مثلث پیشران جهان در داووس
داووس 2024، مثلث هوش مصنوعی، رقابت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بود.
محمود سریع‌القلم در دنیای اقتصاد نوشت: مجمع جهانی اقتصاد، اجلاس سالانه خود را برای پنجاه و چهارمین بار در شهر داووس سوئیس طی روز‌های 15 تا 19 ژانویه (25 تا 29 دی ماه) برگزار کرد. در این اجلاس، 2812 شرکت‌کننده، 899 سخنران، 1448 سازمان و بنگاه، 350 مقام دولتی از 125 کشور شرکت کردند و 450 جلسه / میزگرد برگزار شد.
حدود 750 نفر از شرکت‌کنندگان از آمریکا بودند. کشور‌های بعدی از نظر تعداد بالای شرکت‌کننده عبارت بودند از: انگلستان، سوئیس، هند، عربستان، امارات، چین، آلمان و هلند. خارج از جهان غرب، هند و عربستان حضوری پررنگ داشتند و در سخنرانان آن‌ها انرژی، امید، حس تعلق قوی به کشور، تسلط بر موضوعات و اعتماد به نفس موج می‌زد.
با توجه به اقدامات دولت بایدن طی سال‌های 2022 و 2023 که محدودیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آمریکا در چین ایجاد کرده است، چینی‌ها در سخنرانی‌ها و اظهارات خود تلاش می‌کردند جهان را برای کار و فعالیت در کشور خود تشویق کنند. در اجلاس 2024، حتی یک نفر از داخل روسیه دعوت نشده بود و فضای جلسات به شدت ضد روس بود. وقتی سخنرانی زِلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین پایان یافت، حضار بالغ بر 2 هزار نفر برای 6 دقیقه به طور ایستاده برای او که سخنان تندی علیه روسیه و رئیس‌جمهور آن ایراد کرده بود، دست زده و تشویق کردند.
در میان رهبران جهان شاید سخنان عمومی و خصوصی نخست‌وزیر ویتنام بسیاری را تحت‌تاثیر قرار داد. او گفت که کشورش تاریخ سختی را با آمریکا و چین تجربه کرده، ولی در دهه 1990 هیات حاکمه آن کشور وضعیت زندگی، منافع ملی و ثروتمند شدن ویتنام را بر تصفیه حساب تاریخی با قدرت‌های بزرگ ترجیح داد. ویتنام امروز با هیچ قدرتی توافق نظامی ندارد. به واسطه سیاست‌های حمایت از بخش خصوصی و مشوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی، یکی از هاب‌های فناوری و تولید در آسیا شده و عموم بنگاه‌های IT در این کشور حضور فعال دارند.
شاید نزدیک به 80 درصد مباحث میزگرد‌ها و کارگاه‌های داووس 2024 حول محور IT و هوش مصنوعی بودند. فضای تئوریک این مباحث تحت‌تاثیر یک تحقیق مجمع جهانی اقتصاد پیرامون مخاطرات اقتصاد جهانی دو سال آینده از یک طرف و 10 سال آینده از طرف دیگر بود. در مخاطرات دو سال آینده، لیست به ترتیب اهمیت به صورت زیر ارائه شده است:
1- اطلاعات نادرست در فضای مجازی (Misinformation)، 2- رخداد‌های شدید آب و هوایی (Extreme Weather Events)، 3- دو‌قطبی‌های اجتماعی (Societal Polarization)، 4- ناامنی سایبری (Cyber Insecurity)، 5- نزاع‌های مسلحانه بین دولت‌ها (Interstate Armed Conflict)، 6- فقدان فرصت‌های اقتصادی (Lack of Economic Opportunities)، 7- تورم (Inflation)، 8- مهاجرت غیر‌داوطلبانه (Involuntary Migration)، 9- نزول اقتصادی (Economic Downturn)، 10- آلودگی هوا (Pollution).
مخاطرات 10 سال آینده به ترتیب زیر هستند: 1- رخداد‌های شدید آب و هوایی، 2- تغییرات اساسی در اکوسیستم‌های کره زمین، 3- از بین رفتن حیات وحش و تخریب اکوسیستم، 4- کمبود‌های منابع طبیعی، 5- اطلاعات نادرست در فضای مجازی، 6- خروجی‌های منفی فناوری‌های هوش مصنوعی، 7- مهاجرت غیر‌داوطلبانه، 8- ناامنی سایبری، 9- دو‌قطبی‌های اجتماعی و 10- آلودگی هوا.
