شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ از لزوم تاسیس تا ضرورت بررسی عملکرد نهاد‌های اجرایی
دکتر محمدحسین ساعی، به مناسبت سالروز تاسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی از اهمیت شکل‌گیری این شورا و دستاورد‌های آن در حوزه‌های مختلف فرهنگی سخن گفت.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ علی محسنی - دکتر محمدحسین ساعی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان، از ضرورت تأسیس این شورا به دستور امام خمینی (ره) و نقش آن در ساخت آینده انقلاب اسلامی و بازطراحی دانشگاه‌ها سخن گفت.
حرکت ناگزیر انقلاب و ضرورت بازنگری در نظام دانشگاهی
دکتر محمدحسین ساعی با اشاره به اهمیت و ضرورت تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، این شورا را یکی از گام‌های اساسی در مسیر تکمیل انقلاب اسلامی دانست. وی تأکید کرد: «انقلاب اسلامی یک حرکت طبیعی، انسانی و تاریخی بود و پس از پیروزی، یکی از مسائل اساسی مردم ایران این بود که آینده کشور چگونه باید رقم بخورد. این مسئله نیازمند ورود افراد نخبه و تأثیرگذار به عرصه تصمیم‌گیری بود.»
وی افزود: «جمله معروف حضرت امام خمینی (ره) که دانشگاه انسان‌ساز است، محوریت نگاه ایشان به آینده انقلاب را مشخص می‌کرد؛ بنابراین بازنگری و بازطراحی نظام دانشگاهی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان ساخت آینده انقلاب، ضرورت یافت.»
وضعیت دانشگاه‌ها پیش از انقلاب
دکتر ساعی در ادامه با تحلیل وضعیت دانشگاه‌های ایران پیش از انقلاب، گفت: «در آن دوران، دانشگاه‌ها نه تنها نقش مؤثری در حل مسائل کشور نداشتند، بلکه به دلیل ضعف ساختاری و نفوذ تفکرات غیرملی، تبدیل به مراکزی غیرکارآمد شده بودند. حتی با وجود دانشمندان برجسته، دانشگاه‌های ایران در سطح جهانی جایگاه قابل توجهی نداشتند و فارغ‌التحصیلان آنها جدی گرفته نمی‌شدند.»
وی همچنین با اشاره به آمار‌های بی‌سوادی در سال 1357، اظهار داشت: «در آن زمان، حدود 65 درصد از زنان کشور بی‌سواد بودند و دانشگاه‌ها در رفع این مسائل نیز ناکارآمد بودند.»
هدف از تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: «پس از انقلاب، با وجود برخی آسیب‌ها و صدمات به دانشگاه‌ها، نیاز به بازنگری کلی در نظام دانشگاهی کشور احساس شد. ستاد انقلاب فرهنگی با هدف بازطراحی و مهندسی مجدد دانشگاه‌ها تشکیل شد تا بتواند زمینه‌ساز ساخت تمدن جدید اسلامی از طریق نظام دانشگاهی باشد.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به تأثیرگذاری این شورا در بازطراحی نظام دانشگاهی و تحقق پیشرفت‌های علمی، از نقش کلیدی آن در ارتقای جایگاه علمی کشور و گسترش نهاد‌های فرهنگی سخن گفت.
ساعی با بیان نقش دانشگاه‌ها در شکل‌گیری آینده انقلاب اسلامی، به جایگاه دانشگاه‌های ایران پس از انقلاب پرداخت و اظهار داشت: «پیش از انقلاب، دانشگاه تهران و چند دانشگاه دیگر در ایران جایگاه برجسته‌ای داشتند، اما قابل قیاس با وضعیت فعلی نبودند. پس از بازنگری و تقویت دانشگاه‌ها، امروز دانشگاه‌های ما به‌عنوان مراکز حل مسئله و تأمین نیروی کارآمد برای کشور عمل می‌کنند.»
وی افزود: «حتی موضوع مهاجرت نخبگان، که امروزه به‌عنوان یکی از چالش‌های کشور مطرح است، نشان‌دهنده کیفیت بالای نیروی انسانی تربیت‌شده در دانشگاه‌های ایران است. این کیفیت، حاصل همان تدابیر و بازطراحی‌هایی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت.»
