سفرهای استانی با هزاران اما و اگر؛ این سفرها کلید حل مشکلات مردم است؟

رسول سلیمی - خودرویی که به دنبال آن می دوند. نامه هایی که رئیس جمهور را مخاطب قرار داده و امیدهایی در دل، که برای حل مشکلات اقتصادی مردم زنده می شود. این ها تصاویری است از سال های نه چندان دور در تلویزیون که نخستین بار، نام سفرهای استانی رئیس جمهور بر آن نهاده شده بود. گفته می شد حضور رئیس جمهور در هر منطقه با صدها مصوبه و دستورات اجرایی به آبادانی آن کمک کرده و مشکلات مردم کمتر شده است. مردم بعد از ارسال هر نامه و درخواست، کمک های مالی، وام ها یا کمک های نقدی را دریافت می کردند. صدها جلسه با حضور وزیران و مدیرانی که از تهران به شهرها و روستا به همراه رئیس جمهور می آیند.

هواپیماها و هلیکوپترهایی که به پرواز در آمدند. اما بعد از هشت سفرهای استانی در دولت نهم و دهم با بیش از شش هزار مصوبه، یکی از بزرگترین تجربه های تلخ سیاستگذاری در ایران ثبت شد. محمود احمدی‌نژاد در دو دوره ریاست جمهوری، حدود 107 سفر استانی در کارنامه اش ثبت کرد. حسن روحانی، رئیس جمهور یازدهم، در زمان ارایه گزارش 100 روزه خود درباره سفرهای استانی دولت نهم و دهم برای اولین بار شفاف سازی کرد: «در این هشت سال در سفرهای استانی، تعهداتی که داده شده 211 هزار میلیارد تومان است که از این تعهد فقط 32 درصد انجام شده و 68 درصد برای دولت بعدی باقی مانده است. از آن طرف اعتبارات و تسهیلاتی که در همین سفرهای استانی به مردم تعهد شده، 30 درصد این تسهیلات تحقق یافته و 70 درصد باقی مانده است. در مجموع اگر بگوییم که 30 درصد تعهد داده شده و 70 درصد تعهد باقی مانده، اگر همان پول و امکانات باشد، یعنی 16 سال طول می‌کشد تا آن تعهدات را بخواهیم عملی و اجرایی کنیم».

بر لبه تیغ کاهش اعتماد به دولت سیزدهم حالا ابراهیم رئیسی نه همچون محمود احمدی نژاد اما با همان روش مدیریت در صحنه می گوید «دولت مصمم است سفرهای استانی و حضور بی‌واسطه بین مردم را با قوت ادامه دهد.» مشخص نیست منظور رئیسی از واسطه ها چه کسانی هستند. اما بعد از آنکه سفرهای استانی رئیسی به سفرهای هفتگی در جمعه ها تبدیل شد، این رویکرد از سوی بسیاری از کارشناسان مورد انتقاد قرار گرفت. در همین ارتباط محمدرضا خباز گفته بود «این سفرها مثل تیغ دولبه می‌ماند که اگر آن عملیات انجام بگیرد اثر این رفت و آمد و مردمی بودن مثبت‌تر است، ولی اگر آن قول‌هایی که دادند عمل نکنند این رفت و آمدها اثر منفی‌تری خواهد گذاشت.» اما برخی نمایندگان مجلس پا را فراتر گذاشته و خواستار کمترشدن سفرهای استانی رئیسی شدند. سیدرضا تقوی نماینده مردم تهران در مصاحبه با خبرآنلاین گفت «پیشنهاد من به آقای رئیسی، این است که فعلا سفرهای استانی را کمتر کنید.»

رکوردشکنی سفرهای استانی رئیسی اما حامیان دولت سیزدهم از رکوردشکنی رئیسی برای انجام هفتگی سفرهای استانی در این دولت خوشحال اند که از ابتدای تشکیل دولت، هشت سفر استانی انجام شده و در هر سفر با تشکیل جلسات هیات دولت، برای اجرای پروژه های دولت سیزدهم تصمیم گیری شده است. اگرچه ابراهیم رئیسی در سفر به طبس، گفته بود «حضور خارج از تشریفات ما در استان‌ها برای این است که از نزدیک با مسائل استان‌ها آشنا شویم و اولویت‌ها را مشخص کنیم و برای رفع مشکلات با اولویت دست به اقدام بزنیم» ولی صولت مرتضوی معاون اجرای او، در توصیف شیوه کار رئیسی در سفرهای استانی به این موضوع تاکید کرد که «پس از نظارت‌های میدانی جلساتی در ستاد حوزه معاونت اجرایی با حضور نمایندگان دستگاه‌های اجرایی برگزار می‌شود و طرح‌های پیشنهادی بررسی و از میان آن‌ها طرح‌های اولویت دار انتخاب می‌شوند.» پس از این مصاحبه، کاربران شبکه های اجتماعی با توجه به تجربه سفرهای استانی دولت نهم و دهم که تا زیادی در دولت یازدهم و دوازدهم اصلاح و بازنگری شد، این سوال را مطرح کردند که چرا مجددا یک تجربه آزموده شده با همان شیوه و روش قبلی در حال انجام است و این سفرها چه نتایجی به دنبال خواهد داشت؟ این انتقاد صرفا به شبکه های اجتماعی محدود نشد و مسعود پزشکیان نماینده دوره های هشتم، نهم، دهم و یازدهم مجلس شورای اسلامی با غیرعلمی خواندن مصوبات سفرهای استانی ابراهیم رئیسی، گفت:«این مصوبات غیرعلمی است، مصوبات زمان احمدی نژاد 100 سال دیگر هم خیلی‌هایشان ممکن است اجرا نشوند چه برسد به این‌ها!»

