«شورش خراسان» دوباره در بازار نشر دیده شد

کتاب «شورش خراسان و صولت‌السلطنه هزاره (زمستان 1320)» نوشته کاوه بیات توسط انتشارات جهان کتاب به چاپ دوم رسید.

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «شورش خراسان و صولت‌السلطنه هزاره (زمستان 1320)» نوشته کاوه بیات به‌تازگی توسط انتشارات جهان کتاب به چاپ دوم رسیده است. این‌کتاب ششمین‌عنوان از مجموعه «برگی از تاریخ» است که این‌ناشر چاپ می‌کند.

نسخه منتشرشده این‌کتاب توسط جهان کتاب، دومین‌ویراست این‌کتاب محسوب می‌شود و ویراست اول آن، سال 1370 توسط انتشارات بینش و پروین منتشر شده بود. چاپ اول ویراست جدید هم سال 1395 منتشر شد و چاپ دوم آن نیز به‌تازگی طی روزهای بهار 1402 عرضه شده است.

وقایع شهریورماه 1320 پس از حمله متفقین به ایران و برکناری رضاخان از سلطنت، پیامدهای مختلفی داشتند که یکی از آن‌ها، بروز آشوب‌ها و شورش‌های سلسله‌واری در نقاط مختلف کشور به‌ویژه در مناطق عشایری بود. در منطقه خراسان هم مردی به‌نام صولت‌السلطنه هزاره با تکیه بر سوابق تاریخی ایل هزاره و بهره‌برداری از زمینه مساعدی که حکومت پهلوی به جا گذاشته بود، مردم را برانگیخت و در بازه زمانی کوتاه زمستان 1320 بر خراسان حکمرانی کرد. او توانست بسیاری از مردم را همراه با عشایر شرق، شمال و غرب کشور برانگیزد.

کاوه بیات در کتاب «شورش خراسان» به گذشته ایل هزاره و نقش‌اش در تاریخ معاصر خراسان و پیشینه‌های شورش خراسان پرداخته است. چگونگی شورش و سرانجامش نیز از دیگر موضوعاتی هستند که بیات در این‌کتاب به آن‌ها پرداخته است.

کتاب پیش‌رو، 3 فصل اصلی با عناوین «هزاره‌ها»، «شورش خراسان» و «سرنوشت صولت‌السلطنه» دارد که هرکدام بخش‌های مختلفی را شامل می‌شوند. فصل اول کتاب دربرگیرنده 3 زیرعنوان دیگر با این‌عناوین است: «محمدرضاخان شجاع‌الملک»، «صولت‌السلطنه هزاره» و «در تهران».

دومین‌فصل کتاب هم 10 بخش دارد که به این‌ترتیب‌اند: «در مشهد»، «سقوط تربت جام»، «تحولات مشهد»، «کردهای خراسان»، «اعزام قوای نظامی از تهران»، «تربت حیدریه»، «جنگ سنگ‌بست»، «اعاده اقتدار دولت در جنوب شرقی خراسان»، «اعاده اقتدار دولت در شمال غربی خراسان» و «در کلات نادری».

فصل سوم کتاب هم 3 بخش با عناوین «منصور و تقاضای تعقیب صولت‌السلطنه»، «صولت‌السلطنه و تقاضای رسیدگی به خواسته‌هایش» و «مرگ صولت‌السلطنه» دارد.

پس از فصول اول تا سوم کتاب هم «پیوست‌ها» ی آن درج شده که تعدادشان 11 تاست و به این‌ترتیب هستند: اعلامیه صولت‌السلطنه 30 دی 1320، اعلامیه صولت‌السلطنه 4 بهمن 1320، بیانیه استاندار خراسان احتمالا 18 بهمن 1320، استاندار خراسان به وزارت کشور 9 اسفند 1320، استاندار خراسان به وزارت کشور 9 اسفند 1320، صولت‌السلطنه به فرمانده نیروی شرق 18 اسفند 1320، استاندار خراسان به نخست‌وزیر 9 فروردین 1321، استاندار خراسان به نخست‌وزیر 16 فروردین 1321، صورت خسارات حاصله از شورش صولت‌السلطنه، گزارش تلگرافی ژاندارمری 17 مهر 1322، نوبهار، ش 60، 21 مهر 1322.

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

ولی مهم‌تر از آنچه درون شهر می‌گذشت تحولات پیرامون آن بود؛ از جمله حضور منتصرالملک که با «... حدود 300 تفنگچی در نزدیکی تربت حیدریه موضع گرفته، راه زاهدان_مشهد را مسدوده کرده بود. قوای امنیه آن حدود به محض نزدیک‌شدن شورشیان پاسگاه‌های خود را ترک گفته بودند.»

به نوشته کنسولگری بریتانیا «... تنها رویکرد استوار و بلوف ماهرانه سرتیپ محمدکریم‌خان که به حکومت آن حدود منصوب شده بود مانع از تسلط شورشی‌ها بر شهر و غارت محتمل آن شد.» اگرچه با توجه به بستگی و آشنایی محمدکریم‌خان سرتیپ با هزاره‌ها تصور می‌رفت تربت حیدریه که در آن‌زمان از تعرض شورشیان مصون مانده بود، در این‌مراحل آخر کار نیز به حال خود گذاشته شود، به‌ویژه آنکه ایزدپناه نامه‌ای نیز از صولت‌السلطنه برای منتصرالملک داشت که در آن توصیه شده بود از پیشروی به سوی تربت خودداری شود، اما چنین نشد. «بلوف ماهرانه» محمدکریم‌خان سرتیپ نیز حد و حدودی داشت.

ظهر روز 8 بهمن منتصرالملک و براتعلی ایلخان خوافی، همراه با دو ماشین افراد مسلح رُشتخوار را متصرف شده و سیم تربت حیدریه را قطع کردند. شبانگاه روز بعد (9 بهمن) خبر رسید که سواران هزاره و متحدینشان به شش کیلومتری شهر آمده و قصد پیشروی دارند. صبح روز بعد ایزدپناه نزد آنها رفته و آنها را «... طبق نامه‌های صولت قانع نمودند صرف‌نظر از حمله نمایند. قرار شد تا دستور ثانوی در قریه سنگان... متوقف شوند.»

چاپ دوم این‌کتاب با 176 صفحه مصور، شمارگان 250 نسخه و قیمت 110 هزار تومان منتشر شده است.