ضرورت توجه به موضوع هدررفت گاز در ایران و جهان

از دهه 1930 با توسعه فناوری ایجاد خطوط لوله طولانی و کم‌هزینه، رقابت سوخت گاز طبیعی با نفت آغاز شد. این درحالی است که طبق آمار، بیشتر گاز طبیعی جهان در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌طوری که در سال 2014 بخش صنعت با 44 درصد بیشترین مصرف گاز طبیعی را در جهان دارا بوده است.

با اینهمه روند رو به رشد مصرف گاز با رشد روزافزون صنایع در دنیا، همراه شده و پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهان برای گاز طبیعی تا سال 2035 به 5.7 میلیارد مترمکعب در روز برسد که بیانگر رشد سالانه 2 تا 3 درصدی تقاضای گاز طبیعی و بیش از رشد تقاضای دیگر منابع انرژی مانند نفت، زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای و... است؛ در نتیجه گاز طبیعی به‌سرعت در حال کسب اهمیت ژئوپلتیکی است.

با اهمیت یافتن گاز طبیعی در بازار جهانی انرژی، رفته‌رفته نقش کشورهای مهم دارنده این انرژی در جهان سیاست و در ابعاد مختلف اقتصاد افزایش یافت، این در حالی است که در سراسر دنیا هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در حال توسعه برای انرژی تقاضای سیری‌ناپذیر و آشکاری وجود دارد.

از سوی دیگر فصل سرما در نیم‌کره شمالی آغاز شده و ضرورت تولید و مصرف بهینه گاز به‌عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار انرژی در سطح جهانی بیش از پیش نمایان است.

در این بین ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده گاز نقش غیرقابل‌انکاری در تامین جهانی این انرژی دارد. از سویی ایران دارای منابع غنی گاز است و از سوی دیگر مصرف نامناسب گاز در کشور، شرایطی را پدید آورده که می‌تواند در صورت نبود نظارت و برنامه‌ریزی چالش‌هایی برای کشور و جهان ایجاد کند و موجب بروز ناترازی نامعقولی در تولید و مصرف انرژی گاز شود.

آمار تولید گاز در حالی مطرح می‌شود که آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد ایران در سال 2021 حدود 17.4 میلیارد مترمکعب (روزانه معادل 48 میلیون مترمکعب) تولید گاز داشته که 7 درصد آن را در همان مرحله تولید در مشعل‌ها سوزانده و هدر می‌دهد. این میزان هدررفت گاز نسبت به سال 2020 حدود یک‌سوم افزایش یافته است.

همچنین برآوردهای بانک جهانی نشان می‌دهد ایران طی سال‌های 2012 تا 2021، مقام اول افزایش هدررفت گاز از میادین نفت و گاز را به‌دلیل بی‌توجهی به مصرف بهینه گاز و اجرای الزامات زیست‌محیطی در میان کشورهای جهان داشته است. براساس برآورد بانک جهانی در 10 سال گذشته سالانه 144 میلیارد مترمکعب گاز در جهان هدر رفته که با این حجم هدررفت می‌توان 1800 تراوات ساعت برق تولید کرد؛ یعنی دوسوم کل برق تولیدی در اتحادیه اروپا؛ بنابراین با جلوگیری از هدررفت این گازها می‌توان تا حد زیادی انرژی موردنیاز جهان را تامین کرد.

چنین تلفات عظیمی در حوزه گازی جهان و ایران قابل‌تامل است. چنانچه به‌عنوان نمونه در زمستان 1400 ایران با روزانه 250 میلیون مترمکعب کسری گاز مواجه بود و بخش نیروگاه‌های برقی و صنایع کشور به‌جای گاز از سوخت بسیار آلاینده مازوت و گازوئیل استفاده کردند.

به‌عبارت دیگر ایران از لحاظ مشعل‌سوزی بعد از روسیه و عراق در جایگاه سوم جهان قرار دارد. به این ترتیب می‌توان گفت چالش‌های عمده ایران در بخش گاز طبیعی، مصرف بیش از حد گاز، وجود میادین گازی مشترک، تحریم‌ها و اقدامات کشورهای غربی و همان‌گونه که اشاره شد حجم عظیم گازهای سوزانده شده هستند. در همین حال ایران دارای فرصت‌هایی از جمله توسعه اقتصادی، به‌دست آوردن بازارهای عمده واردکنندگان گاز جهان، افزایش امنیت، توسعه مناطق محروم، کاهش مصرف بنزین و افزایش بازیافت و تولید نفت نیز هست.

به‌بیان دیگر انرژی از زیرساخت‌های اساسی توسعه در ایران و جهان به‌شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای که تامین نشدن تقاضای آن باعث بحران در جهان خواهد شد. نگاهی به تاریخ جهان به ویژه در چند قرن اخیر نشان می‌دهد انرژی چگونه در روند تحولات سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بوده است. انرژی برای کشورهای پیشرفته صنعتی جهان عامل حرکت چرخ‌های تولید و اقتصاد است و برای بیشتر کشورهای عمده دارنده آن، منبع اصلی درآمد محسوب می‌شود.

در این بین ایران با دارا بودن 18 درصد از کل ذخایر گاز جهان دومین دارنده مهم گاز جهان بعد از روسیه است؛ بنابراین می‌تواند نقش مهمی را در تامین گاز موردنیاز جهان ایفا کند. گاز طبیعی باتوجه به اینکه بالاترین نقش‌پذیری سیاسی را در بین سوخت‌های فسیلی دارد، می‌تواند باعث ارتقای منزلت ژئوپلتیکی ایران شود و توسعه اقتصادی ایران را شتاب بخشد، اما باوجود مزایای متنوع گاز طبیعی و برخورداری ایران از منابع عظیم این انرژی و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی ایران در بین بازارهای عمده مصرف گاز طبیعی، به‌علت چالش‌های روز موفق به استفاده از فرصت‌های موجود در بخش گاز طبیعی نشده‌ایم. باتوجه به اهمیت بیش از حد این انرژی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی جهانی باید با دقت بیشتری در زمینه اهمیت استراتژیک و جغرافیایی این منبع انرژی صحبت کرد و با شناخت چالش‌های اثرگذار بر تولید این انرژی توجه بیشتری را معطوف مصرف آن داشت.