شرکت‌های دانش‌بنیان در حلقه زنجیره ارزش جهانی / راهکار صادراتی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان چیست؟
ایران دارای شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی است که قابلیت صادرات دارند که باید از حالت گلخانه‌ای خارج شوند و در حلقه زنجیره‌های ارزش جهانی قرار بگیرند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از تهران‌نیوز، مقام معظم رهبری سال 1401 را به‌عنوان سال «تولید، دانش‌بنیان و اقتصادآفرین» نامگذاری کردند.
برای تحلیل بهتر شعار سال ابتدا این سوال به وجود می‌آید که در حوزه دانش‌بنیان چه زیرساخت‌هایی در کشور داریم و آیا نیروی انسانی و ظرفیت‌های علمی ما آماده جهش تولید در حوزه محصولات دانش‌بنیان هست؟
در حال حاضر 10 هزار کسب و کار فناور و نوآور در ایران وجود دارد که ظرفیت بسیار بالایی برای فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه دارند. ف
واحدهای بزرگ صنعتی در حوزه فناوری و نوآوری ازجمله مخابرات، نفت، گاز و... به جای اینکه صرفاً نوآوری را از درون خود جستجو کنند باید به همکاری با دانشگاه‌ها روی بیاورند و تعامل دانشگاه‌ها با صنایع بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند به افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان صنایع و دانشگاه‌ها در کشور منجر شده و علاوه بر این موجب شکل‌گیری هسته‌های فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان جدید شوند.
متخصصان زیادی در حوزه دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند که نتیجه کار برای آنان در اولویت نخست قرار دارد و پول در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد.
مشاهده دسترنج متخصصان حوزه دانش‌بنیان و تاثیر مثبت آنان در پیشرفت کشور ملموس بوده و نتایج فعالیت این متخصصان در حوزه‌های مختلف دانش‌بنیان گویای خیلی از موضوعات است.
ازسوی دیگر باید سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور بالاتر برود و برای تحقق این موضوع باید فناوری و نوآوری را وارد شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کنیم.
برای موفقیت این موضوع باید از مدیران شرکت‌های دانش‌بنیانی که تجربه داشته و شرکت‌های خود را با موفقیت به سرانجام رسانده‌اند استفاده کنیم.
در این راستا اگر جمعیت کشورمان را با سایر کشورها مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهان و مساحتش هم یک درصد مساحت زمین است، با این وجود سهم ایران در تولید علم دو درصد بوده، یعنی کمی بیشتر از میانگین جهانی به تولید علم می‌پردازیم و این اتفاق با بهره‌گیری از 2 هزار و 640 واحد دانشگاهی در ایران و بیش از 4 میلیون دانشجو اتفاق می‌افتد. پایان‌نامه دانشجویی و مراکز تحقیقات دانشگاهی به حل مسئله کمک می‌کنند
علاوه بر این پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر حلقه‌های زنجیره اقتصاد دانش‌بنیان در کشور فعال بوده، به طوری که ایران جزء کشورهای پیشرفته در ایجاد و تکمیل زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان در جهان است.
آنچه که در تولید باید مورد توجه قرار بگیرد رابطه بین صنعت و دانشگاه بوده که حلقه مفقوده محسوب می‌شود و باید با یافتن این حلقه مفقوده، آن را ارزشمند کنند و دانشگاه‌ها نیز باید براساس نیازسنجی شرکت‌های دانش‌بنیان این نیازها را شناسایی کرده و درصدد رفع آن برآیند.
پایان‌نامه دانشجویی، مراکز تحقیقات دانشگاهی و مقالات و تحقیقات استادان دانشگاه‌ها می‌تواند به حل مسئله مرتبط با نیازهای شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کمک کند.
ایران دارای شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی است که قابلیت صادرات دارند و شرکت‌های دانش‌بنیان باید از حالت گلخانه‌ای خارج شوند و در حلقه زنجیره‌های ارزش جهانی قرار بگیرند و با شرکت‌های جهانی و بین‌المللی در تعامل باشند.
قائدتاً تولیدی به‌روز خواهد ماند که بازار را حفظ کرده و قدرت رقابت را بالاتر ببرد و فعالیت‌های خود را بر مبنای آخرین فناوری‌ها و آینده‌پژوهی پیش ببرد.
