فایل صوتی ظریف؛ «میدان «و «دیپلماسی» و 10 نکته در حوالی آن

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - انتشار فایل صوتی چند ساعته گفت و گوی سعید لیلاز - روزنامه‌نگار، استاد تاریخ و صاحب‌نظر اقتصادی - با محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در قالب «تاریخ شفاهی» و بیان ناگفته‌های رییس دستگاه دیپلماسی درباره «آن سوی دولت» مهم‌ترین خبر 24 ساعت اخیر است که درباره محتوا و چگونگی دست‌رسی یک کانال ماهواره‌ای فارسی‌زبان به آن بحث درگرفته و این که به نفع ظریف و اعتدال‌گرایان تمام شده یا روابط سیاسیون و نظامیان را فارغ از کلیشه‌های معمول به نمایش می‌گذارد. هر چند تلویزیون ایران‌اینترنشنال خود را در انتشار این فایل پیش‌قدم می‌داند اما می‌توان احتمال داد که بی‌بی‌سی هم در اختیار داشته و به خاطر مقام دولتی جواد ظریف و حضور بریتانیا در مذاکرات برجام، ملاحظاتی داشته و ترجیح داده‌اند نخستین منتشر کننده نباشند. درباره این فایل صوتی تحلیل‌های گوناگونی می‌توان ارایه داد اما در حدی که شنیدم و در قالب 10 نکته این موارد گفتنی است: 1. این فایل صوتی برای جواد ظریف یک رسوایی نیست. مطلقا نیست. چرا که درد‌دل‌ها و بیان ناگفته‌های اوست که دوست داشته روزی منتشر شود. منتها ظاهرا زودتر از زمان پیش‌بینی او منتشر شده و این هم از ویژگی‌های عصر اطلاعات است. هیچ فیلمی در کشو نمی‌ماند و سانسورچی‌ها بیهوده خود و دیگران را به زحمت می‌اندازند و هیچ خبری هم غیر قابل درز نیست و روزی منتشر می شود. اگر ظریف با سفیر خارجی نشسته بود یا خدای ناکرده اطلاعات محرمانه ای را لو می‌داد رسوایی بود یا اگر بوی توطئه می‌آمد. 40 سال قبل هواداران ابوالحسن بنی‌صدر نوار حسن آیت را چماقی کردند و بر سر حزب جمهوری اسلامی و منتقدان اولین رییس جمهوری می‌کوفتند و مدعی بودند سخنان حسن آیت نشان می‌دهد حزب در تدارک برانداختن بنی‌صدر است. این فایل صوتی اما یک گفت و‌گوست نه با سفیر یا مقام خارجی که با یک روزنامه‌نگار و فعال سیاسی شناخته شده داخلی و تنها شاید از زمان انتشار مطلع نبوده است. پس نکته نخست این است که سری فاش نشده بلکه ظریف درددل کرده و آنچه را در سینه داشته بی ضرر به منافع ملی بازگفته است وقابل قیاس با اتفاقاتی چون نوار حسن آیت در سال 1359 یا مذاکرات جواد لاریجانی با نیک براون در آستانه انتخابات دوم خرداد 76 نیست. 2. وزیر خارجه ایران در این گفت و گو بارها از دوگانه «میدان - دیپلماسی» سخن به میان آورده است. منظور او از «میدان» روشن است. می‌خواهد بگوید نظامیان باید ذیل سیاسیون فعالیت کنند و واکنش سریع باقر قالیباف برای جلب نظر اهل میدان نشان می‌دهد در انتخابات پیش رو دو قطبی «نظامی‌ها و سیاسیون» شکل می‌گیرد. ظریف در عین حال درباره شهید سلیمانی ناسپاسی نکرده است. کمتر شنونده‌ای اما می‌تواند بر ناآگاه گذاشتن مرد اول دیپلماسی از تحرکاتی که هزینه آن را تمام مردم ایران باید بپردازند صحه بگذارد و می‌توان حدس زد که افکار عمومی در این قصه با ظریف هم‌داستان باشد. در سال‌های جنگ هم امام خمینی فرماندهی کل قوا را به چهره‌ای مشهور به سیاست‌ورزی - هاشمی رفسنجانی- سپرد نه به یک نظامی و فرماندهان نظامی قبل از خطبه‌ها در نماز جمعه‌ای که غالبا او اقامه می‌کرد گزارش می‌دادند. دولت را هم به نظامیان نسپرد و یکی از دلایل حمایت از نخست وزیر - میرحسین موسوی - و توصیه به او برای حفظ وزیر خارجه به رغم حذف دیگر چهره‌های جناح راست همین بود که از سیاست و دیپلماسی دفاع کند. اشارات مکرر آقای ظریف به حمایت های رهبری هم نشان دهنده استمرار همین دیدگاه است. 3. اشارات صریح ظریف به کارشکنی‌های روسیه در برجام و انتظارات و توقعات آنها بی سابقه است و بسیار محبوبیت زا و در واقع محبوبیت‌افزا. همچنین ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی که در روزهای نخست اطلاعات درست به شخص اول دیپلماسی که در معرض تماس‌های خارجی بوده