ساعی با اشاره به مسیر تشکیل این شورا، گفت: «ستاد انقلاب فرهنگی ابتدا با هدف بازنگری نظام دانشگاهی آغاز به کار کرد و بعد‌ها به پیشنهاد رهبر معظم انقلاب در 19 آذر 1363 به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد تا ساختاری پایدار در نظام جمهوری اسلامی داشته باشد.»
وی در ادامه افزود: «پس از مأموریت اولیه شورا در حوزه دانشگاه‌ها، موضوعات جدیدی همچون آموزش‌وپرورش، تعلیم‌وتربیت در مقاطع پایین‌تر، مسائل فرهنگی عمومی و خانواده نیز به مأموریت‌های شورا اضافه شد. هرچند این حوزه‌ها همچنان نیازمند توجه بیشتری هستند، اما دستاورد‌های چشمگیری نیز داشته‌ایم.»
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر موفقیت شورا در نظام دانشگاهی گفت: «یکی از مهم‌ترین آثار شورا، طراحی زیست‌بوم دانشگاهی کشور بوده است. حتی در حال حاضر، روسای دانشگاه‌ها و برنامه‌های آنها باید به تصویب کمیته‌های مربوطه در شورای عالی انقلاب فرهنگی برسد. این اقتدار و نظارت، نتایج مثبت زیادی برای کشور به همراه داشته است.»
وی در ادامه اظهار داشت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی توانسته در حوزه علم، فناوری و نوآوری پیشرفت‌های قابل توجهی داشته باشد و زیربنای توسعه علمی کشور را تقویت کند.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تأکید بر موفقیت‌های شورا در حوزه علم و فناوری، به چالش‌های مدیریتی در سایر حوزه‌ها همچون فرهنگ، تعلیم و تربیت و مهاجرت نخبگان اشاره کرد و راهکار‌هایی برای تقویت نقش شورا ارائه داد.
ساعی با اشاره به گسترش مأموریت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی به حوزه‌های جدید، گفت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدا با هدف بازطراحی دانشگاه‌ها به‌عنوان عناصر تمدن‌ساز کشور فعالیت خود را آغاز کرد. اما بعد‌ها مأموریت‌های دیگری همچون آموزش‌وپرورش، تعلیم و تربیت و خانواده به این شورا اضافه شد. با این حال، چون این حوزه‌ها در ادامه مسیر به شورا واگذار شدند، اقتدار لازم برای مدیریت کامل زیست‌بوم این حوزه‌ها به اندازه حوزه دانشگاهی فراهم نشد.»
وی افزود: «برای مثال، در دانشگاه‌ها، شورا مسئولیت تأیید روسای دانشگاه‌ها و برنامه‌های آنها را بر عهده دارد، اما در حوزه‌هایی مانند آموزش‌وپرورش یا وزارت ارشاد، چنین اقتداری وجود ندارد. این تفاوت ساختاری موجب شد تا شورا نتواند در این حوزه‌ها همان سطح موفقیت را که در دانشگاه‌ها کسب کرد، به دست آورد.»
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به موضوع مهاجرت نخبگان پرداخت و گفت: «موضوع مهاجرت نخبگان، با وجود چالش‌های موجود، نشان‌دهنده کیفیت بالای نیروی انسانی تربیت‌شده در کشور است. ما تعداد زیادی از افراد نخبه، کارآمد و باتجربه در اختیار داریم که این تراکم نیرو‌های نخبه در کمتر کشوری در منطقه دیده می‌شود. در حالی که کل بودجه آموزش عالی ما شاید به اندازه بودجه یک دانشگاه عربستان باشد، بهره‌وری بالای دانشگاه‌های ما باعث تربیت این نخبگان شده است.»
وی همچنین تأکید کرد: «آنچه اهمیت دارد، فراهم‌سازی زمینه‌هایی است که نخبگان، چه در داخل کشور و چه در صورت مهاجرت کوتاه‌مدت یا بلندمدت، بتوانند به کشور خدمت کنند و ارتباط خود را با جامعه علمی و صنعتی ایران حفظ کنند.»
