عاملی: در زمینه دفاع مقدس باید از بهترین ظرفیت‌های فناورانه بهره ببریم

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سعیدرضا عاملی؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در سومین همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس ضمن تبریک ایام‌الله دهه فجر و توفیق برگزاری چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و ادای احترام به خانواده معزز شهدا و میراث عزیز دفاع مقدس یعنی ایثارگران و جانبازان انقلاب اسلامی بیان کرد: خداوند را سپاس که ما را در دوره‌ای قرار داد تا توفیق درک انقلاب اسلامی را تجربه کنیم. بعد از ظهور اسلام و دوران امامت حضرت، ولی عصر (عج الله) در دوره غیبت پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان بزرگترین حادثه تاریخ شکل گرفت.

انقلاب اسلامی دین را به میدان زندگی کشاند وی انقلاب اسلامی ایران را یک سرمایه اجتماعی بزرگ دانست و اظهار داشت: سرمایه اجتماعی بنیانش بر امید به آینده است. انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که جهان با حاکمیت فرهنگ لائیک و مارکسیست و لیبرالیسم مسیر تاریخ را عوض کرده بودند و هنگامی که با تجدد مدرنیزم شاهد فراگیری نظام سکولار در جهان بودیم، انقلاب اسلامی بار دیگر دین را به میدان زندگی کشاند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به خاطره‌ای از اسقف‌های کلیسای کاتولیک اشاره کرد و افزود: در یک پروازی با یکی از اسقف‌های کلیسای کاتولیک همسفر بودیم؛ ایشان می‌گفت با پیروزی انقلاب اسلامی، مسیحیت احیاء شد و به معنایی توجه به دین احیاء شد. تمام ادیان الهی دچار افول بزرگ شده بودند و انقلاب اسلامی توجه به خدا و دین را در سراسر دنیا افزایش داد. همچنین با امید به انقلابیون جهان عزم و اراده آنها را محکم و راسخ کرد. سالها امام خمینی‌(ره) فرمودند که شاه باید برود و شاه که قدرت بزرگ منطقه بود، رفت و مردم ایران شاهد پیروزی پرشکوه انقلاب اسلامی بودند که شادی‌های بزرگی را در جهان رقم زد.

عاملی، سرمایه انسانیِ سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی را «شهدا» یِ پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مدافعان حرم دانست و گفت: همچنان شهدای زنده دفاع مقدس، سرداران سلحشور و رزمندگان غریب و ناشناخته بعد از جنگ و مجاهدان دفاع از حرم، سرمایه انسانیِ سرمایه اجتماعی عظیم ایران هستند و سزاوار است یادی از سردار حاج قاسم سلیمانی کنیم چون ایشان چهار نماد را ایجاد کرد. نماد اول؛ تبسم و لبخند ایشان بود که نشان مهربانی نسل جنگ است. نماد دوم؛ همت، تلاش مجاهدانه و خستگی ناپذیریِ ایشان بود که نشان از همت نسل جنگ دارد. نماد سوم سردار بزرگ دلها؛ عقلانیت، تدبیر، برنامه ریزی برای کوتاه کردن مسیر و دور زدن دشمن و نیز حل مسئله با فناوری‌های نرم بود.