تفاوت میان کشور‌ها و بخش خصوصی آن‌ها در سرعت دسترسی به فناوری‌های جدید برای مقابله با این مخاطرات است. به تعبیر یک وزیر هوش مصنوعی، کشور‌هایی که مجهز به هوش مصنوعی نیستند، در میان ملل تمام‌شده تلقی خواهند شد. جوامعی که در هوش مصنوعی آموزش نمی‌بینند، در عمل توانایی ایجاد اشتغال را از دست می‌دهند. هوش مصنوعی به بهره وری، نوآوری، افزایش تولید، کسب سهم بازار بالاتر و رشد اقتصادی می‌انجامد.
به عنوان مثال شرکت کوالکام با بی‌ام‌و قرارداد بسته تا تمام امور یک خودرو از مسائل / هشدار‌های فنی، ایمنی، دسترسی به تعمیرگاه و حتی گرفتن وقت از تعمیرگاه را داخل خود خودرو تعبیه کند. با توجه به گرم شدن درجه هوا در منطقه‌عربی خلیج فارس طی دو دهه آینده، این دولت‌ها با ایجاد رقابت میان شرکت‌ها به ارائه روش‌های مقابله با گرما از طریق هوش مصنوعی مبادرت ورزیده اند. اگر هوش مصنوعی در یک کشور رایج نشود، عملا حکمرانی سنتی بوده و از کوران تحولات بین‌المللی عقب می‌ماند.
امارات، هم مقامات را در هوش مصنوعی آموزش داده و هم از کلاس پنجم دبستان بچه‌های مدارس را با این فناوری‌ها آشنا می‌کند. چین حدود 400هزار شرکت خصوصی در فناوری‌های جدید دارد. این مقیاس از رشد بخش خصوصی در چین، یک طبقه متوسط حدود 400 میلیون نفری ایجاد کرده که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به 800 میلیون نفر برسد که ثروت قابل‌توجهی مستقل از دولت و حاکمیت چین خواهند داشت. چین برای تسهیل این نظام نوآوری و فعالیت، 600 کنوانسیون بین‌المللی را قبول کرده تا خود را بخشی از جامعه جهانی معرفی کند و از این طریق توانسته 9درصد از سرمایه‌گذاری خارجی را در کل جهان جذب کند.
سهم چین در تولید جهانی حدود کالا30درصد است که طی 14 سال گذشته به طور مرتب رتبه اول را در این زمینه کسب کرده و در حال حاضر نرخ رشد 5.2درصد را تجربه می‌کند. یکی از چالش‌های بحث هوش مصنوعی این است که دقیقا کدام قسمت‌ها به اشتغال بیشتر خواهد انجامید. این به نحوه سرمایه‌گذاری دولت‌ها در این عرصه ربط پیدا می‌کند.
به عنوان مثال لایحه کاهش تورم (Inflation Reduction Act) و لایحه تراشه و علم (The CHIPS and Science Act) در آمریکا و سرمایه‌گذاری 125 میلیارد دلاری هند در ساختار عمرانی دیجیتال، محرکه‌های رشد و توسعه هوش مصنوعی خواهند بود. پیش‌بینی می‌شود بازار هوش مصنوعی در بهداشت و درمان در سال 2030 بالغ بر 188 میلیارد دلار شود که 49درصد آن در آمریکای شمالی، 23درصد در اروپا، 6درصد در ژاپن و 9درصد در چین صرف خواهد شد.
نوآوری در هوش مصنوعی تا 40درصد در آمریکا، 27درصد در چین و 32درصد در بقیه 191 کشور جهان ثبت شده است. به طور طبیعی به میزانی که درآمد سرانه در کشور‌ها افزایش می‌یابد، بهره برداری از نوآوری‌های هوش مصنوعی نیز ارتقا پیدا می‌کند. هم‌اکنون ارزش بازار نیمه‌هادی‌ها به بالای 600 میلیارد دلار رسیده است. تا سال 2030 نقش تولیدات مبتنی بر هوش مصنوعی حدود 15.7 تریلیون دلار خواهد بود. هوش مصنوعی چالش‌های امنیتی فراوانی را نیز به همراه داشته است.
