سرعت خرگوشی مصرف بنزین / حرکت لاکپشتی احداث پتروپالایشگاه‌ها

با وجود اینکه شکسته شدن رکورد مصرف بنزین طی ماههای اخیر و احتمال واردات آن در سال آینده، زنگ خطر را برای اقتصاد نفتی ایران به صدا در آورده است، ولی عزم جدی در وزارت نفت برای ساخت پتروپالایشگاه‌ها و پیشگیری از بحران سوخت در سال‌های آینده دیده نمی‌شود.

از رکورد مصرف بنزین تا احداث پتروپالایشگاهها

در روزهای گذشته شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران، از افزایش 20 درصدی مصرف بنزین در مقابل رشد 5 درصدی تولید این محصول خبر داد. در حال حاضر میانگین مصرف بنزین در کشور، روزانه حدود 105 میلیون لیتر است و میزان تولید نیز تقریبا با مصرف برابری میکند. این در حالی است که میزان مصرف بنزین در اربعین امسال، از روزانه 112 میلیون لیتر گذشت و رکورد آن شکست.

در این زمینه، همزمان با اتخاذ تصمیمات و سیاستهایی مانند ارتقای استاندارد خودروها، نوسازی خودروهای فرسوده و... برای بهینهسازی مصرف سوخت، احداث پتروپالایشگاهها که نسل جدید پالایشگاهها محسوب میشوند، اهمیت دوچندان پیدا کرده است. پتروپالایشگاهها که بر یکپارچگی بین مجتمعهای پالایش و پتروشیمی تاکید دارند، علاوه بر تولید سوخت اعم از بنزین، گاز مایع، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره، قادرند فرآوردههای ویژه و خوراک مجتمعهای پلیمری و شیمیایی را نیز تولید و عرضه کنند. در مجتمعهای پتروپالایش، ترکیبی از محصولات سوختی و پایه پتروشیمی تولید می شود. یکی از اهداف ساخت پتروپالایشگاه‌ها تامین پایدار خوراک پتروشیمی‌هاست. توجه به توسعه ظرفیت پتروپالایشی، موجب سودآوری بیش از دوبرابری و افزایش توان رقابت در بازار فرآوردههای نفتی است.

بازخوانی سه ساله یک رویداد: قانون پتروپالایشگاهها

در سالهای اخیر بسیاری از کشورها از جمله ایران به خاطر سودآوری بالا، ساخت پتروپالایشگاه را مدنظر قرار داده‌اند. به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، توسعه پتروپالایشگاه‌ها و تکمیل زنجیره آن در صنعت پتروشیمی، ارزش افزوده 300 درصدی در اقتصاد ایجاد میکند و بر رشد تولید ناخالص داخلی نیز موثر است.

اهمیت احداث پتروپالایشگاهها تا حدی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز طی سالهای گذشته تا کنون، سه بار مستقیما بر این موضوع تاکید کردهاند. ایشان چهارمین بار، شهریورماه امسال در دیدار با اعضای هیئت دولت سیزدهم، ساخت پتروپالایشگاه‌ها، تکمیل زنجیره ارزش افزوده در صنایع معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی را از اولویت‌های کشور برشمردند و دنبال کردن آن را ضروری دانستند.

سه سال پیش، در تابستان 1398، نیز مجلس «قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی» را تصویب و به دولت ابلاغ کرد؛ قانونی که بر توسعه پتروپالایشگاهها با استفاده از سرمایه مردمی و سرمایهگذاری بخش خصوصی تاکید دارد. این قانون، با رویکرد جدید نسبت به توسعه ظرفیت پتروپالایشی کشور، در جهت تغییر مسیر حرکت نفت و گاز از خامفروشی به سمت توسعه زنجیره ارزش نفت خام و میعانات گازی است تا از این طریق، ضمن ایجاد ارزش افزوده در داخل، با تحریم فروش نفت مقابله کند. به گفته کارشناسان، ساخت پتروپالایشگاه، خودکفایی، استقلال اقتصادی و کاهش یا خنثیسازی اثرات تحریم‌ها، افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینههای تامین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدهای مربوطه را تضمین میکند.

وجه تمایز این قانون، اعطای تنفس خوراک نفت به میزان سرمایه‌گذاری انجام‌شده از سهم صندوق توسعه ملی از فروش صادرات نفت خام و میعانات گازی است؛ قانونی که در صورت اجرای صحیح و هدفمند، تاثیرات چشمگیری بر تامین و تولید بنزین و خودکفایی در زمینه مصرف سوخت خواهد داشت.

