صعود ایران از رتبه 57 به جایگاه 4 در جهان نانو

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، «استحکام درونی ملت ایران» مهم‌ترین گزاره‌ای بود که رهبر انقلاب در دیدار نوروزی امسال در حرم امام رضا (علیه السلام) تبیین و موشکافی کردند، به قرار یک سنت دیرینه سخنرانی سال نو در مشهد مقدس و سخنرانی در سالگرد ارتحال امام (ره) ذیل مجموعه بیانات جمع‌بندی و ناظر به چشم انداز کلی حرکت ملت ایران است که به رسم هرسال این بار هم در اولین روز بهار 1402 توسط رهبر حکیم انقلاب ترسیم شد. یکی از نکات کلیدی دیدار نوروزی سال جدید برشمردن نشانه‌های این استحکام درونی بود که رهبر انقلاب در این زمینه به پیشرفت‌های بزرگ ملت ایران اشاره کردند و گفتند که «نمیخواهند بگذارند این حرف‌ها تکرار بشود. دشمن از تکرار این حرفها، از بیان این حرف‌ها بشدت ناراحت و ناراضی است، اما واقعیت است. ما پیشرفت‌هایی پیدا کرده‌ایم که همه این پیشرفت‌ها در دوران تحریم بود، در دوران محاصره‌ی اقتصادی بود». ایشان مانند همیشه پیشرفت در زمینه علم و فناوری را یکی از مصادیق اصلی این پیشرفت با وجود تحریم‌ها دانسته و فرمودند «در چنین شرایطی ملت ایران پیشرفت پیدا کرد. در حوزه‌ی علم پیشرفت پیدا کرد، در حوزه‌ی فناوری پیشرفت پیدا کرد، در بعضی از حوزه‌های علمی در ردیف‌های اول دنیا قرار گرفت؛ یک جا جزو پنج کشور اول دنیا، یک جا جزو ده کشور اول دنیا، یک جا جزو سه کشور اول دنیا؛ در بین دویست کشور. پیشرفت‌های علمی ما، پیشرفت‌های فناوری ما این‌جوری است؛ در نانو، در زیست‌فناوری، در بخش‌های مختلف؛ در بخش سلامت، پیشرفت‌های ایران از بسیاری از کشور‌های پیشرفته‌ی دنیا بهتر بوده؛ در قضیه‌ی کرونا این قضیه خودش را نشان داد؛ در بخش هسته‌ای، در بخش هوافضا، در بخش دفاعی؛ که این [پیشرفت] بخش دفاعی را همه‌ی آن‌ها دارند میگویند و اعتراف میکنند؛ برای اینکه بتوانند یک آتویی علیه جمهوری اسلامی درست کنند، اعتراف میکنند که ایران از لحاظ دفاعی، از لحاظ تسلیحات جلو رفته. در بخش زیست‌فناوری، پیشرفت فراوان [داشته‌ایم]. دنیا ما را تحسین کرد، دانشمندانِ دنیا دانشمندانِ ما را تحسین کردند، دانشمندان جوان ما را تحسین کردند». تلاش برای صعود به قله نانو نانوفناوری استفاده از مواد در ابعاد اتمی، مولکولی و فرامولکولی در کاربرد‌های صنعتی و از فناوری‌های نسبتا جدید است که از زمان ظهور فراگیر آن نزدیک به 35 سال می‌گذرد و در ایران نیز از ابتدای دهه 80 خورشیدی مطالعه پیرامون آن آغاز شد و سپس با تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری این تلاش‌ها شکل سازمان‌یافته‌تری گرفت. فناوری نانو یکی از پایه‌های انقلاب صنعتی چهارم است و به گفته علی محمد سلطانی مدیر پیشین دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و از فعالان این حوزه از ابتدای دهه 80 پیش‌بینی می‌شود این فناوری تا سال 2050 همچنان پیشرفت کند، تحقیقات و محصولات بیشتری ارائه شده و نانو با فناوری‌های دیگر همگرا شود؛ مثلا فناوری زیستی‌نانو یا الکترونیک و فناوری ارتباطات و اطلاعات. همچنین نانو یکی از پایه‌های انقلاب صنعتی چهارم خواهد بود. ایران برای رسیدن به جایگاه سوم در مقالات منتشرشده حوزه فناوری نانو راهی طولانی را طی کرده است و نگاهی گذرا به گزارش‌های ستاد ویژه توسعه فناوری نانو این راه را نشان می‌دهد. در حالیکه هنوز مدت زیادی از تاسیس ستاد ویژه توسعه فناوری نانو نگذشته بود (سال 1383)، این ستاد گزارشی منتشر کرده و در آن رتبه ایران را در میان کشور‌های اسلامی رتبه دوم و در جهان رتبه چهل و سوم اعلام