فناوری فضایی؛ راهکاری جهت توسعه همه‌جانبه کشور

دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی در جلسه 502 در یکم اردیبهشت 1388 خورشیدی، پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، مبنی بر نامگذاری 14 بهمن به عنوان روز فناوری فضایی را مطرح کرد و پس از بحث و بررسی به وسیله اعضای شورا با اکثریت آراء به تصویب رسید.

پرتاب ماهواره امید در 14 بهمن 1387 خورشیدی، سبب شد ایران در باشگاه کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره قرار گیرد. هر سال در این روز با برگزاری مراسم بزرگداشتی از دستاوردهای مهم فضایی کشور رونمایی می شود.

فهرست دستاوردهای رونمایی شده در مراسم بزرگداشت روز فناوری فضایی از 1388 تا 1397 خورشیدی به این شرح است:

روز فناوری فضایی در 1388 خورشیدی

پس از پرتاب موفقیت آمیز کاوشگر 1 و 2 به فضا، دانشمندان و متخصصان فضایی کشورمان موفق شدند، نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر 3 به فضا پرتاب کنند. پرتاب موفقیت‌آمیز راکت کاوشگر 3 حامل محموله‌ای زیستی شامل لاک پشت، کرم، موش و نمونه‌های سلولی اعلام شد. رونمایی از ماهواره طلوع، نمونه مهندسی ماهواره مصباح 2، نمونه مهندسی ماهواره دانشجویی نوید علم و صنعت، نمونه مدل اولیه ماهواره بر سیمرغ، موتور ماهواره بر آن و افتتاح نخستین مرکز پردازش تصاویر ماهواره‌ای ایران و آزمایشگاه سه بعدی مجازی ماهواره‌ای از دیگر دستاوردهای فضایی کشور در این روز بود.

روز فناوری فضایی در 1389 خورشیدی

نمونه‌های مهندسی چهار ماهواره ظفر، رصد، فجر، دانشجویی امیرکبیر و همچنین نمونه مهندسی موتور ماهواره بر سفیر B1 و کپسول زیستی کاوشگر 4 در آخرین سال های دهه 80 خورشیدی رونمایی شد.

به دنبال پرتاب موفق کاوشگر 3، مأموریت جسورانه و جدیدی برای اعزام یک موجود زنده از خاک ایران به فضا تعریف شد. کاوشگر 4 که نخستین گام اساسی در ارسال حیات به فضا بود که در 24 اسفند 1389 خورشیدی پرتاب شد. در این مأموریت نخستین کپسول زیستی برای پشتیبانی حیات موجود زنده در شرایط فضایی، طراحی و ساخته شد. این محموله آزمایشی بدون موجود زنده به همراه کاوشگر تا لایه‌های فوقانی جو در ارتفاع حدود 135 کیلومتری بالا رفت و پس از حدود 15 دقیقه با عملکرد مناسب سامانه بازیابی به زمین بازگشت.

پرتاب کاوشگر 4 با هدف تحقق بخشی از فرایند اکتساب فناوری‌های لازم برای ارسال موجود زنده به فضا و به منظور آزمودن عملکرد سامانه و تعدادی از زیرسامانه‌های مورد نیاز در تحقیقات زیست - فضایی صورت گرفت.

روز فناوری فضایی در 1390 خورشیدی

ماهواره نوید علم و صنعت در ساعت 3:33 صبحگاه 14 بهمن 1390 خورشیدی به وسیله ماهواره بر سفیر نوید با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار بیضوی با حضیض 270 کیلومتر و اوج 360 کیلومتر تزریق شد. ارتباط با این ماهواره از طریق 5 ایستگاه زمینی مستقر در شهرهای مشهد، تبریز، ماهدشت، قشم و بوشهر انجام می شود. سیگنال رنجینگ این ماهواره در ایستگاه قشم دریافت شد. این امر به معنای قرارگیری صحیح ماهواره و صحت عملکرد ماهواره و ردگیری آن تلقی می شود.