از دولت دوازدهم تا سیزدهم

با وجود تصویب این قانون در سال 1398، طی دو سال پایانی فعالیت دولت دوازدهم، به دلیل تعلل سازمان برنامه و بودجه و وزارت نفت، احداث پتروپالایشگاهها رونق چندانی نیافت و چالشهای حاصل از آن، سرمایه‌گذاران را سرگردان کرد، خام‌فروشی را تداوم بخشید، نگرانی ناشی از ناترازی تولید و مصرف بنزین افزایش یافت و صنایع پتروپالایشی، با وجود اینکه بار مالی برای دولت نداشت و بخش خصوصی، عهده دار آن بود، راکد باقی ماند. در مجموع، در طول یک دهه گذشته، اتفاق مثبتی در این عرصه رخ نداد. با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر رویکرد از خام فروشی به تکمیل زنجیره ارزش، اجرای طرح های جدید پتروپالایشی در دستورکار قرار گرفت.

بر این اساس، در حال حاضر، 9 طرح پتروپالایشی روی میز دولت سیزدهم قرار دارد که به منظور تسریع در این زمینه، مطالعات ساخت پتروپالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای شهید قاسم سلیمانی، به عنوان اولین پتروپالایشگاه با سرمایه دولتی از زمستان سال گذشته، آغاز و وارد مراحل اجرایی شد. همچنین 8 طرح برگزیده پتروپالایشی نیز با کمک سرمایه بخش خصوصی در حال پیگیری است و قرار است از بیشتر آن‌ها تا پایان این دولت بهره‌برداری شود. خروجی این پروژههای پتروپالایشگاهی، افزایش روزانه 500 هزار بشکه به ظرفیت پالایشی کشور است.

25 سال بعد؛ از پتروپالایشگاه‌ها تا سوختهای جایگزین

اکنون پرسش این است که احداث و توسعه پتروپالایشگاهها چه کمکی به بهینه سازی مصرف سوخت در کشور می‌کند؟ درباره ارتباط پتروپالایشگاهها با تولید و مصرف بنزین، گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در نیمه دوم سال 1400، قابل توجه است. بر اساس نتایج گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، با پیشرفت فناوری در حوزه حمل و نقل، سوخت‌های جایگزین جدید، بخشی از سبد مصرف بنزین و گازوئیل را تصاحب می کنند؛ بنابراین انتظار می رود رشد تقاضای سوخت‌های فسیلی مانند بنزین و گازوئیل در 25 سال آینده، تقریبا صفر شده و بخشی از انرژی حوزه حملونقل، از طریق سوخت‌های جایگزین جدید و برق، تامین شود.

با این اتفاق، سرمایه‌گذاری به منظور احداث پالایشگاه‌های جدید برای تامین سوخت در دنیا کاهش یافته و هدف ساخت پالایشگاه‌ها، تولید مواد شیمیایی خواهد بود و اصطلاحا پالایشگاهها به پتروپالایشگاه‌ها تبدیل میشوند. طبق همین گزارش، اتخاذ رویکردهای احداث پتروپالایشگاه‌های جدید و ارتقای کیفی پالایشگاه‌های موجود، با هدف تولید مواد با ارزش‌تر، می تواند هدف‌گذاری هماهنگ در مسیر جهانی تبدیل پالایشگاه‌ها به پتروپالایشگاه‌ها باشد. برای پیشبرد این موضوع، روند افزایش مصرف بنزین و گازوئیل، باید با توسعه سوخت‌های جایگزین جدید، افزایش بهره‌وری خودروها، هدفمندی یارانه سوخت و استفاده از حملونقل عمومی متوقف شود. در افق 25 ساله پیش‌رو برای جلوگیری از صادرات و خام‌فروشیِ دو میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی در روز و به منظور احداث پتروپالایشگاه‌ه، سرمایه گذاری 35 تا 65 میلیارد دلاری، بسته به نوع پیکربندی واحدها نیاز است و تحقق این هدف، در بازه زمانی کوتاه مدت، به ورود سرمایه‌گذار خارجی نیاز دارد.

یک نمونه موفق

در همین زمینه، پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده بنزین کشور، که به گفته مدیرعامل این مجموعه، در آینده نزدیک به یک پتروپالایشگاه بزرگ و مدرن تبدیل خواهد شد، یک نمونه موفق در عرصه تولید سوخت است.