وی اضافه کرد: در شرایط مختلف سردار شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی به دشمن فرصت‌های زیادی برای برگشت داد و زمانی که از برگشتن دشمن ناامید شد، دست به عملیات می‌زد. نماد چهارم شهید بزرگوار ایمان بود. ایشان سرشار از ایمان، باور و مملو از نشاط برخاسته از ایمان بود که برای ما سرمایه عظیمی را ایجاد کرده است و امروز با پیروی از این نماد بزرگ دین داری، آرزوی نسل جوان این است که ای کاش ما هم سردار سلیمانی باشیم. این ارزش فاخری است که سردار سلیمانی در ذیل نسل جنگ و نماد دفاع مقدس شکل گرفت. وی انقلاب اسلامی ایران را یک سرمایه اجتماعی بزرگ دانست و اظهار داشت: سرمایه اجتماعی بنیانش بر امید به آینده است. انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که جهان با حاکمیت فرهنگ لائیک و مارکسیست و لیبرالیسم مسیر تاریخ را عوض کرده بودند و هنگامی که با تجدد مدرنیزم شاهد فراگیری نظام سکولار در جهان بودیم، انقلاب اسلامی بار دیگر دین را به میدان زندگی کشاند. تاریخ شفاهی دارای قدمت هزار ساله است استاد دانشگاه تهران با اشاره به شکل گیری همایش ملی تاریخ شفاهی دفاع مقدس و مدافعان حرم با سپاس از برگزارکنندگان همایش در گردآوری اسناد و مدارک تاریخ شفاهی دفاع مقدس اظهار داشت: در فرهنگ ایران، تاریخ شفاهی از قدمت هزار ساله برخوردار است و به خصوص در فرهنگ تشیع که روایت معنا دارد، یک امر شناخته شده است. شاهدیم در علم رجال تا چه اندازه برای اعتبار سنجی یک روایت مبنا وجود دارد تا با اطمینان روایت را به امام معصوم (ع) و یا پیامبر اسلام (ص) استناد شود بنابراین تجربه روایت را به صورت روایت از جایگاه معصوم (ع) را با همه امور روشمند آن داریم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: تاریخ شفاهی به معنای متداول امروزی از زمانی معنا یافت که ثبت و ضبط صدا معنا پیدا کرد؛ درحقیقت صدا مبنایی برای شکل گیری تاریخ شفاهی بود. میان دو جنگ اول و دوم جهانی پایه تاریخ شفاهی در دانشگاه هاروارد گذاشته شد. در عین حال شروع شکل‌گیری فراگیر تاریخ شفاهی عمری بیش از 50 سال نداشته است و در ایران نیز تجربه سه دهه تاریخ شفاهی به معنای متداول آنرا داریم که ابتدا ذیل دفاع مقدس شکل گرفت و بعدا به سایر عرصه‌های ثبتِ کارخانه‌ها، نظام صنعتی، فقر، امور مرتبط با خانواده و نیز ثبت امور مرتبط با عرصه سیاست تسری یافت. عاملی، سرمایه انسانیِ سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی را «شهدا» یِ پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مدافعان حرم دانست و گفت: همچنان شهدای زنده دفاع مقدس، سرداران سلحشور و رزمندگان غریب و ناشناخته بعد از جنگ و مجاهدان دفاع از حرم، سرمایه انسانیِ سرمایه اجتماعی عظیم ایران هستند و سزاوار است یادی از سردار حاج قاسم سلیمانی کنیم چون ایشان چهار نماد را ایجاد کرد. نماد اول؛ تبسم و لبخند ایشان بود که نشان مهربانی نسل جنگ است. نماد دوم؛ همت، تلاش مجاهدانه و خستگی ناپذیریِ ایشان بود که نشان از همت نسل جنگ دارد. نماد سوم سردار بزرگ دلها؛ عقلانیت، تدبیر، برنامه ریزی برای کوتاه کردن مسیر و دور زدن دشمن و نیز حل مسئله با فناوری‌های نرم بود. تاریخ شفاهی دفاع مقدس، ثبت فرهنگ اسلامی جنگ است وی افزود: درخصوص تاریخ شفاهی باید از سخنان مقام معظم رهبری وام گرفت که آن را یک صندوقچه جواهری می‌دانند که سرمایه‌های بسیاری را در دل خود نهفته است. تاریخ شفاهی بروز و عینیت بخشیدن بدون واسطه وقایع مهم نانوشته‌ها، نادیده‌ها و ناگفته‌ها است؛ لذا از این جهت تاریخ شفاهی اهمیت بسیاری دارد.