بنگاه‌ها به تناسب درآمد و وسعت فعالیت و سهم بازار، هزینه‌های فراوانی در مراقبت از Data بنگاه‌های خود اعمال می‌کنند. هزینه‌های امنیت سایبری همچنان در حال افزایش است. یکی از جلسات مفید در این رابطه، تحقیقات خانم نیتا فراهانی (Nita Farahany) بود که مسائل حقوقی و اخلاقی مرتبط با استفاده از هوش مصنوعی را در کتابی تحت عنوان The Battle for Your Brain به رشته تحریر درآورده است.
انرژی پاک
با توجه به رشد جمعیت جهان به 10 میلیارد نفر تا سال 2050، موضوع انرژی و کارآمدی در استفاده از انرژی نه تنها در غرب بلکه در چین از موضوعات کلان حکمرانی نوین است. 10 سال پیش از هر 25 خودرو یک خودرو الکتریکی بود که هم‌اکنون به یک خودرو از هر 5 خودرو رسیده است. چینی‌ها 80درصد باتری‌های خودرو‌های الکتریکی در جهان را می‌سازند که از حدود 20 سال پیش سرمایه‌گذاری بر روی آن را آغاز کرده اند.
چهار هزار شرکت در جهان اقدامات اساسی برای افزایش کارآمدی در استفاده از انرژی را در مجموعه بنگاه‌های خود از تاسیسات تا تولید آغاز کرده اند. ساخت نیروگاه هسته‌ای در جهان به طور تصاعدی برای انرژی پاک و جلوگیری از افزایش گاز دی اکسید کربن آغاز شده است. با اینکه 70درصد برق فرانسه از نیروگاه‌های هسته‌ای است، در عین حال از تابستان امسال ساخت 8 نیروگاه هسته‌ای جدید آغاز خواهد شد. هوش مصنوعی در صرفه جویی انرژی نقش اساسی را در جهان ایفا خواهد کرد.
85 درصد برق کانادا از انرژی‌های پاک تولید می‌شود. آلمان در سال 2023 توانست 20 درصد در ساختار انرژی خود، کربن‌زدایی کند. کربن‌زدایی (Decarbonization) به عنوان یک نهضت جهانی به‌ویژه در کشور‌های غربی و به طور فزاینده‌ای در کشور‌های در حال توسعه آسیایی رواج پیدا کرده است. وقتی یک کارآفرین ژاپنی به این نویسنده کارت شرکت خود را داد، یادآور شد که در تولید آن از فناوری تبدیل دی اکسید کربن به کاغذ استفاده شده است.
همچنین در یک کارگاه تخصصی کربن‌زدایی، یک کارآفرین استرالیایی جزئیات فناوری‌های شرکت خود در تبدیل دی اکسید کربن به مصالح ساختمانی را توضیح داد. دبیر سازمان انرژی تاکید کرد دولت‌ها مسوولیت سنگین تنظیم استاندارد برای مدیریت رفتار بنگاه‌ها و خانوار‌ها در استفاده بهینه از انرژی را بر عهده دارند.
دبیر این سازمان خاطرنشان ساخت که این استاندارد‌ها در جوامعی قابلیت اجرای دقیق و قانونمند را دارند که در آن‌ها ثبات اجتماعی - سیاسی از یک طرف و نرخ فزاینده رشد اقتصادی وجود داشته باشد. اروپاییها سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در صنعت حمل‌ونقل ریلی برای کاهش اکسید کربن آغاز کرده اند، به طوری که فقط آلمان 40 میلیارد یورو در این راستا هزینه خواهد کرد.
در ایالت یوتای آمریکا چند پروژه تولید هیدروژن به عنوان سوخت و باتری با تخفیف‌های دولت فدرال آمریکا آغاز شده است. بیشترین سرمایه‌گذاری و منبع سودآوری در هوش مصنوعی در بخش بهداشت و درمان خواهد بود. به طور کلی، با هر 100 دلار سرمایه‌گذاری در ساختار عمرانی یک کشور 360 دلار بهره وری تولید می‌شود.
مدل جدید کسب و کار
در یکی از کارگاه‌های حکمرانی، محققی به نام اندرو مک آفی کتاب جدید خود را تحت عنوان The Geek Way معرفی کرد. در این کتاب مدل‌های بنگاه‌داری مدرن مورد بررسی قرار گرفته است. اگر در گذشته از طریق مشخص کردن اهداف، جزئی کردن افق ها، عملیاتی کردن اهداف / افق‌ها و گماشتن تیم‌هایی برای تشکیل جلسه جهت تحقق اهداف بنگاه‌ها طراحی و مدیریت می‌شد، هم‌اکنون بنگاه‌ها دو گروه عمده دارند و بسیاری از گروه‌ها و جلسات و تشکیلات هرمی برچیده شده اند.
