محله‌های پرخطر و کم‌خطر پایتخت اعلام عمومی می‌شود + نقشه گسل‌های منطقه 4

به گزارش اقتصادنیوز دو سال پیش نقشه کامل «جزئیات خطر لرزه‌ای در 354 محله پایتخت» توسط یک نهاد پژوهشی معتبر تهیه شد؛ اما تاکنون استفاده از این نقشه راه برای افزایش مقاومت تهران در برابر زلزله بزرگ احتمالی، معطل فرمان مدیریت شهری مانده است. در این نقشه، محله‌های تهران متناسب با قرارگیری (مجاورت) در پهنه‌های گسل اصلی، متوسط و فرعی با رنگ‌های متفاوت مشخص شده‌اند؛ به‌طوری‌که شهروندان ساکن در نقاط مختلف شهر که بعد از هر بار زمین‌لرزه، نسبت به مقاومت محل سکونت خود دچار ترس و تردید می‌شوند، می‌توانند به‌راحتی از روی این نقشه، ابتدا به درک روشن از وضعیت خطر در محله خود برسند و سپس برای مقاوم‌سازی ساختمان اقدام کنند. اگر اطلاعات این نقشه توسط سامانه‌های الکترونیکی تحت اختیار مدیریت شهری پایتخت اعلام عمومی شود، فرآیند کاهش مخاطرات لرزه‌ای در دو مسیر آغاز خواهد شد. از یکسو پروانه‌های ساختمانی - که تا الان مشمول رعایت ضوابط طرح تفصیلی بوده - در محله‌های پرخطر به شکل محدود و با رعایت مقررات خاص صادر می‌شود و از سوی دیگر حساسیت خریداران آپارتمان به این نقشه، جریان بزرگ مقاوم‌سازی را به‌وجود می‌آورد.

