ظرفیت‌سازی به جای اقدام نظامی
دو هفته پس از ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران، رهبر انقلاب اسلامی در مراسمی هدف دشمن از جنگ روانی در عرصه نظامی را ایجاد ترس و عقب نشینی خواندند و گفتند: «به تعبیر قرآن کریم، عقب نشینی غیرتاکتیکی در هر میدانی چه عرصه نظامی و چه میدان های سیاسی، تبلیغاتی و اقتصادی، غضب الهی را به دنبال دارد.» این سخنان ایشان در دیدار با دست اندرکاران ستاد کنگره ملی شهدای استان کهگیلویه...
تلافی
اگر انتقام جویی برنامه ریزی شده باشد، این سوال مطرح می‌شود که ایران چه زمانی و چگونه تلافی خواهد کرد؟ همچنین چه چیزی آن را تاکنون عقب نگه داشته است؟ اینکه منطقه روی لبه چاقوی جنگ احتمالی همه‌جانبه می چرخد، چیزی است که تحلیلگران بی شماری به آن اشاره کرده اند، احتمالی جدی که ایران باید برای آن آماده باشد؛ حتی در حالی که تحرکات بین‌المللی خود را برای اجتناب از آن تنظیم می‌کند.
طراحی معماری جدید
ایران با تکیه بر درس هایی که در آخرین جنگ همه جانبه خود آموخته است، در تلاش است تا به بازدارندگی جدیدی در جنگ متعارف دست یابد. یک سال پس از انقلاب 1979 ایران، عراق با حمایت غرب به این کشور حمله و جنگ ایران و عراق را آغاز کرد. این درگیری هشت سال به طول انجامید و ایران را از نظر اقتصادی و اجتماعی ویران کرد. تعداد دقیق شهدای این جنگ مشخص نیست؛ اما برخی معتقدند جنگ با عراق جان نزدیک به یک میلیون ایرانی را گرفت و صدها‌هزار خانواده را متلاشی کرد. آسیب های ناشی از آن جنگ باعث شد که نخبگان حاکم، معماری امنیتی را بر اساس یک هدف روشن ایجاد کنند: دیگر جنگی همه‌جانبه به هر قیمتی وجود ندارد. الجزیره مدعی است: ایران پس از حمله ایالات متحده به عراق به نیروهای نیابتی خود متکی بود، اما اکنون برای تعیین گام های بعدی خود به یک ذهنیت جدید و منابع عظیم نیاز دارد و شاید به همین دلیل است که به‌رغم تحریک های اسرائیل تاکنون از تشدید تنش خودداری کرده است.
اسرائیل در ماه اکتبر ماشین نظامی خود را در نوار محاصره شده غزه در تلافی حمله حماس به اسرائیل که طی آن 1139 نفر کشته و حدود 250 نفر به اسارت درآمدند، به حرکت درآورد. اکنون به نظر می‌رسد که اسرائیل تلاش دارد تا بر این شتاب بیفزاید و با کسانی که به عنوان رقبای منطقه ای می‌بیند، یعنی حزب الله و ایران وارد نبرد شود. حمله مستقیم به ایران که خطوط قرمز آن را نقض می‌کند، این کشور را مجبور به واکنش نظامی می‌کند، در حالی که هر گونه وخامت شبکه گروه های متحد آن می‌تواند به معنای کاهش نفوذ منطقه ای ایران باشد. علاوه بر این، یک جنگ متعارف با اسرائیل می‌تواند به درگیری مستقیم با ایالات متحده تبدیل شود که احتمالا هزینه آن بسیار بالا خواهد بود.
معماری امنیتی ایران
حمله آمریکا به عراق در سال 2003 یک فرصت و همچنین یک تهدید امنیتی برای ایران بود. این فرصت شامل برکناری دشمن اصلی ایران، صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق بود. اما تهدید این بود که پس از پایان حمله آمریکا به عراق، ایالات متحده تمرکز خود را به ایران معطوف کند. تهران یک معماری امنیتی برای از بین بردن این تهدید ایجاد کرد و نیروهای نیابتی بیشتری ایجاد کرد تا آمریکا را در عراق مشغول نگه دارد، در صورت تشدید تنش به عنوان یک عامل بازدارنده علیه آمریکا عمل کند و منافع ایران در عراق را حفظ کند. بیش از 20 سال بعد، نقش آفرینی و حضور تهران در عراق بسیار پررنگ تر شده است. نیروهای نیابتی ایران، یعنی حشدالشعبی (PMF)، اکنون بخشی از ارتش عراق هستند و اکثر احزاب شیعه در دولت ائتلافی با ایران ارتباط مستقیم دارند و البته تنها در عراق نیست که نفوذ ایران احساس می‌شود.