آن دو گروه عبارتند از: گروه فناوری و گروه جذب مصرف‌کنندگان و مشتریان. شرکت نتفلیکس که در سال 1997 با اجاره دادن ویدئو آغاز به کار کرد، ولی اکنون خود به تهیه کننده فیلم تبدیل شده و از این طریق سرمایه‌گذاری و با استفاده از فناوری‌های جدید Market Capitalization آن به 200 میلیارد دلار رسیده است و بالاتر از 20 درصد فروش جهانی در فیلم و محصولات هنری را به خود اختصاص داده است.
در این کارگاه گفته شد که بنیان موفقیت بنگاه‌هایی مانند تسلا، VW، اپل و اسپیس ایکس استقلالی است که به گروه‌های فناوری برای ابداع داده شده است. در بنگاه داری جدید، مدیریت از راس هرم به سوی اعطای مسوولیت به گروه‌های کوچک فناوری و منبع ابداع و نوآوری حرکت کرده است. از این منظر دسترسی به اطلاعات مربوط به شهروندان، مشتریان و مصرف‌کنندگان، جنبه کانونی در رشد اقتصادی و توسعه مبتنی بر فناوری به خود گرفته است.
چینی‌ها از طریق مشارکت اقتصادی (Joint Venture) با شرکت‌های متوسط فناوری در ژاپن و آمریکا و غرب اروپا تلاش می‌کنند از دیتا‌های مصرف‌کنندگان و درخواست‌های آنان و بازار‌های مصرفی جدید مطلع شوند.
این تحولات باعث شده تا اقتصاد جهانی از مفهوم جهانی شدن (Globalization) به باز‌جهانی شدن (Re-globalization) سِیر کند، به طوری که مشارکت‌ها دیگر در درون غرب نیست، بلکه میان صنعتی و نیمه‌صنعتی، توسعه‌یافته و در حال توسعه، جهان اول و جهان سوم ظهور پیدا کرده است.
به عنوان مثال هند با 100 کشور جهان مشارکت (Partnership) تولیدی و فناوری دارد. در هیچ مقطعی جوامع و کشور‌ها تا این حد به این درجه از وابستگی متقابل دست نیافته بودند. وابستگی متقابل شرق آسیا و آمریکا باعث سخت‌تر شدن رقابت شده است. روسای بنگاه‌های بزرگ آمریکایی مانند مایکروسافت، فیس‌بوک، شرکت‌های بزرگ نفتی و بانک‌ها اظهار می‌کردند که بعضی وقت‌ها بخش فناوری آن‌ها به هیات‌مدیره اطلاع می‌دهد که سه ماه در تراشه خاصی از بنگاه‌های مشابه چینی یا غیر‌چینی جلوتر هستند. بنابراین، موضوع زمان و سرعت تولید فناوری به سطح رقابت چند‌ماهه به جای چند‌ساله رسیده است.
ماهیت قدرت در کشور‌های بزرگ
نقش دولت‌ها و حاکمیت‌ها در مدیریت منطقی این فرآیند رقابتی تعیین‌کننده است. رئیس شرکت کوکاکولا که مرکزیتی در هند برای بازار‌های آسیایی خود ایجاد کرده و 350هزار نفر هندی را در استخدام خود دارد، حدود 800 میلیون دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده است. او معتقد بود که دولت هند به مراتب از جامعه و بخش خصوصی در استفاده از فناوری، تسهیل فرآیند‌های تولید، نظام آموزشی و سرعت در تصمیم‌سازی جلوتر است.
دولت هند در دوره کرونا برای 510 میلیون نفر برای اولین بار حساب بانکی باز کرد و برای 950 میلیون نفر کارت شناسایی دیجیتال برای انتخابات صادر کرده است، نرخ تورم را بین 4 تا 6درصد حفظ کرده و فضای کسب و کار را نه تنها برای بخش خصوصی خود بلکه سرمایه‌گذاری خارجی از طریق رشد بی‌سابقه فناوری و ساختار دیجیتالی تسهیل کرده است. هند هم‌اکنون در عموم محافل بین‌المللی صدای جهان سوم خطاب می‌شود و در اخذ حقوق و تسهیلات برای توسعه کشور‌های جنوب نهایت تلاش خود را در قالب سازمان‌های بین‌المللی اعمال می‌کند و چهره مثبتی در غرب و شرق از خود به جای گذاشته است.
