سیدمحمد بهشتی: وضعیت آثار میدان نقش جهان باید هر سال به یونسکو گزارش شود

ایرادات مرمتی گنبد مسجد جامع شاه عباسی اصفهان یا همان مسجد امام در روزهای گذشته موجی از واکنش‌های منفی را در فضای مجازی و رسانه‌ها به راه انداخت. چین خوردگی و اعوجاج ایجاد شده بر گنبد این اثر ثبت جهانی شده با چنان حساسیتی مواجه شد که عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را ناگزیر کرد از اداره میراث‌فرهنگی استان اصفهان توضیح بخواهد.

اما این پایان ماجرا نیست، وضعیت آثار تاریخی واقع در میدان نقش جهان اصفهان که همگی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند باید سالانه به یونسکو گزارش شود و اگر اتفاقات رخ داده در این میدان با اصول علمی همخوانی نداشته باشد، آنطور که سید محمد بهشتی رییس سابق پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و از روسای سابق سازمان میراث فرهنگی کشور به صدای میراث گفته است، در صورت انجام رفتارهای غیرعلمی با آثار موجود در این مجموعه، یونسکو می تواند کارت زرد به میدان نقش جهان دهد و حتی مسجد امام اصفهان را در فهرست آثار در خطر قرار دهد.

افتضاح دوباره در میدان نقش جهان / گنبد مسجد جهانی عباسی اصفهان هم چروک شد

سید محمد بهشتی در گفت‌وگویی اختصاصی با صدای میراث و در پاسخ به این پرسش که آیا ایرادات مرمتی موجود در گنبد مسجد امام اصفهان می تواند پرونده ثبت جهانی میدان نقش جهان را مخدوش کند؟ گفت: وقتی اثری در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده شود هر رفتار و فعل و انفعالاتی که در آن اثر انجام می‌شود باید همخوان با ضوابط و قوانین جهانی یونسکو باشد. گزارش وضعیت آثار ثبت جهانی شده نیز باید هر سال به یونسکو ارسال شود و اگر اتفاقاتی که در یک اثر ثبت جهانی شده صورت گرفته است با اصول علمی فاصله داشته باشد، این موضوع می‌تواند در روند ماندگاری اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو اخلال ایجاد کند و حتی می تواند پرونده یک اثر ثبت جهانی شده را تا آنجا پیش ببرد که اثر در فهرست میراث در معرض خطر یونسکو قرار بگیرد و باعث شرمساری یک کشور شود.

رییس سابق پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اشاره به انتقادهای مطرح شده درخصوص مرمت‌های صورت گرفته در مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و مسجد امام اصفهان که هر دو در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند می‌گوید: در مورد آثار مهمی همچون مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد شاه حتی اگر خبره‌ترین مرمتگر هم به کار گرفته شود، باز هم نمی‌توان با اتکاء به نظر آن یک کارشناس خبره موضوع مرمت اثر را پیش برد و می‌بایست اجماع نخبگان برای اخذ تصمیم نهایی در مورد آسیب‌شناسی اثر و شیوه‌های مرمت وجود داشته باشد.

سیدمحمد بهشتی افزود: اگر در ماجرای مرمت مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان اجماع نظر نخبگان صورت نگرفته باشد کار بسیار بدی صورت گرفته است. اگر هم چنین اجماعی اتفاق افتاده است، باید مسئولان مربوطه توضیح دهند که نخبگانی که در چنین تصمیم گیری حاضر بوده و اجماع کرده‌اند چه کسانی بودند و به چه نتایجی در مورد مرمت این آثار مهم رسیده بودند و حالا آن تصمیمات اجرایی شده است.

این مقام سابق در وزارت میراث فرهنگی و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اعلام این که اگر اجماع نخبگان میراث‌فرهنگی صورت نگرفته باشد معنایش این است که خسارت وارد شده به هر دو گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان باید جبران شود. جبران این خسارت هم اینگونه است که بار دیگر در یک مسیر درست ابتدا آسیب‌شناسی دقیق انجام شود و پس از آن شورای فنی میراث فرهنگی در وزارتخانه تشکیل شود و خبرگان حوزه میراث فرهنگی به این شورا دعوت شوند تا اگر نظری در باره این دو اثر دارند، نظر کارشناسی شان اعمال شود و پس از آن اقدام به جبران خسارت در مرمت این دو اثر شود.