قطعاً تاریخ شفاهی خصوصاً تاریخ شفاهی دفاع مقدس دارای هدف گذاری است. چرا تاریخ شفاهی دفاع مقدس را ثبت می‌کنیم؟ آیا قصد تمرکز بر روی تکنیک‌های جنگ را داریم که قطعاً ارزش دفاعی و سرمایه تکنیکی جنگ مهم است. آیا قصد ثبت ایثار و ایثارگران دفاع مقدس را داریم تا نادیده نماند؟ البته سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی جنگ قابل تقدیر و ارزشمند است اما به نظر می‌رسد در ثبت و ضبط تاریخ شفاهی هدف بزرگ‌تری وجود دارد که آن هدف نگاهی به گذشته و نیز مسیر ساز آینده است که آن ثبت فرهنگ اسلامی جنگ است.

عاملی یادآور شد: فرهنگ بزرگترین عنصرش ابعاد خاص‌گرایانه فرهنگ است که آن فرهنگ جامعه را می‌سازد. به عبارتی فرهنگ یک نظام زبانی، معناشناسی، رمزگذاری و رمزگشایی است. درحقیقت فرهنگ تولید کننده معانی اصلی یک جامعه است. زمانی که از فرهنگ جنگ سخن می‌گوییم در حقیقت از فرهنگ اسلامی دفاع مقدس صحبت می‌کنیم.

عناصر بسیار زیبا و فاخری در دفاع مقدس است و زمانی که بخشی از آن در قالب فیلم بازنمایی می‌شود، شکوفایی سرمایه انسانی دلاورمردان کشور قابل رویت است. بخشی از تاریخ شفاهی مربوط به تاریخ شفاهی سرداران دفاع مقدس است اما بخش مهم دیگر این تاریخ سهم کسانی است که سردار به معنای امروزی نبودند، آدم‌های معمولی دفاع مقدس بودند. آنها ناگفته‌های بسیاری از ابعاد دوره جنگ دارند که به نوعی فرهنگ زیبای دفاع مقدس را به نمایش می‌گذارد.

در تاریخ شفاهی باید به لایه‌های زیرین متن و محتوا دست یابیم استاد دانشگاه تهران تاریخ شفاهی را هم به لحاظ روشی و هم به لحاظ تکنیک‌های تاریخ شفاهی قابل اهمیت دانست و گفت: قطعاً تاریخ شفاهی به عنوان منبعی معتبر قابل اعتنا است. منابع معتبر طبیعتاً نیازمند تکنیک‌های معتبر است تا بتواند تاریخ شفاهی قابل اعتماد را نگارش کند. تاریخ شفاهی یک روش کیفی و عمیق است و در تاریخ شفاهی قصد داریم به لایه‌های زیرین متن و محتوا دست یابیم که همان سیره و سنت حاکم بر کنش اجتماعی است. درحقیقت در تاریخ شفاهی قصد داریم به یک سنت برسیم، سنتی که از دل نقاط مختلف تاریخ به دست می‌آید بنابراین یک روش تحقیق کیفی مبتنی بر گفتگو است؛ البته این یک گفتگوی آزاد و رها شده نیست بلکه گفتگوی دارای چارچوب است. درست است با مصاحبه تاریخ شفاهی ثبت می‌شود، اما این مصاحبه نیازمند یک ساختار است.

