ضرورت اعاده برجام و چالش‌های فرارو
برنامه جامع اقدام مشترک در زمره موضوعات راهبردی محسوب می‌شود و می تواند تاثیر خود را بر شکل بندی های سیاست بین الملل به جا گذارد. به همان‌گونه ای که هر موضوع امنیتی دیگری می تواند تاثیر خود را بر فرآیندهای برنامه جامع اقدام مشترک به جا گذارد. برنامه هسته ای ایران به گونه ای تدریجی بخشی از شاخص ها و موضوعات سیاست بین الملل شده است و به‌گونه ای اجتناب ناپذیر تحت تاثیر تحولات سیاسی و بین...
پیروزی نتانیاهو در انتخابات کنست، اعاده گروه‌های محافظه کار و راست گرای امنیتی به ساختار قدرت سیاسی اسرائیل و تغییرات احتمالی در کنگره آمریکا به ویژه مجلس سنای ایالات متحده، به گونه ای اجتناب ناپذیر تاثیر خود را بر فضای روانی سیاست بین الملل به جا خواهد گذاشت. نظریه پردازانی همانند رابرت جرویس به این موضوع اشاره دارند که بخش قابل توجهی از فرآیندهای سیاست بین الملل تحت تاثیر موضوعات ادراکی و روانی قرار می گیرد. جنگ، صلح، بحران و حل وفصل مناقشه در زمره موضوعات اصلی سیاست بین الملل است که با قالب های ادراکی شهروندان و نخبگان ارتباط درهم تنیده ای برقرار می کند.
1- تاثیر پیروزی نتانیاهو در آینده دیپلماسی هسته ای وین
دیپلماسی هسته ای وین از این جهت اهمیت دارد که مقیاس کنش همکاری جویانه و ادراک مشترک دیپلمات ها نسبت به موضوعات راهبردی را منعکس می سازد. نتانیاهو، حزب لیکود، ترامپ و حزب جمهوری خواه در زمره قالب های نمادین سیاست بین الملل محسوب می شوند. اریکسون به این موضوع اشاره دارد که به همان‌گونه که قالب های ساختاری و نهادی نقش موثری در شکل بندی رفتار کشورها دارند، مفاهیم نمادین و گفتمان سیاسی احزاب می تواند شکل جدیدی از کنش سیاسی و راهبردی را منعکس سازد.
شکل بندی جدید دیپلماسی وین به گونه ای اجتناب ناپذیر تحت تاثیر پیامدهای پیروزی نتانیاهو در انتخابات کنست قرار می گیرد. تغییر در شکل بندی ساختاری قدرت در هر کشوری، اولویت های جدیدی را برای زمامداران به‌وجود می آورند. بنابراین نقش یابی نتانیاهو شکل جدیدی از امنیت سازی منطقه ای را در ساختار سیاسی و الگوی کنش دیپلماتیک بازیگران منعکس می سازد. پیروزی نتانیاهو در انتخابات کنست بیانگر این واقعیت است که راست‌گرایی و فرآیندهای کنش امنیت ساز بخش اجتناب‌ناپذیر سیاست در جامعه و ساختار حکومتی اسرائیل است و این امر تاثیر خود را بر شکل بندی های کنش سیاسی و رفتاری بازیگران در دیپلماسی وین و مذاکرات برجام به جا می گذارد.
مقامات فرانسوی با دعوت از نتاهیاهو درصدد برآمدند تا شوک جدیدی به برنامه جامع اقدام مشترک وارد کنند. محور اصلی مذاکرات نتاهیاهو با مقام های فرانسوی معطوف به مقابله با درخواست های ایران برای تقویت ساختار حقوقی برجام خواهد بود. واقعیت های راهبردی نشان می دهد که نظام بین الملل به گونه تدریجی در فضای راست گرایی قرار گرفته است و این امر ریسک پذیری مقام های حکومتی کشورهای مختلف در روند دیپلماسی هسته ای و برنامه جامع اقدام مشترک را تحت تاثیر قرار می دهد.
