سد خرسان؛ بختک کارون
اهواز - ایرنا - عملیات ساخت سد خرسان 3 به عنوان ششمین سد بزرگ بر روی رودخانه کارون، در حالی آغاز شده که کارشناسان و فعالان محیط زیست متقدند این طرح نباید اجرا شود.
چهار ماه بعد از اعلام خبر تامین آب یزد از سد خرسان 3 در سرشاخه‌های کارون، حالا اعتراضات خوزستانی‌ها را به طرح‌های انتقال آب را به همراه داشته است. ابتدای امسال بود که در بحبوحه همه‌گیری کرونا، تجهیز کارگاه‌های طرح انتقال آب بهشت آباد در سرشاخه‌های کارون در منطقه چرمهین اصفهان، با واکنش خوزستانی‌ها روبه‌رو شد اما با وعده‌های وزات نیرو برای توقف این طرح، اندکی فروکش کرد. اخیرا با انتشار ویدیویی از جلسه طرح انتقال آب به یزد از سد خرسان، مخالفت با انتقال آب از سرشاخه‌های کارون دوباره به میان آمده است.
طرح سد مخزنی خرسان 3 با حجم بیش از یک میلیارد مترمکعب بر روی رودخانه کارون، در استان چهارمحال و بختیاری و بالادست سد کارون 4 است که اجرای آن بعد از چند سال توقف، دوباره آغاز شده است.
رییس دانشکده مهندسی علوم آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز مخالفت خود را با ساخت هر گونه سد جدید در مسیر رودخانه کارون اعلام کرد و گفت: ساخت سد جدید روی رودخانه کارون از نظر علمی از 2 جنبه مردود است، نخست اینکه تعداد سدهای فعلی در مسیر کارون برای ذخیره آب به اندازه مسیر رودخانه و کمی بیشتر است و کارون ظرفیت دیگری برای ذخیره آب ندارد بنابراین ساخت هیچ سدی توجیه علمی ندارد، دیگر اینکه ساخت سد با هدف ذخیره آب و انتقال آب بین حوضه ای نیز به هیچ وجه قابل توجیه نیست و ظرفیت کارون واقعا اجازه مصرف اضافه یا انتقال بین حوضه‌ای را به هیچ عنوان ندارد.
مهدی قمشی افزود: در مطالعه قدیم سد خرسان به عنوان یک سد جریانی و برای تولید نیرو پیش بینی شده بود اما مشخصات جدیدی که درباره این سد بیان شده با مطالعات قبلی سازگاری ندارد، ما اطلاعی از جزییات طرح جدید سد خرسان نداریم و تنها اهداف آن اعلام شده، اگرچه وزارت نیرو به نمایندگی از سایر استان‌ها متولی پاسداری از منابع است و به عنوان نماینده خوزستان نیز باید به مسائل این استان توجه داشته باشد اما در این زمینه وزارت نیرو کوتاهی کرده و جانبدارانه در مسیر کارون و موارد مصرف آن تصمیم گیری می‌کند که نه علمی است و نه قابل قبول.
وی تاکید کرد: به هیچ وجه موافق این ادعا نیستم که طرح‌های انتقال آب برای تامین شرب اجرا می‌شود، این بازی با کلمات است، زیرا هیچکدام از استان‌های کشور مشکلی برای تامین آب شرب از منابع خودشان (منابع قابل استحصال درون حوضه یا درون استان) ندارند و حتی توان تامین آب برای صنعت و بخشی از کشاورزی از منابع خود را هم به اندازه کافی دارند، بنابراین هدف طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای برای استفاده مازاد کشاورزی است، بدین ترتیب این استان‌ها باید مصرف بخش کشاورزی را کاهش دهند چرا که با قیمت تمام شده برای هر مترمکعب آب انتقالی، این طرح‌ها به هیچ وجه برای کشاورزی و صنعت و حتی شرب و بهداشت توجیه ندارند.
قمشی همچنین درباره عدم مطالعات زیست محیطی برای طرح‌های انتقال آب از جمله سد خرسان، اظهار داشت: متاسفانه مسائل علمی و زیست محیطی در این کشور به سخره گرفته می‌شود، مشاهده اظهارات برخی مسئولان درباره مطالعات زیست محیطی خرسان 3، نیز این مساله را ثابت می‌کند، از سوی دیگر با انفعال و موضع‌گیری‌های اخیر سازمان محیط زیست، نمی‌توان امیدی داشت که این سازمان پاسدار خوبی برای بسترهای رودخانه و آبی و اکوسیستم باشد، این در حالیست که محیط زیست باید صددرصد فعالانه وارد شود.
