سوم اکتبر؛ مرحله ای بارز در تاریخ استعمار ستیزی ملت عراق

دولت مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در سال جاری میلادی با انتخاب روز سوم اکتبر به مناسبت سالروز استقلال عراق، پایان قیمومیت انگلیس بر عراق و عضویت کامل عراق در جامعه ملل به عنوان روز ملی عراق موافقت کرد.

دولت عراق در بیانیه یکم سپتامبر اعلام کرد: هیات وزیران با تعیین تاریخ استقلال عراق و رهایی از قیمومییت انگلیس در سوم اکتتبر سال 1932 میلادی به عنوان روز ملی عراق و نیز اقدام بخش حقوقی دبیرخانه هیات وزیران برای تدوین لایحه ای درخصوص (عید ملی جمهوری عراق) و ارجاع آن به پارلمان با استناد به بند اول ماده 61 و بند دوم ماده 80 قانون اساسی موافقت کرد.

پیش از این اختلاف نظر و بحث و جدل هایی درباره تعیین روز ملی عراق بعد از سرنگونی رژیم صدام بروز کرده بود. رژیم صدام روز ملی عراق را همان روزی تعیین کرده بود که خودش قدرت را در کودتای سال 17 ژوئیه سال 1968 میلادی بدست گرفته بود.

بعد از سرنگونی رژیم صدام نیز شورای حکومتی که قدرت را بعد از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 میلادی به دست گرفته بود، سرنگونی این رژیم در نهم ماه آوریل سال 2003 میلادی را به عنوان روز ملی تعیین کرد که برخی اعتراضها، باعث لغو جشن گرفتن این روز شد.

به نظر می رسد که تصمیم اخیر دولت مصطفی الکاظمی به برخی اختلاف نظرها درخصوص تعیین روز ملی پایان داده باشد؛ هرچند که تعیین این روز نیز با اعتراض فراکسیون اتحادیه میهنی کردستان عراق در پارلمان عراق روبرو شد و این فراکسیون اواخر ماه گذشته میلادی از ریاست پارلمان و کمیسیون فرهنگی خواست تا این تاریخ را تغییر دهد، زیرا سوم اکتبر مصادف با سالروز درگذشت جلال طالبانی رئیس فقید این اتحادیه است. روز سوم اکتبر روزی سرنوشت ساز در تاریخ معاصر برای همه اقشار و طوایف مردم این کشور به شمار می رود.

در سوم اکتبر سال 1932 میلادی بود که جامعه ملل عراق را به عنوان عضوی در این جامعه پذیرفت. این امر بعد از آن صورت گرفت که نماینده عراق تمایل کشورش برای همکاری را مطابق ماده دوم منشور جامعه ملل ابراز داشت و اینگونه بود که عراق پنجاه و هفتمین عضو این جامعه شد.

درپی شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول و تقسیم اراضی آن بود که عراق زیر قیمومیت استعمارگران انگلیسی قرار گرفت اما عراقی ها با مقاومت و مبارزه خود توانستند بعد از گذشت یازده سال به استقلال دست یابند.

عراق از اواخر ماه آوریل سال 1920 میلادی به طور رسمی تحت قیمومیت قرار گرفت و همین امر باعث شد که دو ماه بعد از آن انقلاب گسترده ای علیه اشغالگران انگلیسی آغاز شود.

از همین سال 1920 میلادی بود که انقلاب اعراب و کردها در عراق علیه استعمارگر انگلیس آغاز شد اما نیروهای انگلیسی برای سرکوب آن وارد عمل شدند. در طول دوره قیمومیت چندین انقلاب علیه سلطه گیری انگلیس ها روی داد که مهمترین آنها انقلاب ماه مه سال 1920 میلادی بود که دو ماه بعد از اعلام رسمی قیمومیت بر عراق به راه افتاد. این انقلاب در پی تهدیدات انگلیس مبنی بر الحاق استعماری عراق و عدم اقدام کشورهای غربی به وعده های خود به عراق برای اعطای استقلال کامل به این کشور بروز کرد.

انقلاب بزرگ ماه مه سال 1920 میلادی با تظاهرات گسترده عراقی ها علیه اشغالگران انگلیس آغاز شد اما درپی سرکوبگری شدید انگلیسی ها در این سال به طور کلی به پایان رسید؛ هرچند که تا سال 1922 میلادی در برخی اشکال ادامه یافت.

در پی این انقلابها بود که انگلیس تعدادی معاهدات و توافقنامه مهم با عراق امضا کرد اما با وجود آن، عراق آرام نگرفت. مخالفت ها با قیمومیت انگلیس و قیام ها و انقلاب ها تا سال 1929 میلادی ادامه یافت. در این سال انگلیس به طور واضح و صریح اعلام کرد که به عراق در سال 1932 میلادی استقلال کامل خواهد داد. این امر عملا صورت گرفت و در نهایت، عراق در سال 1932 میلادی به عنوان یک کشور مستقل برخوردار از حاکمیت به عضویت جامعه ملل در آمد.