این ارتباط از چند وجه مهم خواهد بود؛ نخست اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند سرمایه جذب کنند و از سوی دیگر فناوری و تولید مشترک داشته باشند و از تجربیات هم برای پیشبرد فعالیت‌ها بهره ببرند.
تولید محصول و کالای مشترک می‌تواند به سود شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی باشد و فناوری مشترک ایجاد شود و تمامی این اقدامات موجب می‌شود به راحتی نتوان ایران را از زنجیره اقتصادی دنیا حذف کرد.
دانش فنی مدیریتی دیگر بخش مدنظر بوده که باید مورد توجه قرار بگیرد تا به توسعه تولید منجر شود.
با تمام این تفاسیر نرخ بیکاری جوانان تحصیل‌کرده در ایران بسیار بالاست و آمارها نشان می‌دهند که از هر چهار جوان ایران با تحصیلات عالی یک نفر بیکار است و این در حالی است که می‌توانیم با ایجاد بستر مناسب در زیست‌بوم اقتاد فناورانه و تکمیل حلقه‌های اقتصاد دانش‌بنیان جوانان تحصیل‌کرده را جذب کنیم تا هم یک اقتصاد دانش‌بنیان پویا با اشتغال بالا داشته باشیم و هم کالایی را تولید کنیم که دانش‌بنیان باشد.
خبرنگار «تهران‌نیوز» با این مقدمه نسبتاً مطول سراغ سید محسن دهنوی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی و هادی حق‌شناس کارشناس مسائل اقتصادی رفته تا درباره شعار سال 1401 با این دو کارشناس گپ و گفت داشته باشد.
سید محسن دهنوی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به شعار سال 1401 مقا معظم رهبری با مضمون «تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» به خبرنگار «تهران‌نیوز» گفت: به طور کلی ادبیات و گفتمان اقتصاد دانش‌بنیان و تولید ثروت از دانش و ارزش داشتن این مفهوم از اوایل دهه 80 توسط شخص مقام معظم رهبری پایه گذاری شد. آن اوایل مخالفت‌های جدی هم برای این موضوع وجود داشت، یعنی یک نگاهی در دانشگاه‌ها وجود داشت که می‌گفتند: «علم برای علم است» و رهبری با این دیدگاه مخالفت کرد و جهت‌گیری علم را ایجاد ثروت و ارزش برای مردم عنوان کردند. اقتصاد دانش‌بنیان چه معنای دارد؟
وی افزود: آنطور که من خاطرم هست تا 10، 12 سال پیش 50 تا 60 شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود داشت، اما امروز این تعداد به نزدیک 7 هزار شرکت رسیده که آن را من حاصل پیگیری‌های رهبری می دانم. در حال حاضر نزدیک به یک درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور متعلق به شرکت‌های دانش بنیان است و این رشد در دهه اخیر اتفاق بسیار بزرگی است و به نظر من بزرگ‌ترین دستاورد انقلاب اسلامی در دو دهه گذشته است. در واقع اگر در تاریخ هر ده را به چیزی می‌شناسند من دهه گذشته را دهه پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان کشور می‌گویم که این این جز با پیگیری‌های مصرانه رهبر معظم انقلاب اسلامی ممکن نبود.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی متذکر شد: یک واقعیت آن است که شرکت‌های بین‌المللی در دنیا و مخصوصاً در ایالات متحده که بیشترین ارزش بازار، بیشترین سوددهی و بیشترین سهم از بازار را دارند و به بیانی ارزشمندترین سهام‌ها را در اختیار دارند چه شرکت‌های هستند. به طور مثال شرکت اپل که یک شرکت کاملاً دانش‌بنیان است یا مثلاً ایلان ماسک که با تسلا و سایر برندهایش شناخته می‌شود و یا شرکت گوگل. در واقع در لیست بزرگ‌ترین و سودده‌ترین شرکت‌های این کشور، تمام 10 شرکت اول دانش‌بنیان هستند، یعنی شرکت‌هایی که بر پایه فناوری و تکنولوژی بنا نهاده شده‌اند و این به معنای این است که اقتصاد دنیا از حالت سنتی به سمت کسب و کارهای دانش‌بنیان بنیان و فناور پایه حرکت می‌کنند.
