدامات وی در دوران اسارت، گزارشی نقل نکرده اند. گروهی از رجال نویسان، حجاج بن یوسف، ابان بن عثمان بن عفان (360) و خالدبن یزیدبن معاویه را نیز از همسران ام کلثوم، پس از قاسم دانسته اند.(361) 12 ام کلثوم بنت علی (ع) زینب صغری 13 ام کلثوم صغری ام کلثومِ صغری، یکی از دختران امیر المؤ منین (ع)،(362) به گفته برخی از منابع از کسانی است که در کربلا حضور داشت و به همراه شمار دیگری به اسارت لشکریان بنی امیه درآمد.(363) گرچه بسیاری از منابع از ام کلثوم به عنوان یکی اسیران حادثه عاشورا نام برده اند، بدون این که مقید به صغری و کبری کنند.(364) 14 ام کلثوم صغری رقیه بنت علی (ع) 15 ام کلثوم کبری ام کلثوم کبری یکی از فرزندان امیر المؤ منین (ع) است.(365) وی به همراه شوهرش، عون بن جعفر از مدینه به امام حسین (ع) پیوستند و به همراه آن حضرت در کربلا حضور داشتند. شوهرش در روز عاشورا به درجه رفیع شهادت نایل شد (366) و خودش به اسارت لشکریان بنی امیه درآمد.(367) گرچه بسیاری از منابع نام ام کلثوم را به عنوان بانویی که در کربلا حضور داشت و جزء اسیران بود آورده اند ولی مقید به صغری و کبری ننمودند.(368) 16 ام الثغر خوصاء 17 ام محسن او، مادر محسن بن حسین (ع)(369) و نامش نامعلوم است.(370) ولی احتمال دارد، وی همان رباب یا شهربانو باشد.(371) یاقوت حُمَوی می گوید: وقتی کاروان اسیران کربلا به کوه جوشن رسید که معدن مس و در غرب حلب است، ام محسن فرزندش را سقط کرد. تلاش وی برای تهیه آذوقه در آن مکان بی نتیجه ماند. کارگران آنجا هم نه تنها وی را مساعدت نکردند بلکه ناسزا نیز گفتند. ام محسن، از این کار، خشمگین شد و از خداوند متعال خواست تا آنان را مجازات کند. بر اثر نفرین او برکت از آن کوه گرفته شد.(372) از زندگی وی اطلاع دیگری در دست نیست. 18 ام وهب از جمله زنانی که در کربلا حضور داشته، ام وهب بوده، وی به همراه شوهرش و یا به همراه فرزندش در همان روز عاشورا طبق گفته اکثر مورخان به شهادت رسید. اما منتخب التواریخ او را در شمار اسیران کربلا قرار داده است.(373) 19 ام هانی بنت علی (ع) ام هانی، فرزند امام علی (ع) و مادرش ام ولد است.(374) او با پسر عموی خود، عبدالله اکبربن عقیل ازدواج کرد (375) و دارای فرزندانی به نام های محمد اوسط، عبدالرحمن، مسلم و ام کلثوم گردید.(376) ام هانی با همسرش به کربلا آمد و پس از شهادت وی همراه کاروان اسیران به کوفه و شام رفت.(377) 20 امیمه سکینه (ع) 21 امینه سکینه (ع) 22 بحریه بنت مسعود ام عمروبن جناده 23 جُمانه ام جعفر 24 جُمانه جُمانه، فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد و عمه ی امام حسین (ع) است. او با پسر عمویش، ابوسفیان بن حارث بن عبدالمطلب،(378) از اصحاب خوش سخن رسول خدا و از سرایندگان مرثیه آن بزرگوار ازدواج کرد (379) و برایش فرزندی به نام عبدالله به دنیا آورد.