وی افزود: سوالات در تاریخ شفاهی باید ساده و قابل فهم باشد. مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده باید در یک ظرفیتی قرار بگیرند که ارتباط معنایی بیانی برابری بینشان شکل بگیرد. در مصاحبه تاریخ شفاهی از روش گلوله برفی و شبکه‌ای بهره می‌برند تا دامنه داده و خلاء اطلاعات توسط زنجیره به مرتبط شکل بگیرد. در یک مصاحبه نکته‌ای دریافت می‌کنی و رهایش نمی‌کنی و از همان جا سراغ فرد بعدی و قلمرو میدانی موضوع می‌روی. مصاحبه‌های مربوط به دفاع مقدس در میدان صورت می‌گیرد بدین معنا که میدان مشخصی، چون کربلای 5، بیت المقدس و... دارد بنابراین در میدان مشخصی عناصر و لشکر‌های متعدد و... در این تاریخ ثبت می‌شود؛ لذا تاریخ شفاهی گاهی مبتنی بر فهم فردی است و گاه مبتنی بر فهم نهادی است. وی افزود: درخصوص تاریخ شفاهی باید از سخنان مقام معظم رهبری وام گرفت که آن را یک صندوقچه جواهری می‌دانند که سرمایه‌های بسیاری را در دل خود نهفته است. تاریخ شفاهی بروز و عینیت بخشیدن بدون واسطه وقایع مهم نانوشته‌ها، نادیده‌ها و ناگفته‌ها است؛ لذا از این جهت تاریخ شفاهی اهمیت بسیاری دارد. تاریخ شفاهی مبتنی بر عرصه شبکه‌ای است عاملی تاریخ شفاهی را مبتنی بر عرصه شبکه‌ای دانست و اظهار داشت: اگر هزاران مصاحبه کنیم و این مصاحبه‌ها به یک قلمرو پردازی تبدیل نشود، تاریخ شفاهی منفصل و جدا از هم خواهیم داشت. همچنین تاریخ شفاهی باید بتواند یک روایت تاریخی مشخص را ثبت کند. در غیر این صورت از برآیندی که قصد داریم به عنوان منبع تمدن‌سازی و منبع شناخت فرهنگ و تمدن نوین اسلامی استفاده شود، بهره کافی را نمی‌بریم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تاریخ شفاهی را صدای بی‌صدا‌ها بیان کرد و گفت: در ارتباطات بین‌فرهنگی از جامعه بی صدا و جامعه لال سخن می‌گوییم. به نظرم لایه‌های صدای دفاع مقدس به خصوص مدافعان حرم که به مراتب ناشناخته‌تر از جنگاوران دفاع مقدس هستند مهم‌تر است؛ چون مدافعان حرم عرصه دفاع بین‌المللی داشتند که ملیت‌های مختلفی در این دفاع شرکت کردند که ابعاد متفاوت‌تری نسبت به تاریخ دفاع مقدس دارند. اگرچه لشکر بدر نیز از غیر ایرانی‌ها تشکیل شده بود و جا دارد یادی از سردار شهید نصیری کنیم که نزدیک به 40 سال در مسیر جهاد و شهادت زندگی کرد. ساده و بی پیرایه بود و سر به خدا سپرده بود و پیوسته مشغول جهاد بود.

در این مراسم عاملی به دو بخش از تاریخ شفاهی در ارتباط با حوزه تخصصی ارتباطات اشاره کرد و گفت: در سال 2006 در آلمان طرحی به نام "طرح روح" انجام شد. هدف این طرح بازنمایی جنگ جهانی اول و دوم به صورت واقعیت مجازی بود بدین صورت که فردی با بازدید از این عرصه احساس در جنگ بودن داشت، همچنین احساس نابرابری در جنگ و حضور در عملیات‌های مختلف جنگ را داشت. در این طرح از ظرفیت فضای مجازی که یک ظرفیت رها شده مثل روح است، الهام گرفتند و برای بازنمایی جنگ جهانی بهره بردند. بعد ژاپنی‌ها، کیوتو را با استفاده از ظرفیت واقعیت مجازی بازسازی کردند در واقع آن‌ها کیوتو را در سه مقطع تاریخی کیوتو سال 800 میلادی، کیوتوی سال 1200 میلادی و کیوتوی امروزین دوره بندی کردند؛ چون کیوتو یک شهر تاریخی است و پایتخت فرهنگی ژاپن محسوب می‌شود بنابراین از طرح آلمان بهره گرفتند تا تاریخ‌نگاری خودشان را در قالب واقعیت مجازی نشان دهند. بعد‌ها از این ظرفیت برای بازنمایی دو هزار سال تاریخ اروپا هم بهره گرفته شد.