چینی‌ها، هندی‌ها و حتی ویتنامی‌ها عموما معتقدند خارج از قواعد نظام بین‌الملل موجود نمی‌توان ثروت تولید کرد و مشکلات اجتماعی - اقتصادی را حل کرد. اصل، راضی نگه داشتن شهروندان از طریق شاخص‌های اقتصادی است و، چون غرب به جنوب در تامین مواد اولیه، نیروی کار ماهر، بازار مصرفی، فرآیند تولید و بنگاه‌های پلت‌فرم که بخش‌هایی از خط تولید را بر عهده می‌گیرند نیاز دارد، شرایط جهانی بهترین فرصت را برای ثروتمند شدن جنوب و در نتیجه حفظ استقلال سیاسی فراهم آورده است. کشوری که ثروت تولید نکند نمی‌تواند استقلال سیاسی داشته باشد.
وقتی کشوری در قالب مشارکت‌های اقتصادی و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به صورت دسته‌جمعی تصمیم بگیرد و عمل کند، کمتر اشتباه می‌کند. امنیت ملی از کانال‌های تولید ثروت عبور می‌کند. روسیه که امنیت را بر ثروت‌یابی ترجیح داد، در نهایت تمام ارتباطات فناوری خود را با اروپا و آمریکا از دست داد و مشارکت‌های فناوری آن تعطیل شد و هم اکنون آینده اقتصادی روسیه در بیجینگ رقم می‌خورد.
اگر روسیه از 1991 که شوروی از هم پاشید وارد شبکه فناوری جهانی شده بود و وابستگی متقابل با اروپا و آمریکای شمالی در زنجیره تولید ایجاد کرده بود، شاید 10 کشور به عضویت جدید ناتو در مرکز و شرق اروپا در‌نیامده بودند و موضوع به اوکراین و پیامد‌های آن نمی‌رسید. اشتباه استراتژیک روسیه که به واسطه ناتوانی‌های تئوریک رهبران آن حاصل شد این است که امنیت را می‌خواهد از طریق تسلیحات به دست آورد و نه تولید ثروت و ورود در اقتصاد جهانی.
روسیه که هر نوع فلز و معدن قابل تصور در کره زمین را در خاک خود داراست، توانمندی‌های قابل‌توجهی در علوم مهندسی، کامپیوتر و فناوری دارد، ولی به دلیل عدم‌درک صحیح از روند‌های جهانی، این پتانسیل عظیم را به قدرت تبدیل نکرده است. حدود 5 هزار نفر از بهترین‌های مهندسی و علوم پس از جنگ اوکراین از روسیه به آمریکا و کانادا مهاجرت کرده اند در حالی که روسیه می‌توانست با سرمایه‌گذاری و ادراک عمیق از روند‌های جهانی زودتر از چین قدرتمند شود. یکی از کتاب‌هایی که در رابطه با توانمندی‌های آمریکا در انتقال دیتا از طریق فیبر نوری، که عمدتا از این کشور عبور می‌کند مورد توجه قرار گرفت، این عنوان بود Underground Empire: How America Weaponized the World Economy, by Henry Farrell and Abraham Newman.
از این منظر، روسیه حدود نیم قرن از فهم جدید قدرت عقب است. تمام کشور‌هایی که به آمریکا، «نه» و «شاید» می‌گویند آن‌هایی هستند که توان فناوری و اقتصادی پیدا کرده اند. در سال 2023، آمریکا 26 میلیارد دلار سرمایه خارجی برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی جذب کرد که این رقم شش برابر تامین مالی چین در همین عرصه است.
اگر توان فناوری آمریکا نبود، نفت و گاز شیل تولید نمی‌شد و آمریکا در کمتر از یک سال نمی‌توانست جایگزین صادرات انرژی روسیه به اروپا شود. دلار در 90 درصد تراکنش‌های جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی چینی‌ها به‌رغم 19 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی راه طولانی دارند تا شاخص ارزی‌شان توان تبادل گسترده جهانی پیدا کند. قدرت اقتصادی چین هنوز یک متحد قدرتمند تمام‌عیار برای آن‌ها در عرصه نظامی و امنیتی به ارمغان نیاورده است. کره شمالی کشور نیابتی چین تلقی می‌شود. در حالی که آمریکا 54 متحد نظامی - امنیتی در سطح جهان دارد. این معنا از قدرت که ریشه در فناوری، آموزش و زنجیره تولید دارد، در میان عموم ملت‌ها به جز کره‌شمالی، کوبا، بلاروس و روسیه تعمیم پیدا کرده است.