هشت بودجه دولت گرو نه آن برخی دیگر از ناظران می گویند سفرهای استانی رئیسی اگرچه به صورت هدفمند به استان های خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر انجام می شود اما شرایط امروز کشور متفاوت از سالهای گذشته است که مردم از حضور دولت، درشهرها و روستاها استقبال می کردند. حالا مردم، مطالبه رفع مشکلات معیشتی دارند و با وجود دستگاه بزرگ بروکراسی دولت، بدون تامین بودجه نمی توان به آنها وعده داد. در همین راستا، عباس عبدی با انتقاد از هفتگی شدن سفرهای استانی و ضرورت بهره گیری از توان کارشناسان و نظام نمایندگی برای انتقال نظرات مردم به دولت در یادداشتی نوشت:«به قول معروف هشت بودجه دولت، گرو نه آن است و بالاخره دولت از یک انتخاباتی بیرون آمده که همه سعی در مسکوت گذاشتن آن دارند. به همین علت است که دیگر نمی‌توان مردم را برای استقبال به صف کرد، بلکه مردم معترض هستند و هر دو فیلم منتشر شده له و علیه این سفرها به نحوی این واقعیت را نشان می‌دهد.» موج ابهام ها درباره اینکه آیا سفرهای استانی به حل مشکلات معیشتی مردم مرتبط است، به اینجا ختم نشد. پیشنهاد پیرزن طبسی به ابراهیم رئیسی برای «تغییر کل مسئولان» از این زاویه اهمیت دارد که دیگر همچون سالهای گذشته حضور مسئولان به معنای حل مشکلات مردم نیست. در این ارتباط روزنامه آفتاب یزد در یادداشتی خطاب به رئیس جمهور می نویسد «ممنونیم که سرزده رفتید وزارت نفت اما این‌ها روی مرغ سی و یک هزارتومانی و دلار بیست و هفت هزار تومانی تاثیری نگذاشته، یعنی امور مملکت با سفرهای استانی و وعده‌های پی در پی حل نخواهد شد.»

دفاع با احتیاط موافقان سفرهای استانی خبرگزاری ایرنا در گزارشی دردفاع از سفرهای استانی نوشت «آیت الله رئیسی ودیگر اعضای هیات دولت در سفر به استان ها همواره اعلام کرده اند که هدف اصلی ازاین سفرها آشنا شدن با مسائل و مشکلات مردم، مدیران مناطق و به ویژه شناخت ظرفیت‌های اقتصادی است تا بتوان بر اساس اطلاعات و آمارهای دقیق در هر منطقه برای ایجاد اشتغال، رونق تولید، رفع مشکلات مردم و کمک به فقرا و محرومان گام های موثری برداشت.» این همان تاکید بر دلگرمی مردم به عنوان نتیجه سفرهای استانی است که نماینده مردم یزد در مجلس نیز به آن تاکید کرده بود. محمدصالح جوکار گفته «حضور مسئولان در میان مردم منجر به دلگرمی آنان می‌شود». اما نخبگان اصولگرا با احتیاط بیشتری درباره سفرهای استانی رئیسی اظهارنظرمی کنند و نگرانند این سفرها به تهدیدی علیه اعتماد مردم به دولت سیزدهم تبدیل شده و رئیسی نتواند درشرایط تحریم های اقتصادی به وعده های خود به اقشار مستضعف عمل کند. این همان نکته ای است که ناصر ایمانی تحلیلگر اصولگرا می گوید «اگر مسئولان به مناطق مختلف می‌روند و به وعده‌هایی که می‌دهند در درازمدت عمل نشود، درست در نقطه عکس آن خواهد بود و نه‌تنها باعث بازسازی اعتماد عمومی نمی‌شود بلکه به میزان بیشتر از قبل در تخریب اعتماد عمومی تأثیرگذاری دارد»