سیدمحمد بهشتی تاکید کرد: مسجد شاه و مسجد شیخ لطف‌الله در میدان نقش جهان اصفهان بناهای معمولی نیستند. بلکه هر دو اثر شاخص‌ترین مساجد جهان هستند و باید با احتیاط و سنجیدگی تمام جوانب و اجماع نخبگان برای آن‌ها تصمیم‌گیری شود.

بهشتی افزود: خطای مرمتی صورت گرفته بر گنبد مسجد امام اصفهان قابل جبران است و می‌توانند ایرادات وارد شده بر گنبد را برطرف کنند.

به گفته سیدمحمد بهشتی، برخی تصور می‌کنند که کاشی‌های مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان صفوی هستند. در صورتی که چنین نیست و این دو اثر از سال 1345 به بعد بارها مرمت شده و چون جنس مصالحی که در بناهای تاریخی ایران بکار رفته است به شدت لطیف است، این مصالح در معرض فرسایش مدام قراردارند و هربار نیز تعویض شده‌اند.

سید محمد بهشتی با انتقاد از به مناقصه گذاشتن مرمت آثار تاریخی در کشور اعلام کرد: وقتی سازمان برنامه و بودجه کشور بودجه عمرانی در اختیار وزارت میراث‌فرهنگی قرار می‌دهد و تاکید می کند که باید مرمت آثار تاریخی از طریق مناقصه انجام شود، نمی توان انتظاری بیش از این در مرمت آثار تاریخی کشور داشت.

این کارشناس میراث‌فرهنگی تاکید کرد: برگزاری مناقصه برای امور جاری عمرانی همچون آسفالت خیابان‌ها و دیوارکشی و... ایرادی ندارد. اما مرمت بنایی همچون مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان که یک اثر معماری بی‌نظیر و ثبت جهانی شده است را که نمی‌توان به مناقصه گذاشت. مثل این است که بخواهید چشم خود را عمل کنید و بعد برای جراحی آن مناقصه برگزار کنید. آیا حاضرید برای عمل چشم خود مناقصه برگزار کنید؟ در مورد مرمت چنین آثاری نیز مرمتگرانی که اینکارها را انجام می‌دهند در ایران به تعداد انگشتان یک دست هم نیستند. بنابراین سازمان برنامه و بودجه وزارت میراث فرهنگی را در فصل مرمت آثار تاریخی وارد مسیری می کند که نتیجه آن بروز چنین خطاهایی در مرمت مسجد امام اصفهان می شود.

سیدمحمد بهشتی همچنین با انتقاد از فضای موجود در شبکه‌های اجتماعی درخصوص برخورد با موضوعات میراث‌فرهنگی گفت: به دلیل فضای ملتهبی که در کشور وجود دارد، موضوعات مربوط به میراث‌فرهنگی نیز به سرعت سیاسی می‌شوند. ابتدا اتفاق‌های ناگوار بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و بعد هم یک عده‌ای تلاش می‌کنند آنرا شدیدتر نشان دهند و دیگرانی نیز تلاش دارند موضوع را بسیار خفیف‌تر کنند. بنابراین یک آشوب رسانه‌ای در موضوعات میراث فرهنگی راه می‌افتد که صحنه را برای اظهارنظر کارشناسی تنگ می‌کند و در این وضعیت اصلا حرف کارشناسان شنیده نمی‌شود. بنابراین کسانی هم که دغدغه دارند و دلسوزان میراث فرهنگی در موضوعات مرتبط با حفاظت و مرمت آثار تاریخی باید به این نکته توجه داشته باشند که چون موضوعات میراث فرهنگی به سرعت مورد سوءاستفاده عمدتا سیاسی طرفین قرار می‌گیرد، حتی اگر طرفداران میراث فرهنگی در این کشاکش سیاسی حاکم بر فضای مجازی و رسانه‌ای پیروز شوند باز هم با بار شیشه خرد شده به مقصد می‌رسند.