کرده است. براساس این گزارش ایران با انتشار 53 مقاله و با چهار پله صعود نسبت به سال 2003 در رتبه 43 جهان پیش از کشور‌هایی نظیر تایلند، شیلی، کوبا، مولداوی، کلمبیا، بلاروس، استونی و ونزوئلا قرار داشت. این در حالی است، ایران طی سال‌های 1998 تا 2003 (1378 تا 1382) با تولید 41 مقاله فناوری نانو به عنوان ششمین کشور جهان اسلام، در کنار مالزی و استونی، جایگاه 57 جهان را در اختیار داشت. آن زمان که اکنون نزدیک به دو دهه از آن می‌گذرد کارشناسان و سیاست‌گذاران علم و فناوری کشور، رشد فناوری نانو را در کشور که برخلاف سایر فناوری‌های متحول‌کننده، با تأخیر در درک موضوع و تصمیم‌گیری مواجه نشده است، نویدبخش آینده‌ای درخشان در عرصه این فناوری نوپا می‌دانستند، اما رسیدن به جایگاه پانزدهم جهان حتی برای آنان نیز زیادی خوش‌بینانه بود. اما مقام معظم رهبری بار‌ها در موقعیت‌های مختلف بر ضرورت سرمایه‌گذاری و توجه به فناوری نانو تاکید کرده بودند و بازدید ایشان از نمایشگاه فناوری نانو نیز نشان از اهمیت این موضوع دارد. ایران رتبه چهارم فناوری نانو پایگاه اطلاع‌رسانی استت‌نانو که همه داده‌های مرتبط با فناوری نانو را منتشر می‌کند طی سه سال (2019، 2021 و تا 2022) ایران را از نظر جایگاه انتشار مقالات مرتبط با فناوری نانو در رتبه چهارم قرار داده است. ایران به این ترتیب در این گزارش بعد از کشور‌های چین، آمریکا و هند در رتبه چهارم قرار دارد. جالب‌تر هم آنکه در گزارش 2022 این پایگاه اطلاع رسانی هند هم از آمریکا جلو زده و ترتیب چین، آمریکا و هند در سال‌های 2019 و 2020، به ترکیب چین، هند و آمریکا سپس ایران تبدیل شده است. در گزارش سال 2019 این پایگاه آمده است: بیش از 40 درصد از مقالات نانو در سطح جهان را دانشمندان کشور چین و بعد از آن آمریکا، هند و ایران به تریب با 13.5، 8.5 و 6 درصد کل مقالات جهانی نوشته و منتشر کرده اند. بوده است. بر این اساس در مجموع 178 هزار مقاله مرتبط با فناوری نانو در سال 2019 در نشریات نمایه شده در پایگاه جی سی ار (Journal Citation Reports) منتشر شده است که حدود 74 هزار مقاله از دانشمندان چین و 10 هزار و 494 مقاله از دانشمندان ایرانی بوده است. این جایگاه در گزارش 2021 استت‌نانو بار دیگر تکرار می‌شود و دانشمندان چینی با انتشار 42 درصد مقاله‌های مرتبط با فناوری نانو به دانشمندان چینی متعلق است و آمریکا، هند و ایران با 11.5 درصد، 9.4 درصد و 5.5 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. اما آخرین گزارش این پایگاه نشان می‌دهد چین با سرعت بیشتری نسبت به بقیه کشور‌ها در حال تحقیق در حوزه فناوری نانو است که نتیجه آن در انتشار مقالات دیده می‌شود. بر این اساس تعداد مقالات مرتبط با فناوری نانو نمایه شده در پایگاه اطلاع رسانی وب آو ساینس (WoS) با مجموع مقالات 9 کشور بعدی جدول برابر است، هند رتبه دوم را از آمریکا ربوده و ایران، عربستان سعودی و مصر بیشترین سهم را در مقالات مرتبط با فناوری نانو در منطقه خود دارند. افزون بر این، طی سال 2022 حدود 8.7 درصد از همه مقالات نمایه‌شده در پایگاه وب آو ساینس در زمینه فناوری نانو بوده است و 5 کشور اسلامی شامل ایران، عربستان سعودی، مصر، ترکیه و پاکستان در میان 20 کشور در این شاخص وجود دارند. بر اساس این جدول، تعداد مقالات منتشر شده توسط دانشمندان ایرانی از کشور‌هایی مانند کره جنوبی، آلمان، ژاپن، مصر، ترکیه، پاکستان و حتی انگلیس بیشتر است و ایران به‌خوبی توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی در حوزه فناوری نانو ارتقا داده و تثبیت کند.