سرمایه مغفول سیستان
موضوع حقابه هیرمند این روزها به یکی از مسائل اصلی در کشور بدل شده است. ساکنان سیستان آب ندارند و همین امر باعث شده گروهی از آنها تصمیم به مهاجرت بگیرند. زمانی که از مهاجرت از سیستان صحبت می کنیم مربوط به یک یا دو خانوار یا صد خانوار نیست.
بنا به گفته محسن موسوی، عضو کارگروه آب افغانستان، «10هزار هامون نشین از این استان به سمت گلستان مهاجرت کرده و حدود 20هزار سیستانی دیگر مهیای هجرت شده اند.» مهاجرت بالای اهالی سیستان به استان های مختلف و از جمله استان شمالی موضوع تازه ای نیست. دهه هاست مردم به واسطه فقدان آب و ریزگردها از این استان خارج شده اند ، به گونه ای که آنها تنها در یک استان ، یعنی گلستان جمعیت 25 درصدی را بر اساس سرشماری ها تشکیل داده اند.
در شرایطی که به واسطه عدم‌رعایت حقابه هیرمند وضعیت در سیستان بغرنج تر شده و واکنش مقامات ایرانی را به همراه داشته است ، گروهی از کارشناسان از این صحبت می‌کنند که در کنار پیگیری حقابه به شکل جدی، باید بارگذاری توسعه و معیشت در این استان از کشاورزی فاصله گرفته و به سمت مشاغل خدماتی یا صنعتی سوق پیدا کند. گردشگری یکی از مشاغل خدماتی است که به واسطه پتانسیل های فراوان این استان مورد نظر متخصصان است. با این حال افزایش سهم 5/ 2 درصدی این استان (بر اساس داده های منتشر شده توسط مرکز آمار ایران درباره گردشگری داخلی 1400) از سفرهای داخلی زمانی افزایش خواهد یافت که مجموعه اقداماتی برای آن انجام شود.
منطقه ای پر از جاذبه برای همه طیف از گردشگران
به گفته راشد راهداری، کارشناس میراث فرهنگی و راهنمای گردشگری در گفت وگو با «دنیای‌اقتصاد» بیشترین پتانسیل سیستان در حوزه گردشگری به توریسم تاریخی مربوط می‌شود. او می افزاید: ما در سیستان کوه خواجه، شهر سوخته و دهانه غلامان را داریم که بهشتی برای باستان شناسان و علاقه مندان تاریخ است. در فاصله 70 کیلومتری جنوب زابل به سمت زاهدان ، منطقه حوضدار قرار گرفته است، شهری باستانی که سابقه آن به دوره ساسانی و ابتدای دوره اسلامی برمی‌گردد و درآن علاوه بر قلعه ها، آسبادها و خانه‌باغ ها را داریم. راهداری با بیان این مطلب می افزاید: با وجود اهمیت بالای این شهر در جذب گردشگر در سال‌های اخیر شاهد آسفالت و نصب تیر چراغ برق در آن هستیم که منظر آن را به عنوان یک شهر باستانی مخدوش کرده است.
کوه خواجه یکی دیگر از جاذبه های مشهور در سیستان و زابل است که این راهنمای گردشگری و فعال میراث فرهنگی به آن اشاره می‌کند و می‌افزاید: گفته می‌شود سه مغ زرتشتی از این کوه برای نوید آمدن مسیح به بیت المقدس می روند. ما نقاشی این سه مغ را در یونان هم داریم که همین امر باعث ارتباط و جذب گردشگرانی از کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای مسیحی به ایران برای دیدن این کوه می‌شود. داستان سه مغ که راهداری به آن اشاره می‌کند در انجیل متی آمده است، بر اساس این انجیل در عهد جدید، سه مرد فرزانه از شرق به دیدن هرود بزرگ آمدند تا درباره زاده شدن پادشاه یهود از او بپرسند زیرا آنها اختر عیسی (ع) را در شرق دیده بودند. بنابراین مسیحیانی که به انجیل متی رجوع می‌کنند بی گمان داستان سه مغ را در آن می‌خوانند و برایشان بسیار هیجان انگیز خواهد بود که کوه خواجه را که این سه مرد فرزانه از آنجا به بیت المقدس رفتند، از نزدیک ببینند. علاوه بر انجیل متی، تصویر این سه مغ بر نقاشی‌ها، اشیا و... نیز آمده است که تبلیغات درست درباره این کوه می‌تواند دایره مخاطبان را گسترش دهد.