انتخابات در سال 2024
در سال 2024، حدود سه میلیارد نفر در 40 کشور، مقامات اجرایی خود را انتخاب خواهند کرد. این جمعیت حدود 65درصد از تولید ناخالص جهان را تولید می‌کنند. در هیچ سالی در تاریخ دموکراسی، که امسال در سال 2024 یک‌قرنه شد، تا این حد انتخابات اروپا و آمریکا تعیین‌کننده نخواهد بود. با توجه به اینکه اروپاییها نگران پیامد‌های جنگ اوکراین، کاهش نرخ رشد اقتصادی و مسائل زیست محیطی هستند، احتمال تمایل به احزاب دست راستی در این قاره افزایش پیدا کرده است. در عین حال نتیجه انتخابات آمریکا بر وضعیت هر کشوری در جهان اثر خواهد گذاشت. یکی از سخنرانی‌های جنجالی داووس 2024، دفاع رئیس‌جمهور جدید آرژانتین (خاویر میِلی) از نظام سرمایه‌داری و آزادی‌های اجتماعی، مدنی و سیاسی ناشی از سرمایه داری بود.
او در سخنرانی مبسوطی به زبان اسپانیایی که با هوش مصنوعی ترجمه شده بود، به ناکامی سیاست‌های چپ در مدیریت اقتصادی و سیاسی، نه‌تن‌ها در آمریکای لاتین بلکه در مناطق دیگر جهان پرداخت. هرچند سخنرانی او از صورت بندی‌های دقیق آکادمیک برخوردار نبود اما، هم با واقعیت‌های تاریخی و هم با پیامد‌های نظام سرمایه داری برای آگاهی، دانش، آموزش، تشکل و تولید ثروت در جامعه بشری تطابق داشت.
هر چند سرمایه داری فراز و نشیب‌های فراوانی داشته، ولی در انطباق با شرایط، تعدیل و انعطاف‌پذیری‌های فراوانی از خود نشان داده است. موضوعات و مفاهیمی مانند تشکل، تخصص، سیستم، کارآمدی، واقع‌بینی، دقت، آینده نگری، برنامه‌ریزی و تسلسل از سرمایه‌داری وارد عرصه‌های اجتماعی و سیاسی شده است.
در حالی که سرمایه‌داری بیش از سه قرن سابقه تاریخی دارد، ولی نتایج اجتماعی و مدنی آن یعنی نظام حزبی، گردش قدرت، انتخابات، تفکیک قوا، پاسخگویی، مشروعیت و مقبولیت تنها یک قرن است که جنبه جهانی به خود گرفته و تسری پیدا کرده است. در بسیاری از کشور‌های آمریکای لاتین که سرمایه‌داری ناقص و اَنگَلی (Parasite Capitalism) را تجربه کرده‌اند و بخش خصوصی آن‌ها دست در جیب حکومت داشته، نتیجه‌ای جز فساد، ناکارآمدی و اتلاف منابع در پی نداشته است.
سخنرانی رئیس جمهور آرژانتین و سخنان بعضی کشور‌های کوچک آمریکای مرکزی و جنوبی در داووس حاکی از اهمیت پارادایم فکری - فلسفی رهبران، مالکیت خصوصی، محدود کردن دولت و اتصال به جهان برای شفافیت، قانون‌مداری و گردش قدرت بود.
چالش‌های تبادلات جهانی
یکی از افرادی که در جلسات اقتصادی داووس حضور بسیار پررنگی داشت، خانم Ngozi Okonjo-Iweala دبیر سازمان تجارت جهانی (WTO) بود. ایشان برای تشویق کشور‌های جنوب در پیوستن به نهضت انرژی‌های پاک اشاره داشت که کربن زدایی (Decarbonization) به معنای صنعت‌زدایی (De-industrialization) نیست، بلکه افزایش بهره وری از انرژی در فرآیند‌های تولید است. در انتقاد از سیاست‌های غربی، دبیر سازمان تجارت جهانی معتقد بود که غرب کمتر حاضر است بر اساس قواعد (Rule-based International System) عمل کند، بلکه بیشتر مبتنی بر قدرت انباشته شده خود مدیریت می‌کند (Power-based International System).