دهنوی با بیان اینکه اکنون این درخت نورسیده به وقت ثمردهی رسیده است، افزود: این سهم از اقتصاد کشور هنوز خیلی کم است و هدف‌گذاری امسال مقام معظم رهبری افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از اقتصاد کشور است و با توجه به اینکه پایه‌هایش گذاشته شده است امکان آن وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که اقتصاد دانش‌بنیان را چگونه باید تعریف کرد؟ مطرح کرد: اتفاقاً موضوع مهمی که پس از تأکید مقام معظم رهبری باید در رسانه‌ها به آن پرداخته شود این است که مردم و کسبه می‌پرسند اقتصاد دانش‌بنیان یعنی چه؟ این را به طور ساده من با یک مثال توضیح می‌دهم؛ مثلاً من یک کشاورز هستم و به شیوه سنتی که صد سال است کشت می‌شود کشاورزی می‌کنم، یعنی به یک شیوه متداول و با زمان‌بندی مشخصی بذر می‌کارم، کود می‌دهم، آبیاری می‌کنم و به همان شکل سنتی برداشت می‌کنم. این یک روش کشاورزی است که عمده کشاورزی ما اینگونه است. حال اگر این شیوه بخواهد دانش‌بنیان شود چگونه می‌شود؟ تولید دانش‌بنیان می‌گوید از دانش روز علم کشاورزی استفاده کن. مثلاً یک مهندس کشاورزی کنار من کشاورز می‌ایستد و می‌گوید برای این خاکی که داری باید از این بذر استفاده کنی، از این کود استفاده کن، شیوه آبیاری‌تان را تغییر دهید و از این قبیل توصیه‌ها می‌کند تا بهره‌وری کشاورزی را بیشتر کند.
دهنوی تصریح کرد: در کنار این دانش، فناوری هم به کار می‌آید، به عنوان مثال می‌گوید به جای اینکه دستی این کارها را انجام دهی با سیستم متفاوتی انجام دهید. مجموع این اقدامات موجب می‌شود که بهره‌وری و کیفیت محصول بالا رود و قیمت تمام شده هم پایین آید. حال به منظور ارتباط مردم، یعنی در این مثال کشاورزان با علم کشاورزی، نقش دستگاه‌های حاکمیتی پررنگ می‌شود تا ورود کند و برای کشاورز ساز و کاری بچیند و در اختیار کشاورز قرار دهد. یعنی کشاورز نباید خودش دنبال مهندس کشاورزی بدود، بلکه دستگاه‌های دولتی باید تسهیلگری کند و مهندسان را از طرفی به کار گیرد و در اختیار این فرایند قرار دهد. این میان نقش شرکت‌های دانش‌بنیان این است که خدمات را به صورت سیستمی ارائه کنند. شرکت‌های دانش بنیان باید فرایندها را به منظور استفاده‌های مختلف به کار گیرند.
رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی گفت: عمداً حوزه کشاورزی را مثال زدم چون تأکید مقام معظم رهبری بود و درست هم بود چون نیاز اصلی کشور امنیت غذایی و اکثر مردم با این حوزه درگیر هستند ولی از طرفی واقعاً سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی کم وضعیف است.
وی تأکید کرد: اقتصاد و تولید دانش‌بنیان به معنای شرکت‌های دانش‌بنیان نیست، اتفاقاً نقش مردم در تولید دانش‌بنیان خیلی پررنگ‌تر است. اتفاقاً تولید دانش‌بنیان اقتصاد مردمی است؛ در همین مثال دیدیم که مردم و کشاورزان هستند که باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان بروند و شرکت‌ها صرفاً این فرایند را تسهیل می‌کنند، یعنی فناوری را جمع می‌کنند و به خود مردم عرضه می‌کنند، بنابراین اینجا هم عناصر اصلی خود مردم هستند.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی گفت: ممکن است در برخی نقاط گفته شود که استفاده از فناوری‌های دانش‌بنیان جایگزین انسان می‌شود و اشتغال را کم می‌کند، مثلاً در خط تولید خودرو یک روبات به کار گرفته می‌شود و یا برای سم‌پاشی از پهپادهای خاص استفاده شود، شاید به ظاهر اشتغال کم شود، اما آن طرف در فرایند ساخت این روبات یا پهپاد افراد بیشتری و آن هم اشتغال هایتک و تخصصی ایجاد می‌شود و به صورت نمایی تولید و بهره‌وری را افزایش می‌دهد.