سفرهای استانی بدون پشتوانه کارشناسی آقای رئیسی هدف از سفرهای استانی هفتگی را «آشنایی با مسائل» استانها و «شناسایی اولویت ها» بیان می کند. به عبارت دیگر ایشان درهر سفر استانی فرایند شناسایی مشکل، ارزیابی و انتخاب راه حل و در نهایت سیاستگذاری را در 24 یا نهایتا48 ساعت به انجام می رسانند. اما این سوال مطرح می شود که چگونه در آغاز دولت، کارشناسان استانها، طرح هایی را که بایستی به صورت کیفی و با اختصاص زمان کافی برای کار کارشناسی در معرض تصمیم رئیس جمهور و هیات دولت قرار گیرد، به سرعت و در مدت کوتاهی برای اخذ تصمیم در سفرهای استانی آماده می کنند؟ اگرچه در سفرهای استانی دولت نهم و دهم شاهد اشتباهاتی از جمله ترویج عدم اعمال قانون، بلوکه کردن تخصیص بودجه مناطق تا هنگام سفر رئیس جمهور، اعلام اقدامات اجرایی در حال اجرا به عنوان مصوبات سفرها، جابه جایی مصوبات قانونی، تصویب اجرای پروژه های بزرگ از جمله راه آهن، فرودگاه، پالایشگاه، پتروشیمی و غیره که به مطالعات گسترده نیاز دارد، جانشین کردن دولت به جای شورای برنامه ریزی و توسعه استان ها به عنوان مقام تصمیم گیرنده برای بودجه های استانی و یا تجمع اقدامات متعارف از جمله جاده سازی، گازکشی و معرفی آنها به عنوان مصوبات استانی، بوده ایم اما این نگرانی از سوی دلسوزان کشور وجود دارد که با اختصاص زمان و هزینه تجربه آزموده شده دولت های قبلی تکرار شده و به عنوان خطری بالقوه در دولت سیزدهم مقدمات آسیب اعتماد مردم در برابر نظام را فراهم آورد.

انحراف در شناسایی راه حل مشکلات مردم شیوه شناسایی مشکلات مردم از سوی دولت سیزدهم به وسیله ابزار «مشاهده و تجربه مستقیم» بی شباهت به روش طرفداران مکتب اصالت تجربه نیست. در فاصله قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی و بعد از جنگ های صلیبی شاهد شکل گیری تفکری هستیم که در نقطه مقابل خردگرایی قرار می گیرد. ویلیام اکامی (1300-1347م) که از مشهورترین تجربه گرایان است به ادراک شهودی که عبارت بود از درک بی‌واسطه از یک شیء موجود در خارج، اصالت می دهد. اما امروزه پژوهشگران توسعه و سیاست گذاری عمومی در ایران، یکی از نقاط ضعف در «شناسایی مشکلات» و ارائه راه حل برای آن را، وجود خصلت های خرد گریز و نارسایی های «منطق حاکم بر فرآیند سیاست گذاری عمومی»، همچون «بخشی نگری»، «ساده نگری» و «کوته نگری» می دانند. ویژگی هایی که غالب پژوهشگران در چرایی عدم پیشرفت و توسعه ایران بیان کرده اند و بر این نکته تاکید می کنند که انحراف در مرحله «شناسایی مسئله» عملا به معنای انحراف در کارکرد دیگر مراحل سیاست گذاری دولت برای حل مسئله نیز خواهد بود؛ چرا که دیگر مراحل سیاست گذاری، خود بر بنیاد نوع تعریف ارائه شده از مسئله استوار شده اند. حالا این سوال مطرح است که چرا ابراهیم رئیسی تلاش نمی کند با بهره گیری از مدل های علمی سیاستگذاری، که در کلیه کشورها آزموده و در حال اجرا است، مشکلات استانها را شناسایی و راه های کارشناسی برای آن اتخاذ نمایند؟

آیا سفرهای استانی کلید حل معیشت مردم است؟ با هفتگی شدن سفرهای استانی دولت سیزدهم، نگرانی ها از بی نتیجه ماندن وعده های ابراهیم رئیسی افزایش یافته است. رسانه های اصولگرا، در حالی با تردید از خزانه خالی دولت سیزدهم سخن گفته اند که دولت برای رفع تحریم ها با کشورهای اروپایی مذاکره می کند. این در حالی است که انتشار یک گزارش کارشناسی بانک مرکزی، نشان می‌داد تورم در نیمه نخست سال 1400 به بیش از 50 درصد رسیده است و گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز کسری بودجه حداقل 400 هزار میلیارد تومانی را پیشبینی کرده است. حال این سوال مطرح می شود که راه حل مشکلات معیشتی از سفرهای استانی رئیس جمهور به روستاها و شهرها می گذرد یا از گشایش تحریم های مالی و بانکی خارجی؟

2323