این استاد دانشگاه افزود: ما باید به تلاش‌هایمان ادامه دهیم و ناامید نشویم، شاید گوش شنوایی در کشور باشد همچنین باید به مقامات بالاتر امیدوار باشیم به طور مثال می‌شود با مقامات بالاتر و یا دفتر مقام معظم رهبری مکاتباتی در این زمینه داشته باشیم.
سدهایی که کارون را بلعیدند
کارشناسان سدسازی بی‌رویه و طرح‌های متعدد انتقال آب را مهمترین دلیل تبدیل شدن تنها رودخانه قابل کشتیرانی کشور به یک آب باریکه می‌دانند. تا کنون پنج سد مخزنی بزرگ روی رودخانه کارون اجرا شده که بزرگترین سدهای کشور هستند. 10 طرح انتقال آب نیز از سرشاخه‌های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی با حجم بیش از 2 میلیارد مترمکعب اجرا شده یا در حال اجراست.
در یک سال گذشته، سه طرح کوهرنگ 3، بهشت آباد و ونک در سرشاخه‌های کارون فعال شده‌اند اما نام انتقال آب از سد خرسان، پیش از این در میان نبوده و امسال برای نخستین بار مطرح شده است. فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) در یک برنامه تلویزیونی دلیل این کار را اینگونه توضیح داده است: «به دلیل یک سری مشکلاتی که در تعیین و تخصیص سهم آب استان یزد اتفاق افتاد، تغییراتی در سد بهشت‌آباد رخ داد و امکان انتقال آب از این سد به یزد مقدور نبود و بر اساس آخرین جلسات وزارت نیرو و تخصیص به استان یزد، مقرر شد که این آب از سد خرسان به یزد منتقل شود.»
مدیر انجمن زیست محیطی دیده بان جلگه سبز خوزستان اصلی‌ترین دلایل مخالفت فعالان محیط زیست با طرح سد خرسان 3 را اجرای یک طرح جدید بر روی سرشاخه‌های کارون عنوان کرد که باعث کاهش هر چه بیشتر آورد و دبی این رودخانه و تشدید مشکلات آن می‌شود.
شبنم قنواتی‌زاده گفت: محل احداث سد خرسان 3 بخشی از یک منطقه جنگلی است که با احداث سد این جنگل‌ها نابود می‌شود، مساله دیگر خشک شدن چشمه‌های پایین دست در صورت اجرای سد خرسان 3 است که این چشمه‌ها محیط زیست طبیعی و میکرواکوسیستم‌هایی برای خودایجاد کرده‌اند.
وی با اشاره به آثار باستانی یافت شده در محل احداث سد خرسان 3 افزود: این محل یک منطقه باستانی و دارای آتشکده‌هایی است که با احداث سد از بین می‌روند.
مطالبه پنج میلیون خوزستانی
روابط عمومی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا روز گذشته با انتشار بیانیه‌ای، شرط آغاز عملیات اجرایی انتقال آب حوضه به حوضه توسط این قرارگاه را منوط به توافق بین استان‌ها اعلام کرد.
رییس مجمع نمایندگان خوزستان اما معتقد است: اینها کافی نیست و تا زمانی که از بابت انتقال آب و تعطیلی طرح‌ها و جمع‌آوری کارگاه‌هایی که احداث شدند مطمئن نشویم و تضمین قانونی و شفافی نگیریم، نماینده‌های خوزستان سکوت نمی کنند.
سیدکریم حسینی نسبت به ادامه طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های خوزستان هشدار داد و گفت: این مطالبه 18 نماینده مجمع خوزستان، مطالبه مجمع نمایندگان خبرگان، مسئولان استان و پنج میلیون نفر مردم خوزستان است که هرگونه طرح انتقال آب هیچ گونه دلیل کارشناسی علمی منطقی ندارد و باید متوقف شود.
وی تاکید کرد: ما به صورت منطقی و علمی و کارشناسی داریم دفاع می‌کنیم و اعتقاد داریم انتقال آب از سرشاخه‌ها توجیه علمی، کارشناسی و منطقی ندارد، هیچکدام از این طرح‌ها دارای مطالعات و پیوست زیست محیطی پیوست اجتماعی و امنیتی نیست.