با توجه به وسعت آثار باستانی در سیستان ، اولویت را می‌توان بر کدام جامعه مخاطب گذاشت؟ این فعال گردشگری پاسخ می‌دهد: تنوع آثاری که ما در سیستان داریم باعث می‌شود گروه های مختلف در صورت آشنایی با آنها تمایل داشته باشند به این منطقه سفر کنند. به عنوان مثال این منطقه خاستگاه آسبادهاست که کهن ترین و اولین سازه های مکانیکی در جهان به شمار می‌روند و برای نخستین بار است که استفاده از انرژی پاک را شاهدیم. در آسبادها همچنین ما سنگ آسیاب را داریم که قطر برخی از این سنگ ها به دو متر می رسد. تکنولوژی پیچیده ای که مردم آن زمان برای تولید این سنگ با چنین مقاومت و حجمی داشته اند شگفت انگیز است و می‌تواند دوستداران علم را برای دیدن آن تشویق کند. او اضافه می‌کند: آنچه به تخریب آثار باستانی در این منطقه منجر می‌شود به شهر حوضدار برمی گردد که شاهد کندن خندق، احداث جاده و از بین رفتن منظر و اصالت این منطقه هستیم.
سیستان، مشکل اقامتگاه ندارد
علی کیانی صاحب اقامتگاهی در روستای قلعه بالا از روستاهای هدف گردشگری در سیستان است. قلعه نو جزو روستاهای پلکانی به حساب می آید که با اجرای طرح هادی گردشگری و سنگ فرش شدن آن، توانسته است گردشگرانی را به خود جذب کند. او در گفت وگو با «دنیای‌اقتصاد» می گوید: سیستان به واسطه تمدن کهن خود خاص و منحصر به فرد است. ما اولین تمدن بشری را در این منطقه شاهد هستیم که همین امر ظرفیت بالایی را برای گردشگری آن ایجاد کرده است. یکی از ارکان گردشگری به موضوع اقامت برمی گردد؛ آیا در سیستان، اقامتگاه به اندازه کافی داریم؟ پاسخ علی کیانی به این پرسش مثبت است. او اضافه می‌کند: در تمام سیستان ما اقامتگاه با استانداردهای مختلف داریم که می‌توانند با جلب توریست ، سرمایه هایی را به این مناطق سرازیر کنند.
او توضیح می‌دهد: زمانی که از سرمایه صحبت می کنیم به مواردی برمی گردد که گردشگر در مقصد گردشگری هزینه می‌کند. به عنوان مثال توریست ها با ورود به روستا علاوه بر هزینه اقامت و خوراک، از صنایع دستی و دستبافته های زنان خرید می‌کنند. آنها در مواردی مایل هستند محصولات مردم بومی مانند کشک زرد را خریداری کنند. ضمن اینکه اقامتگاه‌دار نیز برای تامین نیازهای گردشگران از محصولات بومی استفاده می‌کند و به این ترتیب چرخ اقتصاد یک روستا به چرخش درآمده و افراد زیادی را درگیر خود می‌کند. او در این باره که تبلیغات برای جذب گردشگر چطور باید انجام شود از ظرفیت های فضای مجازی می گوید و اضافه می‌کند: با تبلیغات در این فضا آن هم به واسطه افرادی که در حوزه های مختلف سرشناس و محل رجوع تعداد زیادی هستند می‌توان شاهد رونق گردشگری در سیستان بود.
سهم پایین سیستان و بلوچستان در گردشگری
بر اساس گزارش منتشر شده توسط مرکز آمار ایران در سال 1400 در کنار کاهش قابل‌توجه سفرهای داخلی (70درصد سفر نکرده اند)، اقامت نیز در سفرها به شدت کاهش داشته است. در عین حال از میان تعداد معدود سفرهای انجام شده نیز سهم استان سیستان و بلوچستان چندان قابل‌توجه نیست. این گزارش، مازندران، تهران ، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، گیلان، کرمان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و خوزستان را به ترتیب پرطرفدارترین مقاصد گردشگری داخلی معرفی کرده است. بر اساس داده های منتشر شده توسط مرکز آمار رتبه سیستان و بلوچستان با 613هزار و 142 سفر و یک میلیون و 215هزار و 196 گردشگر به عنوان پهناورترین استان ایران ، حتی در رتبه بعدی این استان ها قرار نمی‌گیرد. در مقابل ایلام ، هرمزگان ، مرکزی، قزوین ، گلستان، کردستان، کرمانشاه و زنجان رتبه بالاتری نسبت به سیستان و بلوچستان دارند.
در محدوده این استان نیز سهم دو بخش جنوبی و شمالی استان یکسان نیست ، سیستان که در قسمت شمالی قرار می‌گیرد نسبت به بخش جنوبی استان که جاذبه های ساحلی دارد ، مسافران کمتری را جذب می‌کند. در آخرین اظهارنظر مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان از آمار سفر یک‌میلیون و 430هزار نفر به سیستان و بلوچستان در بازه زمانی 20 اسفندماه تا سوم فروردین خبر داده شده است. بنا به اعلام این مقام مسوول محوطه های گردشگری و باستانی شهرستان چابهار و سواحل مکران و پس از آن منطقه سیستان به ویژه چاه نیمه ها، پذیرای بیشترین گردشگر بوده اند که بار دیگر نشان می‌دهد که سیستان و جاذبه هایش نیازمند توجه ویژه اند.
--> اخبار مرتبط