دستاورد‌های مثبت و آینده‌نگری شورا
ساعی با اشاره به اینکه بسیاری از نخبگان ایرانی در عرصه جهانی خواهان دارند، اظهار داشت: «این امر خود نشان‌دهنده توانمندی بالای سیستم آموزشی و پژوهشی کشور است و می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ای مثبت و امیدوارکننده برای آینده کشور دیده شود. لازم است شورا و سایر نهاد‌های مرتبط راهکار‌هایی برای حفظ ارتباط نخبگان با کشور ارائه دهند تا از پتانسیل آنها به بهترین شکل استفاده شود.»
ساختارسازی برای حمایت از نخبگان
ساعی با اشاره به دستاورد‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه نخبگان، اظهار داشت: «یکی از مصوبات مهم شورا، تأسیس بنیاد ملی نخبگان و سازمان ملی پرورش استعداد‌های درخشان بود. این دو نهاد در طول سال‌های فعالیت خود، نقش مؤثری در شناسایی، حفظ و پرورش استعداد‌های نخبه در کشور داشته‌اند. با وجود مقاومت‌ها یا تلاش‌هایی از سوی برخی دولت‌ها برای تضعیف این نهادها، شورا با حمایت مقام معظم رهبری، نقش خود را در حفظ این ساختار‌ها ایفا کرد.»
وی افزود: «حتی در مصوبات اخیر شورا، مسیر‌های جدیدی برای جذب نخبگان به عنوان هیئت علمی دانشگاه‌ها تعریف شده است. برای مثال، مسیری موازی برای تسهیل جذب نخبگان خارجی یا افرادی که نیاز به فرآیند‌های طولانی ندارند، در نظر گرفته شده است. این مصوبات نشان‌دهنده نگاه جدی شورا به حمایت از نخبگان و استفاده از ظرفیت‌های آنها در کشور است.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به برخی چالش‌های اجرایی در مصوبات شورا نیز اشاره کرد و گفت: «شورا مصوبات مهمی در حوزه نخبگان، علم و فرهنگ داشته است، اما اجرای این مصوبات به عهده نهاد‌های مختلف کشور است. متأسفانه گاهی در روند اجرا، مشکلاتی پیش می‌آید که شورا مستقیماً نمی‌تواند در آنها مداخله کند. نهاد‌های متعددی همچون مجلس، قوه قضائیه، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام در اجرای این مصوبات دخیل هستند و هماهنگی با آنها اهمیت زیادی دارد.»
دکتر ساعی در ادامه گفت: «یکی از موضوعات مهم، بازنگری در تعاملات شورای عالی انقلاب فرهنگی با سایر نهاد‌های تصمیم‌گیر است. طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند در تعیین نسبت شورا با نهاد‌هایی همچون شورای عالی فضای مجازی یا مجمع تشخیص مصلحت نظام مفید باشد. این بازنگری به شفافیت بیشتر در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای مؤثرتر مصوبات کمک خواهد کرد.»
وی تأکید کرد: «شورای عالی انقلاب فرهنگی همواره از گفت‌و‌گو‌های صمیمانه و تعاملات داخلی برای رفع چالش‌ها استفاده کرده و این مسیر را در طرح تحول خود نیز ادامه خواهد داد.»
تهیه سند جامع هوش مصنوعی؛ گامی ملی برای آینده‌نگری
ساعی با اشاره به یکی از اقدامات اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: «یکی از نیاز‌های ضروری کشور در حوزه فناوری‌های نوین، تهیه سند جامع هوش مصنوعی بود. این ضرورت پس از بررسی‌های متعدد در جلسات و گفت‌و‌گو‌های سطح بالا مشخص شد و در نهایت، مسئولیت تدوین این سند به شورای عالی انقلاب فرهنگی سپرده شد.»
وی افزود: «این سند با استفاده از ظرفیت‌های سایر نهادها همچون شورای عالی فضای مجازی و مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه شد و تلاش‌های همه‌جانبه برای هماهنگی میان بخش‌های مختلف در این حوزه صورت گرفت.»
مصوبات عفاف و حجاب؛ ضرورت فرهنگ‌سازی و قانون‌گذاری
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به مصوبات شورا در حوزه عفاف و حجاب پرداخت و گفت: «این شورا از دهه 80 و 90 مصوبات متعددی در این حوزه داشته است که توسط دولت‌های مختلف ابلاغ شده‌اند. برای مثال، قانون عفاف و حجاب که در مجلس به تصویب رسید، ابتدا به‌صورت برنامه‌ریزی‌های فرهنگی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و پیشنهاد شد.»