در اتاق فرمان پرتاب ماهواره نوید علم و صنعت؛ علی اکبر صالحیوزیر وقت امور خارجه،کامران دانشجو وزیر وقت علوم، تحقیقات وفناوری و حمید فاضلی رییس وقت سازمان فضایی کشور حضور داشتند.

روز فناوری فضایی در 1391 خورشیدی

مدل مهندسی ماهواره ناهید و مدل توسعه‌ای ماهواره زهره رونمایی شد و نخستین میمون پرتاب شده به فضا آفتاب با کاوشگر پیشگام که زنده به زمین بازگشت در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.

مریم موسویمدیر پروژه ماهواره ناهید 1 درباره ویژگی های این پروژه مهم ملی گفت؛ به این ماهواره مخابراتی می‌گوییم چرا که از طریق لینک‌های مخابراتی، میان زمین و ماهواره ارتباط برقرار می‌کند، تحقیقاتی می‌گوییم چرا که برخی فناوری‌هایی که کاملا به آن‌ها مسلط نشده‌ایم و در مسیر توسعه آنها هستیم را روی این ماهواره به آزمون می‌گذاریم.

موسوی معتقد است گام اول ناهید 1 روی زمین با موفقیت پشت سر گذاشته شده است. گام دوم هم ناهید 2 است که می‌توان آن را مدل پیشرفته‌تر ناهید 1 نامید. جرم ناهید یک، 50 کیلوگرم و ابعادش یک مکعب مستطیل (80*70*60) است. ناهید 2 کمی بزرگ‌تر و جرمش حدود 2 برابر ناهید 1 است.

ماهواره ناهید 1 برای انجام چند مأموریت طراحی شد که موسوی خیلی ساده آن‌ها را این‌طور توضیح می‌دهد: یکی از مأموریت‌های اصلی که برای ناهید 1 در نظر گرفته شده، صفحات خورشیدی بازشونده است. زمانی که ماهواره در مدار قرار می‌گیرد، برای تأمین انرژی مورد نیازش، باید از خورشید تغذیه کند. سلول‌های خورشیدی روی بدنه ماهواره نصب شده و از طریق خورشید شارژ می‌شوند.

روز فناوری فضایی در 1392 خورشیدی

ماهواره های تدبیر و خلیج فارس، دستاوردهایی بودند که در 1392 از آنها رونمایی شد. البته در مهر 1392 خورشیدی و در هفته جهانی فضا، دومین میمون فضانورد ایرانی با نام فرگام با کاوشگر پژوهش و با گاز مایع به فضا پرتاب شد که این محموله زیستی سالم به زمین بازگشت.

ماهواره خلیج فارس که به وسیله دانشگاه صنعتی مالک اشترطراحی و ساخته شده است، برای برقراری خدمات ارتباطی امن، اختصاص باند باریک از نوع غیربلادرنگ یا ذخیره مورد استفاده قرار گرفته و سرویس پیام‌رسانی کوتاه را در داخل یا خارج مرزهای ملی تامین می کند. افق آتی این طرح، تحقق یک منظومه ماهواره ای است.

این ماهواره سازگار با بستر ارتباطی بی‌سیم زمین پایه کشور بوده و خدمات ارتباطی بی‌سیم ماهواره‌ای را به صورت امن و مطمئن با پوشش جغرافیایی ملی و منطقه‌ای ارایه می کند. این سامانه مجهز به پایانه‌های کاربری کوچک و سبک بوده و در شرایط بحران ناشی از حوادث و بلایای طبیعی نیز به وسیله نیروهای امدادی مورد استفاده قرار می گیرد. از کاربردهای اصلی این ماهواره می توان به تبادل پیام های داده رقومی متنی یا صوتی بین کاربران متحرک یک شبکه بی‌سیم زمینی، پخش پیام های همگانی مانند فرامین کنترلی، هشدار برای کاربران زمینی در گستره جغرافیایی وسیع و همچنین جمع‌آوری و توزیع داده حسگرهای نصب شده در نقاط دور از دسترس اشاره کرد.

