عکاسی، سلاحی برای روایت حقیقت فلسطین / ما نیازمند انقلاب رسانه‌ای هستیم!

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سعید فرجی کارگردان مستند «فریم‌های فلسطینی» است که اخیرا در جشنواره سینما حقیقت به عنوان بهترین فیلم بخش غزه کسب جایزه کرده است.

وی عکاس، فیلمبردار، کارگردان و مستندساز ایرانی است که عمدتا در زمینه عکاسی و مستندسازی بحران فعالیت می کند و طی سال های اخیر در جریان جنگ لبنان (1385)، بحران لیبی (1391) و جنگ عراق (1393) حضور داشته است. او پیش از این کتاب های عکس «دیار نزدیک» و «تبادل» را به چاپ رسانده است. فیلم های مستند «کاروان آزادی»، «عکاسی زیر آتش»، «میرزا جواد»، «داستان سمیر» و «سفر به موگادیشو» از ساخته های اوست.

فرجی در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار دانشجو در خصوص شکل گیری علاقه اش به موضوعات جنگی گفت: موضوع علاقه من به عکاسی، به ویژه عکاسی بحران، به دلیل تجربیاتم در کشورهای آفریقایی و همچنین در سوریه، لبنان، عراق و لیبی شکل گرفته است. این موضوع بخشی از فعالیت‌های حرفه‌ای من را تشکیل می‌دهد و من همواره به دنبال ساخت مستندهایی در این زمینه بوده‌ام.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر، به ویژه با توجه به تحولات اخیر در فلسطین، انگیزه جدیدی برای تحقیق و مستندسازی در این حوزه پیدا کرده‌ام. با توجه به وقایع یک سال گذشته در فلسطین و تلاش‌هایی که در این فضا صورت گرفته است، تصمیم گرفتم که علاوه بر حضور در لبنان، مستندهای جدیدی درباره فلسطین تولید کنم. تا کنون، دو مستند برای خانه مستند ساخته‌ام و به طور کلی حدود شش مستند در زمینه عکاسی تولید کرده‌ام. بخشی از این مستندها به تاریخ فلسطین و وقایع تاریخی مرتبط با آن اختصاص دارد. ما همواره با اسنادی درباره تاریخ فلسطین آشنا هستیم، اما کمتر به خود عکس‌ها و عکاسان تولیدکننده این آثار پرداخته‌ایم.

مقاومت عکاسان فلسطینی، خود جنگ بود!

فرجی درباره مستند «فریم‌های فلسطینی» و دلیل توجه به عکاسان فلسطینی گفت: در ادامه توجه خود به این مقوله، بر آن شدم تا به مخاطبان نشان دهم که فلسطین چگونه از طریق عکاسی به تصویر کشیده شده است. افرادی که همواره پشت دوربین بوده‌اند، نقش مهمی در انتقال واقعیت‌های فلسطین ایفا کرده‌اند. همچنین، بررسی استفاده‌های مختلف از عکاسی، چه به نفع و چه به ضرر فلسطینی‌ها، می‌تواند به درک بهتر این موضوع کمک کند.

وی ادامه داد: خودم علاس بودم و می دیدم که عکاسان چقدر زحمت می کشند و در جنگ ها مقاومت می کنند اما خودشان دیده نمی شوند؛ برای همین زندگی عکاسان پشت دوربین را به صورت مستند درآوردم و بخشی از تلاش آن ها را به تصویر کشیدم.

سرزمین بی‌ملت برای ملت بی‌سرزمین

فرجی گفت: در مستند «فریم‌های فلسطینی» به بررسی استفاده صهیونیست‌ها و انگلیسی‌ها از عکاسی برای نمایش سرزمین فلسطین با شعار «سرزمین بی‌ملت برای ملت بی‌سرزمین» پرداخته می‌شود. عکس‌هایی که در گذشته برای کتاب مقدس گرفته شده‌اند، عمدتاً به گونه‌ای طراحی شده بودند که آدمی در آن‌ها حضور نداشته باشند. این رویکرد به آن‌ها این امکان را می‌داد تا ادعا کنند که در این سرزمین هیچ‌کس وجود نداشته و اکنون می‌خواهند به آنجا بروند.

عکس هایی که به ضرر مردم شد!

وی ادامه داد: این عکاسی، به نوعی به ضرر مردم فلسطین تمام شده است. این نکته که همیشه گفته می‌شود «عکس حقیقت را نشان می‌دهد»، می‌تواند به شیوه‌های دیگری نیز مورد استفاده قرار گیرد. در این مستند، تلاش شده است تا این جنبه‌ها به نمایش گذاشته شوند، به‌ویژه برای مخاطبان خاصی که در زمینه هنر فعالیت می‌کنند. هدف این است که آن‌ها ببینند آثارشان چگونه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

ما در این فیلم همزمان با روایت تاریخ فلسطین، به فعالیت عکاسان نیز پرداخته و نشان می‌دهیم که فلسطینی‌ها چگونه در این مسیر عمل کرده‌اند. در حالی که معمولاً مبارزان فلسطینی را با سنگ یا سلاح در عکس ها می بینیم اما در اینجا مبارزان فلسطینی با دوربین‌های خود در تلاشند تا سرزمینشان را به تصویر بکشند و آن را به دنیا مخابره کنند.

این فیلم به روایت حدود 180 سال عکاسی در فلسطین پرداخته و تلاش دارد تا ابعاد مختلف این موضوع را به مخاطبان معرفی کند.»

وی در خصوص دوران کودکی و شروع کار خود گفت: من در مدرسه روایت فتح درس خوانده‌ام و با فضای جنگ و بحران‌ها آشنا شدم. در آن زمان، جنگ بوسنی در حال وقوع بود و من با فضای آن آشنا شدم. همچنین داستان‌هایی از لبنان و وقایع آن زمان را شنیدم. در این دوران، به هنر و عکاسی نیز علاقه‌مند شدم و اولین تجربه عکاسی من در واقع در زلزله بم بود.

شروع عکاسی جنگی

فرجی گفت: در سال 85، جنگ 33 روزه اتفاق افتاد و من اولین عکاسی جنگی خود را خارج از ایران انجام دادم. با وجود نظرات دیگران مبنی بر اینکه این تجربه تنها یک مورد بوده، من تصمیم گرفتم ادامه دهم و تبعات جنگ را عکاسی کنم. جنگ به دلیل اسیری به نام سمیر قنطار آغاز شده بود و ما داستان او را پیگیری کردیم تا دو سال بعد که تبادلی انجام شد و سمیر قنطار به ما بازگشت. این تبادل را نیز عکاسی کرده و کتابی به نام «تبادل» منتشر کردیم.

سفرها و مستندسازی

وی ادامه داد: با ادامه مستندسازی، به کشورهای مختلفی از جمله افغانستان و لبنان سفر کردم. در سال 2010، با شروع انقلاب‌های عربی، فضایی ایجاد شد که من می‌توانستم در آنجا فعالیت کنم. جنگ در لیبی و قحطی در سومالی از جمله موضوعاتی بود که من به عکاسی از آن‌ها پرداختم. زندگی من به این فضای بحران گره خورده بود و من به عکاسی از زندگی مسلمانان در نقاط مختلف دنیا ادامه دادم.

از جنگ تا صلح

وی ادامه داد: با گذشت زمان و خستگی از جنگ، تصمیم گرفتم بر روی صلح در زندگی مسلمانان تمرکز کنم. کتابی با عنوان «سفر به موگادیشو» منتشر کردم که به زندگی شاد مسلمانان می‌پردازد. اکنون بیش از 23 سال است که زندگی من درگیر این موضوعات است و در حدود 20 کشور عکاسی کرده‌ام. احساس می‌کنم که باید بر روی یک موضوع خاص تمرکز کنیم تا تأثیر بیشتری داشته باشیم. در مستندسازی نیز سعی کرده‌ام داستان زندگی عکاسان را روایت کنم و به آن‌ها توجه بیشتری داشته باشم.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار دانشجو مبنی بر این که «انگیزتون بابت فعالیت دراین حوزه چیست؟» گفت: طبیعتاً یک بخش از انگیزه‌های من، اعتقادی است. من بر این باورم که در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که به زعم من، غریبه‌ها به واسطه استراتژیک بودن آن، قرن‌هاست که در آن حضور دارند. هدف آن‌ها ربودن سرمایه‌های منطقه ماست و اولین قدم برای این کار، تحقیر ماست. وی ادامه داد: من می‌خواهم به مردم خود نشان دهم که ما انسان‌های خوبی هستیم. در پروژه‌های عکاسی که به زندگی غیرجنگی مسلمانان پرداخته‌ایم، تلاش کردیم تا این واقعیت را نشان دهیم که ما مهربان، تلاشگر و خوشحال هستیم. سؤال اینجاست که چرا این ویژگی‌ها را نمی‌بینیم و نیاز داریم که آینه‌ای برای خودمان قرار دهیم.

ما نیازمند انقلاب رسانه ای هستیم!

فرجی در خصوص ضعف رسانه ها گفت: متأسفانه، رسانه‌های ما ضعیف هستند. ما تولیدات زیادی داریم، اما در انتشار آن‌ها مشکل داریم، حتی در مناطق جنگی! این امر باعث می‌شود که نتوانیم داستان‌های واقعی مردم را به درستی روایت کنیم.

افرادی که از آن‌ها عکاسی می‌کنیم یا مستند می‌سازیم، خودشان را نمی‌بینند، اما دوست دارند که حضور داشته باشند و صدایشان شنیده شود. آن‌ها هنوز به رسانه‌ها اعتماد دارند و می‌خواهند که داستان‌هایشان روایت شود. این چالش‌ها کار ما را سخت می‌کند، زیرا اگر نتوانیم این داستان‌ها را به مخاطب برسانیم، مسئولیت ما به درستی انجام نشده است. به همین خاطر ما نیازمند انقلاب رسانه ای هستیم تا این همه آثاری که تا کنون از هنرمندان و یا متخصصان ما تولید شده است را بتواند منتشر کند و در جایی قرار دهد که دیده شود.

وی در ادامه گفت: ما در تولیدات کشوری قدرتمند هستیم که آثار بسیاری را در دست تولید قرار داده است اما معقوله اصلی تولیدات نیست بلکه انتشار این آثار هست؛ آثار بسیاری است که در آرشیو هنرمندان در حال خاک خوردن است، بهتر است این آثار را به مرحله پخش برسانیم تا این که سعی کنیم آثاری جدید بسازیم.

خبرنگار مهلا رنجبران