اینگونه بود که ملت عراق با گرفتن استقلال خود از اشغالگران انگلیسی دوران بارزی از استعمارستیزی را در تاریخ معاصر خود رقم زدند. با این حال، این کشور دوره های پر فراز و نشیبی را در تاریخ معاصر خود از زمان جدا شدن از عثمانی تا کنون طی کرده و چندین کودتای داخلی، جنگ با همسایگان و اشغالگری خارجی را شاهد بوده است.

عراق در سال 1919 میلادی از عثمانی جدا شد. این کشور از به هم پیوستن سه ایالت بصره، موصل و بغداد تشکیل شد. عراق با امضای توافقنامه سایکس - پیکو تحت سلطه انگلیس درآمد.

در اواخر عمر فیصل بن حسین ملقب به ملک فیصل اول پادشاه عراق بود که این کشور استقلال خود را از انگلیس کسب کرد. او تا سال 1933 میلادی یعنی یکسال بعد از استقلال عراق، زنده ماند.

ملک فیصل در ششم سپتامبر 1933میلای در جریان سفر به سوئد در سن 50 سالگی بر اثر سکته درگذشت و فرزندش ملک غازی جانشین او شد. ملک غازی نیز در سال 1939 میلادی در یک تصادف رانندگی جان باخت و سپس فیصل دوم پسر سلطان غازی زمام امور را به دست گرفت.

اما در14 ژوئیه 1958 عبدالکریم قاسم افسر و سیاستمدار عراقی علیه ملک فیصل دوم و دایی وی عبدالله و نوری سعید نخست وزیر وقت کودتا کرد و آنها را به طرز فجیعی به قتل رساند و حکومت جمهوری با ریاست محمد نجیب ربیعی و نخست وزیری عبدالکریم قاسم شکل گرفت و نظام پادشاهی در این کشور پایان یافت.

هشتم فوریه سال 1963 میلادی عراق شاهد کودتا و سرنگونی عبدالکریم قاسم و به قدرت رسیدن سرهنگ عبدالسلام عارف بود. او اعضای حزب بعث عراق را وارد کابینه خود کرد. این بار نوبت حذف عارف رسید که در سال 1966 میلادی در یک حادثه مشکوک هوایی کشته شد و برادرش عبدالرحمن عارف به قدرت رسید.

عبدالرحمن عارف تا سال 1968 میلادی رئیس جمهوری عراق بود و پس از آن، در کودتای بدون خونریزی حزب بعث عراق به رهبری حسن البکر و صدام برکنار شد. حسن البکر چهارمین رئیس جمهور عراق بود که از سال 1968 تا 1979 میلادی پست ریاست جمهوری عراق را در اختیار داشت. دوره البکر با شبه کودتای درون حزبی صدام پایان یافت.

در سال 1979 میلادی در حالی که حسن البکر در حال قرائت متن «فرزندم صدام حسین در تمام دوره انقلاب از 1963 تاکنون در بیشتر کارهای انقلابی پیشگام بوده و لیاقت خود را ثابت کرده است و من چون به علت بیماری قادر به انجام وظیفه خود نیستم او را به ریاست جمهوری عراق انتخاب می کنم» بود، 500 نفر از افسران طرفداران حسن البکر بازداشت و در یک حرکت محرمانه اعدام شدند و حسن البکر در منزل خویش تحت نظر بود تا آنکه به دستور صدام مسموم شد.

صدام در فاصله سال‌های 1979 تا 2003 میلادی رئیس جمهور عراق بود که دوره زمامداری او با سرکوب شدید داخلی و جنگ آفرینی علیه همسایگانش از جمله ایران و کویت همراه بود.

رژیم صدام در نهایت در سال 2003 میلادی سرنگون شد و مردم عراق از زیر سرکوبگری او بیرون آمدند اما همزمان با اشغالگری آمریکایی ها روبرو شدند. روحیه مبارزاتی ملت عراق در مبارزه با اشغالگران انگلیسی نشان داد که آنها در برابر استعمارگری سرتسلیم فرود نمی آورند و همین امر باعث شد که آنها بار دیگر در سال 2011 میلادی نیروهای اشغالگر آمریکایی را مجبور به خروج از کشورشان کنند که این مقاومت و مبارزه هم اکنون برای بیرون راندن آخرین نظامیان آمریکایی از کشورشان ادامه دارد.

• استقلال
• عراق
• انگلستان