بر این اساس، استمرار عملیات تولید بیش از 40 درصد بنزین سبد سوخت کشور در این پالایشگاه، به عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان حاصل شده است. دستاوردهای این پالایشگاه و تبدیل آن به پتروپالایشگاه، میتواند تجربه و دستاورد ارزشمندی برای پیشگیری از بحران سوخت با توجه به روند فزاینده مصرف بنزین در آینده باشد. با این همه علیرغم اقدامات ارزشمند دولت سیزدهم در عمر یکساله خود در زمینه ساخت پتروپالایشگاهها، وضعیت موجود از کندی پیشرفت طرح های پتروپالایشی و عقب ماندگی شدید در این حوزه، در مقایسه با کشورهای دیگر مانند عربستان، هند، ترکیه امارات و... حکایت دارد.

حرکت لاک پشتی وزارت نفت

هرچند وزیر نفت، مردادماه در یک برنامه تلویزیونی، از تاسیس پتروپالایشگاه «سردار شهید قاسم سلیمانی» سخن گفت، اما در عین حال تصریح کرد: «بزرگ‌ترین چالش احداث پتروپالایشگاه‌ها، تامین منابع مالی است.» به گفته وی، برای طرحهای توسعهای صنعت نفت، طی هشت سال، سرمایه‌گذاری 160 میلیارد دلاری نیاز است و پروژه‌های اولویت‌دار از طریق منابع مالی هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی، بانک ها، بازار بورس انرژی و مشارکت مردم، به بهره‌برداری می‌رسند. بر این اساس، از ابتدای دولت سیزدهم، 80 میلیارد دلار تفاهم‌نامه و قرارداد در حوزه میادین نفتی، گازی و پتروپالایشگاه‌ها و نیز 40 میلیارد دلار تفاهم‌نامه با گازپروم روسیه امضا شده و بنا به گفته جواد اوجی، با وجود شرایط تحریمی، مانعی برای عقد قرارداد و تفاهمنامه در این حوزه وجود ندارد.

با وجود اظهارات وزیر نفت، فاصله بین گفتار تا کردار، بسیار و تناقض در این سخنان مشهود است. از یکسو گفته می‌شود مانعی برای تامین مالی پروژههای پتروپالایشگاهی وجود ندارد، اما از سوی دیگر، مهمترین چالش، تامین منابع مالی است! ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی با بودجه دولتی، که هنوز در مراحل اجرایی اولیه قرار دارد، علیرغم تنگناهای اقتصادی دولت، نیز نشان میدهد هنوز تا احداث پتروپالایشگاهها با سرمایه گذاری بخش خصوصی فاصله زیادی وجود دارد. به گفته کارشناسان به ازای تاخیر سالانه ساخت پتروپالایشگاه، 10 میلیارد دلار، منفعت در هر سال از بین میرود. اگرچه عقد تفاهمنامه و قرارداد، جزء پیشنیازهای یک پروژه است، اما عواملی مانند روند نامناسب سرمایه گذاری خارجی، عدم موفقیت لازم در تامین منابع مالی اعم از بازار سرمایه و...، تجربیات ناموفق بسیاری از تفاهمنامهها در پروژههای بزرگ، نبود کمیته پیگیری مستمر وضعیت پروژهها، عدم هشدار و در صورت لزوم، لغو مجوز پروژههای بدون پیشرفت، موجب شده وضعیت احداث پتروپالایشگاهها و بهرهبرداری از آن‌ها در آینده نزدیک یا دستکم تا پایان دولت سیزدهم، چندان امیدوارانه به نظر نرسد و بیشتر خوشبینانه تلقی شود. با توجه به حرکت لاکپشتی وزارت نفت در احداث پتروپالایشگاهها از یکسو و سرعت فزاینده و خرگوشوار مصرف بنزین در کشور، از سوی دیگر، احتمال واردات بنزین در سالهای آینده، اصلا بعید نیست. در چنین شرایطی، خودکفایی در تولید بنزین، نه تنها واقعیت نیست، بلکه اتفاقا «تعبیر وارونه یک رویا» ست!

بیشتر بخوانید:

• روزنامه شهرداری تهران: دولت تا کی می خواهد قیمت بنزین را ثابت نگه دارد؟! / با این قیمت، مصرف پایین نمی آید

217 35