دهنوی در بیان اینکه چه صنایعی سهم بیشتری از اقتصاد دانش‌بنیان دارند، گفت: در چند صنعت دانش‌بنیان ها سهم خوبی دارند از جمله نظام سلامت (یعنی فرایند تولید و نگهداری دارو و...) در صنعت میکروالکترونیک و ICT و همچنین در صنعت خدمات. یعنی مثلاً فروش اینترنتی.
وی در پاسخ به اینکه آیا استارتاپ‌ها شرکت دانش‌بنیان محسوب می‌شوند؟ گفت: استارتاپ به شرکت‌هایی که به تازگی در حال رشد و شکل‌گیری و بر پایه فناوری و نوآوری هستند گفته می‌شود. بنابراین استارتاپ‌های می‌توانند بر پایه یک دانش باشند یا نباشند و صرفاً یک ایده جدیدی داشته باشند. در کشور ما مصطلح شده که به شرکت‌های حوزه خدمات استارتاپ می‌گوئیم، در صورتی که بعضی از آن‌ها بالغ شده‌اند و استارتاپ نیستند. مثلاً یک سایت اینترنتی که یک شرکت بالغ شده است و اتفاقاً دانش و فناوری هم در حوزه توزیع محصول دارد و دانش‌بنیان است، اما دیگر استارتاپ نیست. لزوم تقویت تولید و عرضه در شرکت‌های دانش‌بنیان
وی با تأکید بر اینکه بنابراین در بحث دانش‌بنیان تأکید و اولویت ما بر حوزه تولید دانش‌بنیان است و در درجه بعد حوزه خدمات، گفت: مهم‌ترین کاری که ما در قانون جهش تولید دانش‌بنیان کرده‌ایم این است که برای حوزه دانش بنیان کشور به لحاظ ساختاری متولی تعیین کرده‌ایم؛ یعنی شورای راهبری دانش‌بنیان تعریف کرده‌ایم که رئیس جمهور رئیس آن شورا، معاون علمی فناوری رئیس جمهور نایب رئیس و دبیر شورا است و چند نفر از وزرای مربوط به حوزه تولید در این شورا عضو هستند. این شورا متولی خیلی از مسائل حوزه دانش‌بنیان از جمله تعیین مصادیق می‌شود.
دهنوی ادامه داد: نکته بعدی بحث تولید بار اول است. شرکت‌هایی وجود دارند که به صورت هایتک محصولی را تولید می‌کنند که تا پیش از این وارد می‌شده و حال که این شرکت می‌خواهد تولید کند دستگاه دولتی داخلی می‌گوید باید در مناقصه شرکت کند و این شرکت دانش‌بنیان ما در مناقصه با نمایندگی شرکت‌های بزرگ دنیا که سال‌ها تولیدکننده بودند شرکت می‌کنند و نمی‌توانند رقابت کنند و شکست می‌خورند.
وی افزود: همچنین دستگاه دولتی ویژگی‌ها و استانداردهایی می‌خواهند که شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌توانند پاس کنند و در نتیجه شرکت‌های ما هیچگاه نمی‌توانند تولیدکننده شوند و ما همیشه واردکننده خواهیم ماند. ما در این قانون مزایایی برای خرید بار اول از شرکت‌های دانش‌بنیان گذاشتیم یعنی به تشخیص همان شورا اگر محصولی برای بار اول بخواهد تولید شود و شرکت‌های دولتی بخواهند خرید کنند می‌توانند ترک تشریفات کنند.
رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: بحث بعدی پشتیبانی‌های مالی است؛ ما اینجا صندوق‌های پژوهش، فناوری و صندوق نوآوری شکوفایی معاونت علمی را تقویت کرده‌ایم و همچنین تأمین مالی از بازار سرمایه را برای شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیل کرده‌ایم؛ یعنی ساز و کاری دیده‌ایم که شرکت‌ها بتوانند از بازار سرمایه با چند مکانیسم تأمین مالی شوند. مثلاً یکی از مکانیسم‌ها این است که اگر شرکت‌های بزرگ بورسی بخواهند در حوزه تحقیق و توسعه شرکت‌های دانش بنیان سرمایه گذاری کنند ما بخش سرمایه‌گذاری را به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی و معافیت مالیاتی در نظر می‌گیریم.