وی ادامه داد: امروز نیازمند تاریخ‌نگاری با استفاده از ظرفیت‌های تاریخ‌نگاری واقعیت مجازی هشت سال دفاع مقدس هستیم. باید دید مقطع به مقطع در بستر جغرافیا با بارگزاری داده‌های مبتنی بر سامانه اطلاعات جغرافیایی چه اتفاقی در جز جز قلمروی گسترده تاریخ جنگ انجام شده است! نکته دوم اینکه ما نگرانی‌هایی نسبت به بهره‌گیری از ظرفیت متاورس داریم، چون این ظرفیت در اختیار کسانی است که داعیه مدیریت جهان را دارند، ولی بعنوان یک فناوری جدید، قابلیت‌های مهمی دارد. عناصر بسیار زیبا و فاخری در دفاع مقدس است و زمانی که بخشی از آن در قالب فیلم بازنمایی می‌شود، شکوفایی سرمایه انسانی دلاورمردان کشور قابل رویت است. بخشی از تاریخ شفاهی مربوط به تاریخ شفاهی سرداران دفاع مقدس است، اما بخش مهم دیگر این تاریخ سهم کسانی است که سردار به معنای امروزی نبودند، آدم‌های معمولی دفاع مقدس بودند. آن‌ها ناگفته‌های بسیاری از ابعاد دوره جنگ دارند که به نوعی فرهنگ زیبای دفاع مقدس را به نمایش می‌گذارد. منطق دنیای متاورس در عرصه فضای مجازی بهره گیری از ظرفیت فرامکان است استاد دانشگاه تهران از متاورس به معنای فراجهان نام برد و تصریح کرد: منطق این فناوری جدید در عرصه فضای مجازی استفاده از ظرفیت فرامکان است. درواقع به جای ظرفیت فراجهان باید ظرفیت فرامکان را استفاده کرد. متاورس ظرفیتی است که حس را منتقل می‌کند و با ایجاد توانش در این محیط، زمانی که وارد یک فروشگاه می‌شوید، احساس می‌کنید لباس را پوشیده‌اید سپس خرید می‌کنید. درواقع محیط متاورس ادامه احساسات بدن، به صورت صنعتی است؛ بنابراین در زمینه دفاع مقدس باید از بهترین ظرفیت‌های فناورانه بهره ببریم، البته شاید حس عملیات‌های دفاع مقدس با بودن در همان مکان عملیات متصور شود، اما مکان عملیات فقط دارای نماد‌هایی است که قبلا در آنجا اتفاقی افتاده است، ولی انتقال دهنده حس غربت، تنهایی و تشنگی رزمندگان و محاصره و حجم آتش عملیات و... نیست، اما در ظرفیت فضای مجازی و واقعیت گسترده - جهان متاورس - این موضوع قابل لمس است.

عاملی افزود: در محیط متاورس دوربین‌هایی بر روی سر شخص وصل است که در واقعیت مجازی استفاده می‌شود. اما درآینده واقعیت مجازی به خود پدیده منتقل می‌شود و نیازی به دوربین بر روی سر هم نیست. در هولوگرام ما فکر می‌کنیم در آنجا یک شخصی ایستاده یا مبلمان و... است، اما وجود خارجی ندارد و هولوگرام با استفاده از ابزار‌های نرم‌افزاری رقومی، ظرفیتی را ایجاد کرده است بنابراین ما می‌توانیم از این ظرفیت برای بازنمایی دوره دفاع مقدس استفاده کنیم.

وی در پایان گفت: امیدورام در ذیل تمام تلاش‌های مقدس؛ شاهد توسعه و فراگیری فرهنگ دفاع مقدس و استقرار جامعه اسلامی مبتنی بر فرهنگِ نسلِ جوینده شهادت در دوران دفاع مقدس به وجود آید و قطعاً به تعبیر پیامبر گرامی (ص) «مَآ کَانَ لِلهِ یَنمُوُ» هر چه برای خدا باشد و در آن اخلاص باشد، رشد می‌کند لذا علت ادامه یافتن و استمرار و توسعه انقلاب اسلامی که متصل به ظهور حضرت حجت (عج الله) خواهد شد؛ نیت‌های پاکی است که مؤمنان دوره انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مدافعان حرم داشتند.