(380) وی در واقعه ی خونین کربلا و حوادث تلخ پس از آن حضور داشت (381) و افشاگر چهره ی باطل حکومت یزید در دوران اسارت بود. 25 حسن بن حسن (ع) حسن مثنا 26 حسن مثنا حسن، فرزند امام مجتبی (ع) و مادرش، خوله دختر منظور فرازیه است.(382) او مردی بزرگ، دانشمند و پارسا بود (383) و سرپرستی صدقات امام علی (ع) را در زمان خود به عهده داشت.(384) حسن مثنی، برای خواستگاری یکی از دو دختر عمویش به منزل امام حسین (ع) رفت. آن حضرت به او فرمود: خودت هر کدام را که بیشتر دوست داری انتخاب کن. ولی او شرم کرد و پاسخی نداد. امام حسین (ع) فرمود: من دخترم، فاطمه را برایت انتخاب می کنم؛ زیرا او به مادرم فاطمه شبیه تر است.(385) فرزندان وی، از فاطمه و دو زن دیگر (386) عبارتند از: محمد، عبدالله، ابراهیم، جعفر، داود، زینب، ام کلثوم، فاطمه، مُلیکه و ام القاسم.(387) حسن، در حماسه ی روز عاشورا شرکت جست و در رویارویی با دشمن زبون، هفده تن از آنان را به هلاکت رساند. او که به شدت مجروح و دست راستش قطع شده بود،(388) با وساطت اسماءبن خارجه فزاری، از هم قبیله ای های مادرش، از صحنه ی نبرد خارج گردید و به اسارت درآمد.(389) حسن مثنی نیز مانند سایر اسیران بر شتر بی جهاز برهنه،(390) سوار و به سوی شام برده شد. او می گوید: چون نزد یزید رفتم تعداد ما بیش از ده نفر بود. به فرمان وی، به سوی مدینه حرکت کرد. در اول ماه بدانجا رسیدیم.(391) سرانجام، حسن بن حسن (ع) در سی و پنج سالگی در مدینه دیده از جهان فرو بست و به دیدار حق شتافت.(392) 27 حسنیه از جزئیات زندگی او اطلاع کاملی در دست نیست. تنها، در برخی از منابع متاءخر آمده است: امام حسین (ع)، وی را از نوفل بن حارث بن عبدالمطلب خرید و به عقد ازدواج مردی به نام ((سهم)) در آورد. حسنیه، کنیز امام حسین (ع)، که در منزل امام سجاد (ع) خدمت می کرده همراه سیدالشهدا (ع) با پسرش منجح بن سهم به کربلا آمد.(393) منجح در رکاب اباعبدالله الحسین (ع) به شهادت رسید (394) و حسنیه، با دل پرغم و چشم اشکبار، با کاروان اسارت به کوفه برده شد. 28 حسین بن حسن (ع) حسین، فرزند دومین امام شیعیان جهان، امام حسن (ع)،(395) مادرش ظمیاء و ام ولد است.(396) از آنجا که دندان های جلویش شکسته بود به وی، اثرم می گفتند.(397) فرزندانش عبارتند از: علی، حسن، محمد،(398) ام سلمه، کلثوم و فاطمه.(399) برخی از معاصرین، او را در زمره ی اسیران حادثه ی کربلا قرار داده اند.(400) از نامبرده، اطلاع دیگری در دست نیست. 29 خدیجه بنت علی (ع) خدیجه، دخت گرامی امام علی (ع) و مادرش ام ولد است.(401) وی با پسر عموی خود، عبدالرحمن بن عقیل (402) و سپس با عبدالرحمن بن عبدالله... بن عبد شمس ازدواج و خداوند متعال از عبدالرحمن بن عقیل سه فرزند به نام های سعید، عقیل و حمیده به ایشان عنایت کرد.(403) خدیجه، بانوی شجاع کاروان حسینی، علاوه بر تحمل مصیبت شهادت همسرش، عبدالرحمن بن عقیل و دو جوان دلبندش در کربلا شاهد و ناظر دوران تلخ اسارت نیز بوده است. او سرانجام در کوفه، دیده از جهان فروبست و به جوار حق شتافت.(404)

/6262