هنگامی که بهار عربی در سال 2011 جرقه تظاهراتی را در سوریه برانگیخت که به خشونت کشیده شد، ایران نیروهای نیابتی خود را در سوریه بسیج کرد تا از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه حمایت و از منافع منطقه ای خود محافظت کند. بهار عربی همچنین به تغییراتی در یمن منجر شد، جایی که پس از برکناری علی عبدالله صالح، رئیس جمهور وقت، حوثی های همسو با ایران به تدریج کنترل بسیاری از بخش های این کشور را به دست گرفتند. سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سرشناس سپاه قدس ایران، چهره و فرمانده این گروه های مقاومت بود. معماری امنیتی او که روی نیروهای نیابتی شکل گرفته بود، از سال 2004 تا سال 2020، هنگامی که زمان «جنگ ترکیبی» فرا رسید، موثر بود؛ یک جنگ فرسایشی طولانی‌مدت، با شدت کم، حملات تاکتیکی و درگیری های غیرمستقیم.
در سال 2020، ایالات متحده، سردار سلیمانی را در بغداد ترور کرد؛ پس از آن گفته می‌شود که ایران به نیروهای نیابتی خود استقلال بیشتری داده است تا از هرگونه مسوولیتی که ممکن است ایجاد کنند، فاصله بگیرد و به عنوان یک تنظیم‌کننده باقی بماند تا اینکه یک مرکز کنترل باشد که مستقیما نیروهای نیابتی را کنترل می‌کند. سپس حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023 اتفاق افتاد که به دوران جنگ ترکیبی پایان داد زیرا یک جنگ متعارف احتمالی در پیش بود.
خطوط قرمز ایران چیست؟
تهران با لزوم انتخاب جدی روبه‌روست: باید بازدارندگی را احیا کند و در عین حال از جنگ منطقه ای اجتناب کند. تا آن زمان، ایران به اصطلاح «صبر راهبردی» خود را حفظ خواهد کرد تا از آنچه خطوط قرمز خود می داند از جمله خطوط حیاتی اقتصادی مانند تاسیسات نفت و گاز، بنادر و سدها، تمامیت ارضی و امنیت رئیس دولت خود، محافظت کند. «صبر راهبردی» ایران مستقیما با کار ظرفیت سازی آن در بعد هسته ای، نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی و فناوری که بدون هیچ وقفه ای حفظ کرده است، مرتبط است. ایران در واکنش به هر یک از موج‌های تحریم از اوایل دهه 1990 و حملات به دارایی ها یا شخصیت های کلیدی خود، ظرفیت خود را به‌ویژه در فعالیت های هسته ای و برنامه های موشکی افزایش داده است.
واکنش ایران به ترور هنیه می‌تواند تسریع مشابهی در ظرفیت سازی باشد، با استفاده از نیروهای نیابتی اش به عنوان بازدارندگی تاکتیکی موقت و در عین حال تمرکز بر برنامه هسته ای خود به عنوان بازدارندگی نهایی. جنگ همه جانبه ریسک برای این عوامل بازدارنده موقت و بازدارندگی نهایی و هسته ای را در داخل افزایش می‌دهد. با این حال، اسرائیل بر چگونگی داستان تاثیر خواهد گذاشت. الجزیره در نتیجه‌گیری گزارش ادعا می‌کند: تل‌آویو با اطمینان از حمایت «آهنین» آمریکا، باید به این پرسش پاسخ دهد که آیا پاسخ به ایران «مناسب» است یا خیر. همین ابهام باعث می‌شود که ایران قبل از اقدام دوباره تامل کند.
--> اخبار مرتبط