او برسرمایه‌داری رقابتی با اتکا بر توزیع امکانات در سازمانی که 75درصد تجارت جهانی را قاعده مند می‌کند تاکید داشت. مقامات و دانشگاهی‌های هند، چینی‌ها و اروپاییها بر چندجانبه گرایی با رهیافتی مساوات‌جویانه در مدیریت اقتصاد جهانی اصرار می‌ورزیدند. (Multilateralism) آمریکا به واسطه قدرت منحصر به فردی که در میان کشور‌های بزرگ و میانی جهان دارد، نوعی از چندجانبه گرایی را ترویج می‌دهد که به طور طبیعی منافع بخش خصوصی و افزایش ثروت و برتری فناوری خود را حفظ کند.
اقتصاد‌هایی که حجم 3 تا 6 تریلیون دلاری دارند، قاعدتا به دنبال چندجانبه گرایی هستند و آمریکا با حدود 26 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، جایگاه متفاوتی برای خود قائل است. رتبه‌بندی در جهان همچنان بر اساس تولید ناخالص داخلی و سطح هزینه‌های R&D است.
آمریکا از دوره قبلی ریاست جمهوری از سیاست جداسازی (Decoupling) استفاده می‌کرد، ولی هم‌اکنون بیشتر بر اساس سیاست ریسک‌زدایی (De-risking) عمل می‌کند و حداقل در حوزه فناوری‌های پیچیده در تراشه‌ها و نیمه هادی‌ها، از خود محافظت می‌کند (Hedging). از مسائل غامض میان تبادل کالا / خدمات، فناوری و تولید این است که چگونه بازار‌ها باز نگه داشته شوند، اما فناوری خاص کشور‌های قدرتمند در زنجیره تولید محصور بماند. جنگ تعرفه‌ها میان آمریکا و چین این موضوع را چند بعدی کرده و حوزه سیاستگذاری را با چالش‌های بیشتری روبه‌رو کرده است.
به عنوان مثال شرکتِ نیپون ژاپن که علاقه‌مند به خریداری شرکت فولاد آمریکا US Steel بود به واسطه بعضی فعالیت‌های این شرکت در چین، تایید وزارت خزانه داری آمریکا را کسب نکرد به‌رغم اینکه ژاپن به عنوان یک متحد استراتژیک آمریکا قصد خرید این شرکت را داشت. آمریکایی‌ها نگران بودند که چین از طریق این شرکت ژاپنی به فناوری‌های جدید آمریکایی دسترسی پیدا کند.
از منظر دیگری، اخیرا وزارت دادگستری آمریکا مانع از ادغام (Merging & Acquisition) دو شرکت هواپیمایی JetBlue و Spirit شد، زیرا در دادگاه توانست اثبات کند ادغام این دو شرکت که با رقم 3.8 میلیارد دلار توسط JetBlue قرار بود انجام شود به انحصار بازار و افزایش قیمت‌ها می‌انجامید. این نوع موارد حاکی از یک تم ثابت در عموم جلسات اقتصادی داووس بود که تا چه اندازه حکومت (State) بر جریان‌های اقتصادی و اجرای قانون مسلط است. استانداردسازی حکومت در مدیریت اقتصادی، توصیه مشترک سیاستمداران، قانون‌گذاران و روسای سازمان‌های بین‌المللی بود.
در اقتصاد جهانی آنقدر سهامداران و ذی‌نفعان (Stakeholders) فراوان شده اند که فهم و ادراک متقابل و ایجاد اطمینان و اعتماد میان دولت، حکومت، عامه مردم، بانک‌ها، تولیدکنندگان و ارائه کنندگان خدمات در سیاستگذاری منطقی و اجرای قانون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده، به طوری که تِم اجلاس داووس امسال، اعتمادسازی (Building Trust) بود.
این اعتماد در همکاری در شرایطی از برجستگی بیشتری حکایت می‌کند که بدهی در جهان 300درصد تولید ناخالص جهانی است و بدون همکاری و هماهنگی، بسیاری از چالش‌ها قابلیت مدیریت نخواهند داشت. عموم اقتصاددانان و سازمان‌های بین‌المللی باور داشتند در سال 2024 جهان رشد بالاتری خواهد داشت. یک علت افزایش جمعیت در آفریقا و آسیاست. در عین حال تقاضا برای مسافرت و حمل کالا نیز حاکی از بهبود وضعیت رشد است.