ماهواره تدبیر با مدیریت سیستمی سازمان فضایی ایران به وسیله مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت ایران به صورت صددرصد بومی به وسیله استادان، دانشجویان جوان و متعهد این دانشگاه با کمک صنایع داخلی در مدت پنج ماه طراحی و ساخته شد. این ماهواره توسعه یافته، دارای ماموریت عکسبرداری با قدرت تفکیک مکانی است.

روز فناوری فضایی در 1393 خورشیدی

ماهواره ملی فجر با ماهواره بر سفیر با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار زمین قرار گرفت. مراسم روز ملی فناوری فضایی 2 هفته پس از پرتاب ماهواره فجر برگزار شد. در این روز نمایشگاهی از دستاوردهای چند سال ایران در عرصه فناوری فضایی برپا شد و ماک آپ فضاپیمای سرنشین دار ایرانی به نمایش درآمد.

حسین دهقان وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح وقت در جلسه رونمایی از این ماهواره با تبریک این موفقیت ارزشمند گفت: طراحی و ساخت ماهواره ملی فجر حاصل تلاش مؤمنانه، خالصانه و جهادی دانشمندان و محققان فضایی شرکت صنایع الکترونیک ایران و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و مراکز تحقیقاتی، علمی و دانشگاهی کشور است و نشان دیگری بر تداوم رشد بالنده علمی کشور در عرصه فناوری‌های پیشرفته است. ماهواره بر سفیر فجر کلیه مراحل طراحی و ساخت آن به‌صورت بومی در سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع انجام شده است، تثبیت توانمندی ماهواره‌برهای جمهوری اسلامی ایران برای استقرار ماهواره در مدار زمین و دستیابی به یک پروژه ملی قابل طرح در سطح جهانی از دستاوردهای طراحی و ساخت آن است.

روز فناوری فضایی در 1394 خورشیدی

مراسم بزرگداشت روز فناوری در 1394 خورشیدی با شعار فناوری فضایی، توسعه متوازن، آینده ای پرامید و با حضور حسن روحانی رییس جمهوری، محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت و برخی مقامات عالی کشوری و لشکری در سالن اجلاس سران برگزار شد.

در این مراسم، ماهواره دانشجویی دوستی، آزمایشگاه ملی سنجش از دور و مرکز یکپارچه سازی و آزمون سامانه های فضایی سازمان فضایی ایران به وسیله ریاست محترم جمهوری و مقام عالی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات افتتاح شد.

همچنین در این مراسم آغاز رسمی مسابقه دانشجویی طراحی و ساخت ماهواره مکعب ایرانی به وسیله محسن بهرامی ریاست سازمان فضایی وقت اعلام شد.

روز فناوری فضایی در 1395 خورشیدی

ماهواره ناهید در 1395 خورشیدی با حضور حسن روحانی رییس جمهوری رونمایی شد. ناهید تنها ماهواره‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می‌شود، این در حالی است که تا آن زمان صفحات ماهواره‌هایی که به وسیله دانشمندان ایرانی ساخته شده بر روی بدنه آن چسبیده بود اما ناهید، قابلیت باز شدن صفحات را ممکن کرد. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در 1383 خورشیدی قراردادی 132 میلیون دلاری را با کشور روسیه برای طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره ناهید امضا کرده بود.

روز فناوری فضایی در 1397 خورشیدی 

ماهواره پیام بامداد، 25 دی 1397 خورشیدی با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد. این ماهواره با مشارکت دانشکده های مهندسی هوافضا، برق کامپیوتر و مکانیک و 16 تن از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیر کبیر ساخته شد و علاوه بر آن بخش عمده فعالیت بر عهده دانشجویان ارشد و دکتری بود.

این ماهواره از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز - قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک (سیاه و سفید) از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره - ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، ساخته شد. طراحی این ماهواره از 1384 خورشیدی آغاز شده بود. وزن این ماهواره 100 کیلوگرم و ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام، 500 کیلومتر و با شیب مداری 55 درجه است که تصاویری با دقت 45 متر ارسال می‌کرد.

• سازمان فضایی ایران
• علی اکبر صالحی
• ارتباطات
• وزارت دفاع
• وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
• ماهدشت
• وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح