قتل قنات به دست دلارهای نفتی و پمپ های چینی

یک فعال حوزه آب گفت: دلارهای نفتی و پمپ های چینی فرهنگ استفاده درست از آب که قنات آن را ترویج می داد، را از بین برد.

احسان آخانی سوم مردادماه در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: قنات براساس میزان بارش و نزولات آسمانی منابع آبی در اختیار بهره بردار قرار می دهد به این شکل که اگر سال آبی پر بارشی را تجربه کنیم، قطعا قنوات پر آبی را در اختیار خواهیم داشت و بالعکس و این شاخص باعث می شود که کشاورزان کشت و کار خود را با توجه به میزان دبی آب قنات تنظیم کنند و در واقع حکمرانی درست آب صورت می گیرد.

وی فرهنگ قنات را فرهنگ در کنار یکدیگر بودن و حل مسائل با گفتگو تعریف کرد و با بیان اینکه قنات فقط یک سازه آبی نیست بلکه ساختاری است که فرهنگ استفاده درست از آب را ترویج می کند، افزود: این فرهنگ، کشاورز را وادار می کند که براساس منابع در اختیار، کشت و کار داشته باشد و مانع از آن می شود که برای داشتن محصولات بیشتر به منابع آبی بیشتری تعرض کند و در واقع مصرف براساس توان اکولوژیک سرزمین صورت می گیرد.

آخانی با تاکید بر اینکه با ورود دلارهای نفتی و پمپ های چینی متاسفانه فرهنگ استفاده درست از آب که قنات آن را ترویج داد، از بین رفت، گفت: با از بین رفتن این فرهنگ، این باور ایجاد شد که به هر میزان که امکان داشته باشد، می توان آب را از منابع زیرزمینی برداشت کرد و همین باور باعث شد که زیر پایمان خالی شود و هر روز سطح آب سفره های زیرزمینی بیشتر کاهش یابد و نتیجه آن چیزی نیست جز کاهش تاب آوری سرزمینی و حرکت به سمت فرونشست و فروچاله که مهمترین آسیب ها برای آبخوان ها هستند.

وی تصریح کرد: کاهش بارش ها در میزان دبی آب قنوات تاثیر دارد و سال هاست که درگیر این روند کاهشی هستیم. در واقع یکی از عوامل تهدید قنوات کاهش بارش هاست ولی عامل اصلی نیست که البته می توان با راهکارهایی چون مرمت و لایروبی قنات را حفظ کرد و این راهکار در سال های پربارشی از اهمیت بالایی برخوردار است.

آخانی با اشاره به تاثیر عوامل طبیعی و انسان ساز در به چالش کشاندن قنوات، بیان کرد: عوامل طبیعی در واقع همان بارش ها، زلزله و سیل است، اما عوامل انسان ساز حفر چاه های مجاز و غیرمجاز در بالادست قنوات است که بیشترین آسیب را به قنوات وارد می کنند.

وی تصرف حریم قنوات را از دیگر عوامل چالش آفرین برای حیات قنات دانست و گفت: متاسفانه با افزایش سرسام آور قیمت اراضی کشاورزی برای کسب پول بیشتر توسط افراد منفعت طلب، همچنین توسعه شهر نشینی و انواع تغییر کاربری ها، حرایم قنوات تصرف می شود که عواقب خاص خود را به همراه دارد، از طرفی با این اتفاقات هزینه نگهداری قنات را بالا می برند که انگیزه مالکان قنات برای حفظ و احیا را کم می کند و این امر می تواند حیات قنات را تهدید کند.

این فعال حوزه آب در استان مرکزی با اشاره به تغییر هرم سنی کشاورزان، گفت: جوان شدن کشاورزان، کاهش علاقه و تمایل به حفظ قنوات را به دنبال داشته است و در واقع استفاده از چاه آب باعث شده است که قنوات و حفظ و احیای آنها کمتر مدنظر قرار گیرد.

وی اضافه کرد: متاسفانه حتی یک قانون مدون و مشخص ویژه قنوات در کشور وجود ندارد، شاید به جرئت بتوان گفت که برای حل مسائل مربوط به قنات در کشور باید یک فصل مشخصی در قانون آب به این امر اختصاص داد و قطعا با وجود قانون می توان مسئله تصرفات، توسعه شهرها و طرح های هادی روستاها که آسیب جدی به قنوات می زند، مناقشات و موضوعات مربوط به لایروبی و برداشت ها را حل کرد.

آخانی با بیان اینکه ایران کشوری قنات خیز است و در حدود 16 استان دارای قنات هستند، اظهار کرد: چالش های مذکور تاثیر مستقیمی در میزان دبی آب قنوات داشته است و متاسفانه این سازه کهن آبی روزهای سختی را سپری می کند و لازم است که اعتبارات ملی و استانی برای حفظ و احیای قنوات تامین شود.

وی با تاکید بر اینکه کاهش بارش‌ها معضل جدی قنوات به شمار نمی رود، افزود: آن چیزی که قنوات را تهدید می کند تصرفات حرایم و برداشت های بیش از حد در حوضه آبی آنهاست و باید به این عوامل که حیات قنات را به چالش می کشاند توجه جدی داشت. مسلما اگر بارش کم باشد و به دنبال آن برداشت و تصرفات بالا و اعتبار لایروبی کم باشد، چیزی از قنوات باقی نمی ماند و عملا انگیزه مالکان آنها برای حفظ قنوات کاهش پیدا می کند.

این چهره ملی آب در سال 1397 بیان کرد: باید بستری را ایجاد کرد که جوامع بومی و محلی از بین نروند و مسیر حفظ قنوات و احیای آن و فرهنگ درست برداشت از آب که اجازه نمی دهد سهم آیندگان را مصرف کنیم را حراست کرد. در اوایل دهه 80، مجموع دبی قنوات کشور برابر با آورد رودخانه زاینده رود بود و رقمی حدود 8 میلیارد مترمکعب آورد قنوات کشور بوده است که در تامین غذا و حفظ معیشت مردم، همچین خرمی باغات اطراف شهرها نقش موثر داشته است.

به گفته وی، متاسفانه امروز این عدد بسیار کم شده است و نباید اجازه از بین رفتن این سرمایه ملی به واسطه عوامل طبیعی و غیرطبیعی را داد. باید در گام اول عوامل انسان ساز تهدید کننده قنات را تحت کنترل درآورد.

وی گفت: سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی در طول سال های اخیر عملکرد خوبی در حفظ قنوات داشته است، اما راهکار اصلی حفظ قنوات، وجود فصل مشخصی برای قنوات در قانون آب است و در کنار ابزارهای قانونی، اگر دستگاه قضایی کشور بتواند شعبات تخصصی آب دایر کند و پرونده ها و مناقشات و معارضات حوزه آبی و قنوات با سرعت بیشتری رسیدگی شود می توان چالش های قنوات را کنترل کرد و حتی باعث می شود که قبل از بروز مشکلات مسیر انجام امور تسهیل شود و پیشگیری از جرم اتفاق بیفتد.

آخانی اظهار کرد: اراک و منطقه سنجان و کرهرود به عنوان ریه های تنفسی اراک در واقع منطقه ای قنات خیز است که در حال حاضر به دلیل کاهش بارش وضعیت مناسبی ندارد و در واقع با افت حدود 30 تا 50 درصدی دبی روبرو هستند، البته با توجه به اقدامات سال های اخیر، شرایط تا حدودی غیر بحرانی است و اگر در کنار عدم بارش ها، عدم کنترل برداشت های بالادست حوضه آبریز این قنوات ادامه یابد، شرایط به سمت بحرانی شدن خواهد رفت، البته قنوات سنجان و کرهرود نیز به مانند دیگر قنوات کشور با چالش هایی چون تصرف حریم و دیگر چالش ها درگیر است و می طلبد که مرمت قنوات ادامه یابد. مسلما ادامه اقدامات حمایتی و کنترل عوامل تهدیدزا در بالادست حوضه آبریز مانند چاه های غیرمجاز، قنوات را از بحران دور می کند، در غیر این صورت آینده خوبی را نمی توان برای قنوات این منطقه متصور بود.