نماینده اهواز، باوی، کارون و حمیدیه در مجلس، با اشاره به جلساتی که نمایندگان استان از ابتدای مجلس با وزیر نیرو و معاونان وی و رییس سازمان محیط زیست درباره سد و تونل بهشت‌آباد برگزار کردند، اظهار داشت: مکاتبات متعددی را به صورت مشترک با نمایندگان استان چهارمحال و بختیاری و به صورت جداگانه داشتیم و در آنها تاکید کردیم اگر ما 10 دلیل برای عدم انتقال آب داشته باشیم آنهایی که دنبال انتقال آب هستند یک دلیل هم ندارند، این طرح‌ها برای تامین آب شرب نیست و ما مشکلی با آب شرب نداریم اما استان‌های متقاضی، هم ذخایر آب زیرزمینی دارند و هم میزان بارندگی آنها بهتر از خوزستان است، به شهادت رییس سازمان حفاظت محیط زیست، استان اصفهان نه تنها به آب شرب بلکه به آب کشاورزی هم نیاز ندارد، بعد از مکاتبات و جلسات، وزیر نیرو 2 ماه پیش اعلام کرد که هرگونه طرح انتقال آب از سرچشمه‌های خوزستان و چهارمحال تا پایان دولت تعطیل شده اما این پاسخ‌ها با شواهد همخوانی ندارد.
وی افزود: در این مدت متوجه شدیم، متولیان آب که بنابر قانون وزارت نیروست، به دلیل قرابت بعضی از وزرا و بعضی از اعضای شورای عالی آب فقط به فکر چند استان خاص است، قراین و شواهدی وجود دارد که این طرح‌ها به شکل مخفیانه و به دور از انظار رسانه‌ها و نمایندگان و مسئولان استان در حال اجراست، چندین بار به وزارت نیرو هشدار دادیم و تاکنون سه طرح استیضاح و سوال از شخص وزیر نیرو توسط نمایندگان استان داشتیم.
حسینی با اشاره به جلسه‌ای که برای طرح انتقال آب از سد خرسان به یزد برگزار شده بود، می‌افزاید: در این نشست پیمانکاران پروژه در جلسه تصمیم گیری حضور داشتند، در کجای دنیا قبل از مطالعه یک طرح، از پیمانکار نظرخواهی می‌کنند؟
از کارون 3 تا خرسان 3
گفته می‌شود سد خرسان 3 یادآور داستان سد کارون 3 است که با ساختش 63 روستا و 2 هزار و 500 درخت بلوط در خوزستان غرق شد.
رسانه‌ها اخیرا از کشف بزرگترین گورستان باستانی با قدمت چهار هزار و 500 سال در روستای سادات محمودی در استان کهگیلویه و بویر احمد و در محدوده ساخت سد خرسان 3 خبر داده‌اند. همچنین گفته شده است در محدوده این سد 24 روستای کهگیلویه و بویراحمد قرار دارند که با آبگیری سد به زیر آب می‌رود. سد خرسان3 تعدادی آثار تاریخی و طبیعی، بخش‌هایی از جنگل‌های زاگرس و همچنین بخش‌هایی از منطقه حفاظت شده دنا را نیز به زیر آب خواهد برد.
با این حال، شرکت توسعه منابع آب و انرژی (از خرده پیمانکاران این طرح) از آغاز دوباره ساخت سد خرسان 3 از شهریور 97 خبر داده و در کاتالوگ خود تصاویری از ساخت کمپ اداری، مسکونی و رفاهی این طرح در استان چهارمحال بختیاری لردگان منتشر کرده که وسعت آن را بیش از 9 هزار مترمربع و با کارفرمایی شرکت منابع آب و نیروی ایران اعلام کرده است.
اگر چه سد خرسان 3 در در قانون بودجه امسال جایی نداشت اما چندین طرح انتقال آب و سدسازی از جمله مطالعه طرح‌های تامین و انتقال آب در حوضه‌های آبریز کشور، مطالعه و اجرای انتقال آب به فلات مرکزی ایران، ساختمان سد و تونل کوهرنگ3، ساختمان سد کوچری و تونل‌های انتقال آب از سرشاخه دز، ساختمان تونل چشمه لنگان، تکمیل مطالعات و اجرای زیرساختهای سد ماربر و سامانه انتقال آب، مطالعه و اجری انتقال آب به شهرهای شمالی کرمان، آبرسانی خط دوم بهشت آباد به یزد و شهرهای مسیر، در بودجه ردیف اعتباری به خود اختصاص داده‌اند، این در حالیست که در سال‌های گذشته سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش‌های مجلس مخالفت خود را با اجرای طرح‌های انتقال آب اعلام کرده‌اند.
آیا کارون سهم سدها و تونل‌ها می‌شود؟
گزارش از نادره وائلی زاده
*س_برچسب‌ها_س*