هم ارایه نمی شده است و این را دیگر نمی توانند تکذیب کنند. این مصاحبه روشن یا گوینده در آن ادعا می‌کند نفع روس‌ها در استمرار تنش در روابط ایران و غرب است و در برجامی که امضا کردند نیز موش می‌دوانده‌اند. 4. اگر انتشار فایل صوتی را به قصد حمایت از ظریف و از جانب برخی داخلی‌ها بدانیم پاسخی می تواند باشد به هفته‌ها تخریب وزیر خارجه و برجام در برنامه‌های یک طرفه صدا و سیما در قالب های مختلف مستند و سریال و مصاحبه و کم مانده بود به عمو پورنگ هم سفارش بدهند هر چند کار به مسابقه هم کشید و پرسیده شد کدام یک از این چند نفر سربازی خود را در آمریکا گذرانده و پاسخ درست در میان گزینه ها جواد ظریف بود! همین اندازه مبتذل و ضایع. این فایل صوتی یعنی ما هم حرف‌هایی داریم و این گونه نیست که مدام کتک خور پایداری‌چی‌های تلویزیون باشیم. 5. انکار نباید کرد که فضا را محمود احمدی‌نژاد هم باز کرده و اصول‌گرایان قبل از حمله به ظریف تکلیف خود را با دردانه‌شان باید روشن کنند که دیگر حد و مرزی نمی‌شناسد. 6. اگر ظریف کاندیدا شود و در مناظره با نظامیان و چهره هایی چون قالیباف، دهقان، رستم قاسمی، سعید محمد و دیگران از ترجیح دیپلماسی بر "میدان" بگوید و آنها مانند امروز باقر قالیباف موضع بگیرند در بازی خیلی زودتر پیش می‌افتد.

به عبارت دیگر نظامی‌ها و به ظاهر غیر نظامی‌ها اما دیپلمات های انقلابی مانند سعید جلیلی مصداق «میدان» مورد نظر ظریف تلقی می‌شوند و خود او را نماد دیپلماسی خواهند دانست و وقتی آخر هر چنگ مذاکره است ولو جنگ هشت ساله با شعار جنگ جنگ تا پیروزی و مردم می دانند ریشه مشکلات اقتصادی درسیاست خارجی است، آن گاه شعارهایی چون مدیریت جهادی و دولت انقلابی و نگاه به داخل هم جاذبه ایجاد نمی‌کند مگر در پایگاه ثابت رأی. سرنوشت انتخابات را اما 45 درصد خاکستری غیر سیاسی که دوستدار رابطه و تعامل و مخالف انزوا هستند تعیین می‌کنند که یا رأی نمی‌دهند یا اگر رأی بدهند به گزینه مورد نظر اصلاح طلبان / اعتدال‌گرایان خواهد بود. 7. شروع مصاحبه با تصویر ظریف 19 ساله که در آمریکا در جمایت از آرمان فلسطین در حال نطق و شعار است و در سانفرانسیسکو انقلابی بوده یک یادآوری هم می‌تواند باشد به متولدان پس از جنگ و انقلاب و جنگ‌نادیده‌هایی که با حرارت شعار می‌دهند و خیال می‌کنند جواد ظریف و عراقچی از قوطی سازمان سی‌آی‌ای در آمده‌اند و فقط سعید جلیلی، انقلابی است که طرف‌های مذاکره را نیم ساعت معطل نگاه می‌داشت تا به احترام جمهوری اسلامی برخیزند! 8. جامعه درگیر تأمین معیشت و مرغ زود فراموش می‌کند و خیلی ها از یاد برده بودند احمدی‌نژادی که حالا ژست منجی به خود گرفته سال 91 چگونه کشور را به پرتگاه برده بود. این مصاحبه یادآور آن فضا هم هست تا با همه گرفتاری‌ها که بعضا ناشی از بی تدبیری و وفادار نبودن به عهد و پیمان ها هم هست به یاد آورد که ظریف در چه وضعیتی سکان را در دست گرفت. از این رو آنان که از حملات رییس جمهور سابق به تنگ آمده‌اند باید سپاس گزار ظریف باشند. 9. در انتخابات آزاد و رقابتی و در مشارکت حداکثری انتخاب مردم یک نظامی نخواهد بود اما اگر ظریف نامزد و پیروز شود برای کار با نظامیان و اهل میدان وضعیت دشواری در پیش دارد. در همین مصاحبه از ترس‌های خود می‌گوید و البته بعد توضیح می‌دهد مراد او ترس از خداست ولی شاید یکی از اهداف انتشار دهندگان این فایل خط و نشان اهل میدان برای از میدان به در کردن ظریف و ترساندن او بوده باشد. 10. سخنان ظریف بار دیگر بحث برجام را به صحنه می‌آورد و اصول‌گرایی ایرانی که برجام را "لاشه متعفن" خوانده بود مانده با برجام چه کند؟ موفقیت مذاکرات در وین موقعیت مخالفان برجام در انتخابات را پارادوکسیکال می‌کند. اگر برجام را نفی کنند چگونه می‌خواهند مجری آن باشند و اگر ستایش کنند به معنی دعوت مردم به رأی به یک برجامی است اگر شورای نگهبان مجال دهد سفره متنوعی گسترانیده شود و اگر تحریمی‌ها فزونی نگیرند.