بازگشت نتانیاهو و پیروزی حزب لیکود می تواند سیاست امنیتی اسرائیل در برابر گروه‌های فلسطینی، ساخت سیاسی کشورهای منطقه ای و برنامه جامع اقدام مشترک را تحت تاثیر قرار دهد. نتانیاهو و حزب لیکود در حدود 24درصد آرای انتخاباتی کنست را به‌دست آورده است و این امر موقعیت گروه‌های راست گرا برای ایفای نقش امنیتی اسرائیل در خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می دهد. پیروزی نتانیاهو زمینه مقابله جویی جدید اسرائیل با ایران و برنامه جامع اقدام مشترک را اجتناب ناپذیر می سازد.
قدرت یابی نتانیاهو در اسرائیل اگرچه به معنای پایان برجام یا توقف سیاست های محدودکننده ایالات متحده برای مقابله با قابلیت و اهداف هسته ای ایران محسوب نمی شود، اما شرایط روانی و گفتمانی مقابله با سیاست منطقه ای ایران را اجتناب ناپذیر می سازد. تحرک سیاسی و ادبیات نتانیاهو در حوزه سیاست منطقه ای و موضوعات راهبردی همانند برجام با نشانه‌هایی از چالش و اقدام متقابل ایران روبه‌رو خواهد شد. بنابراین طبیعی به نظر می رسد که فضای ابهام در آینده سیاست امنیتی خاورمیانه افزایش یابد.
2- تغییرات دموگرافیک کنگره آمریکا و آینده برجام
دومین موضوعی که تاثیر خود را بر آینده برجام به جا می گذارد، تغییرات احتمالی در کنگره آمریکا خواهد بود. اگرچه جمهوری خواهان امیدوارند تا پیروزی خود را بر تمامی کنگره در مجلس سنا و نمایندگان تثبیت کنند، اما پیروزی نسبی آنان در یکی از مجلسین نیز می تواند زمینه ظهور چالش های جدید برای بایدن در مذاکرات امنیتی و فرآیند دیپلماسی هسته ای را به‌وجود آورد. پیروزی احتمالی گروه‌های جمهوری خواه در آمریکا و تغییر در شکل بندی قدرت سیاسی اسرائیل که مبتنی بر پیروزی حزب لیکود با کسب یک‌چهارم کرسی های کنیست است، ابهام در آینده برجام را افزایش خواهد داد.
تغییرات سیاسی و ساختاری در اسرائیل و ایالات متحده، بیانگر آن است که نظام سیاسی بین المللی با نشانه‌هایی از راست گرایی روبه‌رو خواهد بود. راست گرایی امنیتی جدید به مفهوم آن است که بازیگران از سازوکارهای سیاست قدرت و بازی با حاصل جمع صفر بهره می گیرند. در چنین شرایطی، همکاری برای نیل به منافع مشترک اثربخشی محبوب تری خواهد داشت.
در سال2022 همکاری های بایدن و لاپید در ارتباط با موضوعات امنیت منطقه ای و تحولات سیاست بین الملل ماهیت سازنده و همکاری جویانه داشته است. در فضای موجود سیاست جهانی، نتانیاهو امیدوار است تا شکل جدیدی از همکاری های راهبردی با آمریکا در ارتباط با موضوعات امنیت منطقه ای را فراهم آورد. اعزام ناو هسته ای غول پیکر ایالات‌متحده به دریای مدیترانه، چالش های امنیتی بیشتری را برای کشورهای منطقه به‌وجود می آورد. ناو هسته ای «درایور آخرالزمان» از این جهت اهمیت دارد که به موشک های چندشاخه ای تریدنت2 مجهز است و این موشک ها می تواند هدف های چندگانه ای را ردیابی کند.
امنیتی شدن محیط منطقه ای، تاثیر خود را در شکل بندی های سیاست اجتماعی کشورهایی همانند ایران به‌جا می گذارد. رادیکالیزه شدن سیاست در نظام جهانی، محیط منطقه ای و ساخت داخلی ایران، برای امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی شکننده و پرمخاطره خواهد بود. ایران باید از انسجام اجتماعی و سیاسی درون ساختاری برای مقابله با تهدیدات ترکیبی و هیبریدی بین المللی بهره مند شود. امنیتی شدن ساخت داخلی ایران، میزان شکنندگی اجتماعی در برابر تهدیدات بین المللی را افزایش می‌دهد و اولویت بسیاری از گروه‌های اجتماعی را معطوف به رقابت های ساختاری و سیاسی در داخل کشور می کند.
تاخیر در تصویب برنامه جامع اقدام مشترک، می تواند زمینه لازم برای چالش های بیشتر در حوزه اقتصاد سیاسی ایران را به‌وجود آورد. افزایش تورم به موازات کاهش امید به بهبود شرایط اقتصادی یکی از عوامل کاهش اعتماد اجتماعی به رفتار سیاسی دولت محسوب می شود. راست گرایی در محیط امنیت منطقه ای ایران به گونه ای اجتناب ناپذیر ضرورت انجام اقدامات متقابل در برابر تهدیدات منطقه ای و بین المللی را فراهم می سازد. در چنین شرایطی، انسجام اجتماعی و انعطاف پذیری ساختار سیاسی می تواند زمینه لازم را برای افزایش ضریب مقاومت ایران در جهت ارتقای دستاوردهای دیپلماسی هسته ای و مقابله با تهدیدات تصاعدیابنده بازیگران منطقه ای و کارگزاران سیاست بین الملل فراهم سازد.
نتیجه
موضوعات راهبردی در قرن21 و جامعه شبکه ای دارای ویژگی های درهم تنیده خواهد بود. بحران امنیتی در هر حوزه جغرافیایی می تواند تاثیر خود را در ارتباط با سایر بازیگران به جا گذارد. انتقال بحران زمانی شکل می گیرد که روندهای مشابه در کنش و ادراک امنیتی بازیگران به‌وجود آید. بحران امنیتی موجود انعکاس گسترش فضای راست گرایی در سیاست جهانی خواهد بود. در چنین شرایطی هر گونه کنش معطوف به محافظه کاری امنیتی آثار خود را در ارتباط با سیاست، اهداف و کنش متقابل سایر بازیگران به جا می گذارد.
روند دیپلماسی هسته ای ایران در سال2021 و 2022 ماهیت نسبتا سازنده و همکاری جویانه ای داشته است. واقعیت آن است که اگر سیاست جهانی و فرآیند کنش منطقه ای در وضعیت ابهام قرار گیرد، در آن شرایط ایران نیز از سازوکارهای کنش متقابل بهره می گیرد. هرگونه الگوی کنش امنیتی اسرائیل و گروه‌های محافظه کار در ایالات متحده و در ارتباط با ایران و برنامه جامع اقدام مشترک، به گونه ای اجتناب ناپذیر منجر به سازوکارهای کنش متقابل از سوی جمهوری اسلامی می شود.
ایران می تواند نقش جدید خود را برای ارتقای قابلیت های تاکتیکی در حوزه هسته ای فراهم آورد. اروپا، ایالات متحده و اسرائیل باید به این موضوع واقف باشند که سیاست بین الملل به مثابه خیابان یک‌طرفه ای محسوب نمی شود که براساس آن زمینه برای اتخاذ اقدامات پرمخاطره و تاخیری به‌وجود آید. بازتولید قدرت گروه‌های راست گرا در اسرائیل و کنگره آمریکا اگر منجر به وقفه در روند دیپلماسی هسته ای شود، در آن شرایط ایران نیز باید بتواند اهداف ژئوپلیتیک و راهبردی خود را براساس ضرورت های روابط بین الملل مبتنی بر خودیاری فراهم آورد.