سفر پوتین به تهران و تأثیرات آن بر روابط ایران و روسیه
روابط میان ایران و روسیه در شرایط جدید میتواند از اهمیت بسیاری در تأمین منافع دوجانبه و منطقهای و همچنین تغییر آرایش قدرت در سطح بینالمللی و تحول در ساختار آن برخوردار باشد.
به گزارش مشرق، محسن محمدیالموتی عضو هیأتعلمی دانشگاه، طی یادداشتی در روزنامه همشهری نوشت:
سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری فدراسیون روسیه به تهران برای شرکت در هفتمین نشست سران آستانه (روسیه، ترکیه و ایران) بهمنظور رسیدن به راهکارهای حل بحران سوریه، نشان از جایگاه استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در دوران کنونی گذار نظم بینالمللی در حل مسائل منطقهای و جهانی دارد. علاوه براین مهم، این حضور تأثیرات اساسی بر روابط دوجانبه تهران و مسکو باقی خواهد گذاشت.
واقعیت این است که روابط ایران و روسیه فراز و نشیبهای زیادی را طی چندسال اخیر تجربه کرده است. در واقع برایندی از موضوعهای گوناگون موجود در روابط ایران و روسیه سبب شده تحلیلهای خوشبینانه و بدبینانهای در ارتباط با سطح روابط بین 2کشور مطرح شود. موضوعهای مورد اختلافی که عمدتا در دولتهای قبلی وجود داشته و باعث شده برخی رسانههای غرب‌گرا و تحلیلگران، سطح شکنندهای را درخصوص روابط 2کشور درنظر گرفته و با تکیه بر یک نوع روانشناسی منفی تاریخی، معتقد باشند روسیه، ایران را به مهرهای برای باجخواهی و گرفتن امتیاز از آمریکا و تنظیم روابط با اتحادیه اروپا تبدیل کرده است.
این نگاه منفی و ابزارمحور ازسوی برخی کارشناسان روسی نیز بهنحوی درباره ایران وجود داشته؛ بهگونهای که برخی از آنها مدعیاند ایران فقط بهدنبال تأمین اقلامی از روسیه است که آنها را سایر کشورها در اختیار ایران قرار نمیدهند و در صورت بهبود روابطش با آمریکا و غرب، جایگاه روسیه و تجارت با آن در سیاست خارجی ایران تقلیل خواهد یافت. ازسوی دیگر برخی کارشناسان بهدلیل موضوعهای مشترکی نظیر تحریمهای بینالمللی، عدم‌اعتماد به آمریکا و غرب، نگرانی مشترک از خیزش تندروی سلفی تکفیری، هدفهای مشترک در آسیای مرکزی و قفقاز و... به 2کشور بهعنوان متحدانی راهبردی نگریسته و از روابط 2کشور در قالب اتحاد استراتژیک یاد میکنند.
اما واقعیت این است که تحلیل روابط 2کشور ایران و روسیه طی سالهای گذشته بهدلیل شرایط خاص حاکم بر 2کشور باید بر یک مبنای دقیق و سنجیده استوار شود. از این منظر، رهیافت سومی با نگاه واقعبینانه و منفعتمحور میتواند درخصوص روابط ایران و روسیه مطرح شود که منافعملی را معیار سنجش سیاستخارجی میداند. براین اساس، یکی از ویژگیهای بارز رابطه بازیگران در صحنه سیاست بینالملل، نسبی‌بودن روابط است. این ویژگی ماهوی، پایه تنظیم اهداف و منافع هر کشور در تعیین رابطه دوستانه، خصمانه یا بیطرفانه با سایر کشورها بهشمار میرود.
بدیهی است که ایران و روسیه، بهعنوان 2کشور در صحنه سیاست بینالملل نیز از این قاعده ماهوی مستنثنی نیستند. در واقع فراز و نشیبهای روابط 2کشور طی چند سال اخیر را نیز باید در همین قاعده جستوجو کرد که در مقاطع مختلف تاریخی، زمینهساز نزدیکی یا دوری دوطرف از یکدیگر شده است.
در این ارتباط باید توجه داشت که گزاره عملگرایی و منفعتطلبی درخصوص روسیه همواره از غلظت بیشتری نسبت به ایران برخوردار بوده و روسیه با نگاه عمدتا منطقهمحور به ایران، ایجاد توازن را در سطح مسائل منطقهای و روابط دوجانبه‌دنبال میکرد. درحالیکه درسوی مقابل، نگاه ایران به روسیه عمدتا کلانمحور و در سطح بینالمللی بوده تا از طریق آن تهدیدها و محدودیتهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی آمریکا و غرب نسبت به ایران را کمرنگ کند. این تفاوت در سطح ادراک 2کشور، عمدهترین دلیل شکنندگی در روابط 2کشور تحلیل میشد، اما در شرایط جدید 3متغیر سبب شده نگاه و ادراک روسیه به ماهیت روابط با ایران از بازیگری در سطح منطقهای به سطح جهانی تغییر کند.
1- تحولات پرشتاب پس از جنگ اوکراین و سرشت پیچیده روندهای موجود در منطقه حساس و استراتژیک غرب آسیا و قابلیت نقشآفرینی ایران در این فرایند، موجب شد روسیه برخلاف گذشته نگاه کلانمحور نسبت به ایران دراین موضوع پیدا کند.
پوتین با این سفر نشان می‌دهد کشورش در قبال تلاشهای بایدن در سفر اخیر به سرزمینهای اشغالی و عربستان منفعل نیست و در تلاش است پیامدها و نتایج آن سفر را تحتالشعاع قرار دهد.
2- شرایط گذار نظم بینالمللی و فرایند انتقال قدرت از غرب به شرق که در این میان، مقاومت حداکثری ملت ایران باعث شد جایگاه جمهوری اسلامی ایران، بهعنوان یک قدرت بزرگ و هژمون منطقهای تثبیت شود؛ بهگونهای که رفتن ایران به سمت شرق یا غرب آینده قدرت جهانی را متأثر کرده و به آن سمت پیش میبرد.
3- روی کار آمدن دولت سیدابراهیم رئیسی و نگاه به شرق دولت سیزدهم در مسائل جهانی و اهتمام و اولویتدهی به همسایگان در قالب یک اصل مهم در سیاستخارجی ایران درحال نهادینه شدن است؛ نه یک آلترناتیو در برابر بدعهدی غرب.
به این ترتیب روابط میان ایران و روسیه در شرایط جدید میتواند از اهمیت بسیاری در تأمین منافع دوجانبه و منطقهای و همچنین تغییر آرایش قدرت در سطح بینالمللی و تحول در ساختار آن برخوردار باشد. در این راستا سفر پوتین به تهران میتواند فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه در فضای جدید ایجاد کند. ایران و روسیه از ظرفیتها و زمینههای همکاری همهجانبه و گسترش آن برخوردارند و در مسائل منطقهای و جهانی بیش از گذشته از تفاهم برخوردارند. دراین شرایط ارتقای سطح تجارت 2کشور و راهاندازی کریدور شمال - جنوب میتواند به پایداری بیشتر روابط 2کشور کمک کند و 2کشور را که هدف تحریمهای فلجکننده آمریکا و غرب قرار گرفتهاند، به شرکای امنیتی و تجاری تبدیل کند.