دهنوی متذکر شد: همچنین نکته آخری که در این قانون دیده‌ایم مسیر دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ است که فکر می‌کنیم وقت آن رسیده است و ما در این مقطع قرار داریم. مثلاً گفتیم اگر یک شرکت بزرگ بخشی از درآمد خود را در شرکت‌های دانش بنیان سرمایه گذاری کند آن بخش را از مالیاتی که باید دهد کسر می‌کنیم و مزایایی از این جنس.
هادی حق‌شناس کارشناس مسائل اقتصادی هم با اشاره به شعار سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» اظهار کرد: نکته کلیدی در نامگذاری این سال‌ها موضوع توجه به تولید است و تولید یعنی سمت عرضه تقویت شود.
وی افزود: یکی از دلایل اصلی ایجاد تورم در اقتصادها، همواره کمبود سمت عرضه است؛ به‌عنوان مثال اگر عرضه ماشین یا میوه یا هر کالایی دچار مشکل شود، اما تقاضا همچنان مثل قبل باشد، طبیعی است که تورم ایجاد خواهد شد، این موضوع در بسیاری از کالاها معنی و مفهوم دارد.
کارشناس مسائل اقتصادی گفت: یکی از دلایل تورم، عدم توجه به بخش عرضه یا بخش تولید است اگر اقتصادی مشکل تولیدش را حل کند، مثل این می‌ماند که با یکی از ریشه‌های تورم مقابله کرده است.
حق‌شناس بیان کرد: امروز تولید دیگر بر مبنای افزایش تعداد نیروی انسانی نیست. زمانی در بخش کشاورزی هر چه تعداد کارگران بیشتر بود افزایش تولید داشتیم اما امروز بحث استفاده از تکنولوژی‌های نو است یا به زبان امروزی بحث استفاده از تکنولوژی یا شرکت‌های دانش‌پایه است.
وی ادامه داد: اگر این موضوع به درستی به کار گرفته شود که ده‌ها سال است سایر کشورها مبنای تولیدشان بر اساس استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان یا تکنولوژی‌های روز است می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری شود.
کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: البته به این معنی نیست که ما اگر تکنولوژی‌های جدید استفاده یا شرکت‌های دانش‌بنیان را تقویت کنیم، تعداد بیکاران افزایش پیدا خواهد کرد، بلکه تکنولوژی خود مشکل اشتغال را به لحاظ تنوعی که در فرایند تولید انجام می‌شود حل می‌کند.
حق‌شناس اظهار کرد: زمانی که تولید انبوه انجام می‌شد، موضوع انبارداری، بسته‌بندی و نظام توزیع مفهومی نداشت ولی وقتی امروز بحث افزایش تولید است، اشتغال‌های فراوانی در بخش انبارداری و بسته‌بندی و نظام توزیع نیاز داریم. لذا به نظر می‌رسد که یکی از مشکلات جدی اقتصاد ایران همچنان موضوع تقویت عرضه و تقویت تولید باشد.
وی افزود: توجه به استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان با تکنولوژی‌های جدید و رفع موانع آن می‌تواند منجر به تقویت سمت عرضه و تولید شده و منجر به کاهش گرانی‌ها هم شود.
کارشناس مسائل اقتصادی افزود: طبیعتاً همه جهت‌گیری‌ها و راهبردهای دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران و به‌خصوص مجریان و دولتی‌ها در راستای همین مفهوم خواهد بود که بخش خصوصی بتواند به سمت تولید، اشتغال و به‌کارگیری شرکت‌های دانش‌بنیان یک گام بلندی بردارد.
حق‌شناس تاکید کرد: به جهت اینکه ما یک رشد قابل توجهی به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی در دانشگاه‌ها داریم و تقریباً بخش قالب جمعیت بیکار ما تحصیلکرده‌ها هستند لذا به لحاظ دانش، مشکلی نیست. ممکن است به لحاظ مهارت مشکل وجود داشته باشد و طبیعی است که دولت باید بستر مناسب در این زمینه را فراهم کند.
گزارش از حسین بوذری
انتهای پیام /