فقط دو شرکت هواپیمایی هندی 750 هواپیما سفارش داده اند. (Air India & IndiGo) ایرباس 5626 و بوئینگ 8600 سفارش هواپیما در دستور کار خود دارند. در حال حاضر شرکت‌های هواپیمایی 27400 هواپیمای مسافربری در اختیار دارند که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2033 به 36 هزار فروند هواپیما ارتقا پیدا کند.
دو شرکت بزرگ جهانی حمل‌ونقل کالا (/Maersk Hapag-Llyod) که روی هم رفته 904 کشتی اقیانوس پیما دارند با همکاری‌های گسترده جدید و ادغام برنامه‌ها در پی آن هستند تا حمل کالا را ارزان‌تر و سریع‌تر انجام دهند.
دور نگه داشتن اقتصاد از سیاست
در داووس 2024، در 450 جلسه و میزگرد فقط در حدود 10 جلسه به مسائل سیاسی، امنیتی، منطقه‌ای و ژئوپلیتیک پرداخته شد و عموما این اعتقاد وجود داشت که به‌رغم بحران / جنگ در سه منطقه جهان (تایوان، اوکراین و غزه) اقتصاد جهانی در حال پیشرفت است. حتی ناامنی‌های منطقه دریای سرخ و کانال سوئز باعث افزایش قیمت نفت نشده، زیرا عرضه نفت از تقاضا بالاتر است و در کنار این بحران‌های امنیتی و ژئوپلیتیک، رشد و توسعه اقتصادی در حال تحقق است. منطقه عربی خلیج فارس با صد‌ها پروژه عمرانی و صندوق ارزی بالغ بر دو تریلیون دلار، یک منبع مهم سرمایه‌گذاری، کار مشترک و حتی رشد فناوری‌های جدید و استارت‌آپ‌ها هستند.
پنج نخست وزیر منطقه آسه آن باور داشتند که به موازات رقابت‌های نظامی - امنیتی آمریکا - چین در منطقه دریای چین جنوبی و پاسیفیک، اقتصاد همه کشور‌ها در حال رشد است، بازار‌های آسه آن مملو از کالا‌های چینی است و سرمایه‌گذاری‌های دو جانبه و چند جانبه بین آسیا، اروپا، کشور‌های عربی خلیج فارس و اروپای غربی رو به گسترش است. به عبارت دیگر، در جهانی زندگی می‌کنیم که حکومت‌ها اجازه نمی‌دهند ریل رشد اقتصادی با ریل بحران‌های سیاسی - امنیتی تلاقی پیدا کند بلکه با دیپلماسی و حسن همجواری، خود را حتی المقدور از تنش‌ها و بحران‌ها دور نگه می‌دارند.
چند نکته پایانی
داووس 2024، مثلث هوش مصنوعی، رقابت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بود. حدس این نویسنده از مشاهدات دور و نزدیک در راهرو‌های اجلاس این است که طی 5 روز، نزدیک به دو هزار ملاقات میان دولت‌ها و شرکت‌های مختلف جهان، جهت بهره برداری از فرصت‌های سیاستگذاری و کار مشترک انجام گرفت. همه در پی همکاری، تعامل، کاهش تنش ها، رفع سوءتفاهم‌ها و افزایش ثروت ملی بودند. نخست‌وزیر ویتنام می‌گفت در کشور او ضرب‌المثلی می‌گوید: اگر می‌خواهی تند بروی، تنها برو، ولی اگر می‌خواهی به افق‌های دوردست برسی، با هم و با دیگران حرکت کن. او تاکید کرد رشد و توسعه امری جمعی است و بدون تعامل و یادگیری با همسایه و غیرهمسایه، سعادت ملت‌ها به دست نمی‌آید. یکی از شگفتی‌های داووس این است که پنج رئیس بانک مرکزی در میزگردی شرکت می‌کنند و طی فقط 45 دقیقه، پیچیده‌ترین، دقیق ترین، عمیق‌ترین و دوراندیشانه‌ترین واژگان، جمله‌بندی ها، فرمول‌بندی‌ها و تحلیل‌های خود را در حداقل زمان، بیان می‌کنند. باهم دیالوگ دارند. به هم گوش می‌کنند. از یکدیگر می‌آموزند. برهم اثر می‌گذارند. از هم اثر می‌پذیرند. آن‌ها تمرکز ذهن دارند و به چهل سال آینده می‌اندیشند.
از میان اخبار