وی افزود: «یکی از اقدامات مهم، تنظیم وظایف نزدیک به 30 دستگاه کشور برای اجرای مصوبات مرتبط با عفاف و حجاب بود. این مصوبات با نگاه دقیق کارشناسی و در نظر گرفتن شرایط و الزامات جامعه تدوین شده‌اند. اما باید توجه داشت که شورا مسئولیت اجرایی ندارد و اجرای این مصوبات به همکاری نهاد‌های اجرایی وابسته است.
دکتر ساعی با تأکید بر نقش شورا در تعیین افق‌ها و اهداف کلان نظام جمهوری اسلامی ایران، گفت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی نهادی است که مسئولیت تعیین سیاست‌ها و چارچوب‌های فرهنگی کشور را بر عهده دارد. مصوبات شورا در راستای منافع عمومی مردم و با در نظر گرفتن اهداف نظام تدوین می‌شوند. اما همکاری و تعهد نهاد‌های اجرایی برای عملیاتی کردن این مصوبات امری ضروری است.»
وی در ادامه خاطرنشان کرد: «مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، با نگاه جامع و آینده‌نگرانه تهیه شده‌اند و به‌ویژه در حوزه‌هایی، چون عفاف و حجاب، مبنای قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی در کشور بوده‌اند.»
نقش شورا در قانون‌گذاری و هماهنگی میان نهادها
دکتر ساعی با اشاره به اهمیت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین سیاست‌های کلان فرهنگی و اجتماعی کشور گفت: «بسیاری از مصوبات شورا، پایه و اساس تصمیم‌گیری‌های نهاد‌های دیگر، از جمله مجلس شورای اسلامی، بوده است. برای مثال، در تصویب قانون عفاف و حجاب، از مصوبات و پیشنهاد‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی استفاده شد. این نشان می‌دهد که شورا در قانون‌گذاری نقش محوری داشته است.»
وی افزود: «مصوبات شورا به‌گونه‌ای تدوین شده‌اند که وظایف مشخصی برای نهاد‌های مختلف تعیین کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده تلاش شورا برای هماهنگی و هم‌افزایی میان نهادها است.»
ساعی درباره چالش‌های اجرای مصوبات گفت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی، یک نهاد سیاست‌گذار است و وظیفه اجرایی ندارد. با این حال، در برخی موارد، شاهد بوده‌ایم که نهاد‌های مسئول در اجرای مصوبات موفق عمل نکرده‌اند. این چالش‌ها باید از طریق گفت‌و‌گو و همکاری میان نهاد‌های تصمیم‌گیر و اجرایی رفع شوند.»
وی ادامه داد: «اگر وظایف مشخص‌شده در مصوبات به‌درستی اجرا نشوند، نه‌تنها نتایج مطلوب حاصل نمی‌شود، بلکه ممکن است در برخی موارد به ضرر کشور تمام شود. به همین دلیل، نقش نهاد‌های اجرایی و همکاری آنها در تحقق اهداف مصوبات بسیار حیاتی است.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تعامل میان شورا و مجلس گفت: «خوشبختانه مجلس شورای اسلامی در برخی موارد، از مصوبات شورا به‌عنوان مبنا برای قانون‌گذاری استفاده کرده است. این تعامل نشان‌دهنده جایگاه تأثیرگذار شورا در تدوین قوانین و سیاست‌های کلان کشور است.»
لزوم بررسی عملکرد نهاد‌های اجرایی
ساعی تأکید کرد: «به‌عنوان خبرنگاران و اصحاب رسانه، باید بررسی کنیم که آیا نهاد‌های اجرایی توانسته‌اند وظایف مشخص‌شده در مصوبات را به‌درستی انجام دهند یا خیر. این موضوع نیازمند نظارت دقیق و انعکاس مشکلات موجود است تا راهکار‌های مناسب برای بهبود شرایط ارائه شود.»
وی در پایان خاطرنشان کرد: «اگرچه شورا وظیفه اجرایی ندارد، اما ایجاد تعاملات سازنده و نظارت بر عملکرد نهاد‌های اجرایی می‌تواند به تحقق بهتر اهداف مصوبات کمک کند. همچنین، بازنگری و ارتقای روش‌های هماهنگی میان نهادها، ضرورتی انکارناپذیر است.»