بررسی الگوی جهانی مقابله با مخاطره زلزله نشان می‌دهد انتشار عمومی نقشه محلات پرخطر شهری می‌تواند تهران را به یک شهر تاب‌آور در برابر زلزله تبدیل کند. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، دو سال پیش یک نهاد پژوهشی وابسته به وزارت راه و شهرسازی تحت عنوان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نقشه مخاطرات لرزه‌ای شهر تهران را در مقیاس محله‌ای در 22 منطقه منتشر کرد. در این نقشه‌ها گسل‌های اصلی شهر تهران براساس پهنه گسلی به سه نوع گسل‌های «اصلی»، «متوسط» و «فرعی» تقسیم‌بندی شدند و براساس موقعیت قرارگیری پهنه‌های گسلی نقشه محلات با آنها تطبیق داده شد. به گونه‌ای که جزئیات موجود در نقشه تدوین شده اولا عامه فهم و مناسب برای استفاده عموم شهروندان بود و دوم آنکه هر شهروند ساکن شهر تهران با رجوع به نقشه و انتخاب محله زندگی یا کار خود می‌توانست متوجه شود آیا پهنه گسلی در زیرزمین محله موردنظر آنها وجود دارد یا خیر. نکته جالب آنکه هر شهروند با بررسی اطلاعات موجود در نقشه می‌توانست متوجه شود که زلزله احتمالی در پهنه مورد بررسی به شکل متوسط، خفیف یا شدید بروز پیدا می‌کند. مطابق با الگوی جهانی مورد بررسی در چهار کشور، یک هدف اصلی در استفاده از این نقشه‌ها در شناسایی میزان مخاطرات لرزه‌ای محلات شهر تهران نیز دنبال می‌شود. هدف اصلی تهیه و تدوین این نقشه آن است که با استفاده موثر از این نقشه توسط سرمایه‌گذاران ساختمانی و بسازوبفروش‌ها تهران به یک شهر ضدزلزله تبدیل شود. طراحان این نقشه معتقدند این هدف از دو مسیر می‌تواند به شکل مناسب محقق شود. مسیر اول آنکه، شهروندان ساکن در ساختمان‌های مسکونی بعد از اطلاع از خطر لرزه‌ای محل سکونت خود، بلافاصله تحریک به اقدام برای مقاوم‌سازی و افزایش تاب‌آوری در برابر زلزله احتمالی می‌شوند ودر نتیجه یک جریان عمومی گسترده در پایتخت برای ضدزلزله کردن ساختمان‌ها، محلات و نهایتا شهر شکل می‌گیرد. مسیر دوم کاربرد این نقشه برای سازندگان و بسازوبفروش‌های ساختمانی است. از آنجاکه اطلاعات این نقشه، تاثیر مهمی در تاب‌آوری ساختمان‌ها دارد اگر در سامانه الکترونیکی صدور پروانه ساختمانی به‌عنوان یک لایه جدید اطلاعاتی در کنار لایه اطلاعاتی طرح تفصیلی قرار گیرد، از این به بعد مجوزهای ساختمانی که صرفا مبتنی بر ضوابط طرح تفصیلی صادر می‌شدند براساس موقعیت محله‌ها متناسب با خطری که پهنه‌های گسلی یک محله را تهدید می‌کند، تبدیل می‌شوند. به‌عنوان مثال اگر در ضوابط طرح تفصیلی اجازه ساخت یک ساختمان بلندمرتبه در یک پلاک در یک محله داده شده، اگر این اطلاعات در سامانه شهرسازی گنجانده شود، چنانچه این محله در موقعیتی باشد که گسل اصلی از آن عبور کرده یا به آن نزدیک است ضوابط ساخت به گونه‌ای اعمال خواهد شد که امکان ساخت یک ساختمان بلندمرتبه محدود خواهد شد. بنابراین ضوابط ساخت‌وساز در مسیر ساخت ساختمان ایمن و با تاب آوری بیشتر قرار خواهد گرفت. تحقیقات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد: بعد از گذشت دو سال، این نقشه به‌عنوان یک لایه اطلاعاتی لازم‌الاجرا برای صدور پروانه ساختمانی در شهر تهران در سامانه الکترونیکی مدیریت شهری فعال نشده است. اگرچه در برخی بانک‌های اطلاعاتی بخشی از این اطلاعات نقشه بارگذاری شده اما همچنان ملاک عمل برای صدور مجوز ساختمانی نیست. از سوی دیگر در حوزه نظارت بر ساخت‌وسازهای شهر تهران نیز اطلاعات این نقشه مدنظر قرار ندارد. این در حالی است که تهران با یک کلیک مدیریت شهری برای اعلام عمومی نقشه، می‌تواند در مسیر تبدیل شدن به شهر ضدزلزله قرار گیرد. البته در کنار این نقشه، اقدام دیگری نیز که مدیریت شهری پیش از این در حوزه اقدامات پس از وقوع زلزله برای تهیه نقشه تخلیه امن اضطراری در محلات شهر تهران انجام داده، به علت تغییرات مداوم کالبد محلات شهر، هنوز اقدامی در جهت به روزرسانی اطلاعات آن نیز صورت نگرفته است. بررسی تجربه چهار کشور پیش رو در حوزه انتشار عمومی اطلاعات لرزه‌ای محلات شهرها و به روزرسانی آنها در این حوزه قابل توجه است. در ادامه تجربه 4کشور ترکیه، ژاپن، کانادا و هند در تهیه نقشه‌های گسلی بررسی شده است:

سال گذشته ترکیه نقشه مناطق زلزله‌خیز خود را به‌روزرسانی کرد.

به گزارش روزنامه حریت، این نقشه که با همکاری 5 دانشگاه و دو موسسه دولتی پس از 21 سال به‌روزرسانی شده است در جلسه شورای وزیران ارائه شد. شرکت‌های ساخت‌وساز موظف شده‌اند که نقشه مناطق زلزله‌خیز را در ساخت بناها مدنظر قرار دهند و با محاسبه فشاری که در زمان زلزله به ساختمان‌ها وارد می‌شود، در مناطق پرخطر ساختمان‌ها را طبق موازین مقابله با زلزله بنا کنند. پروفسور احمد ارکان زمین‌شناس شناخته شده ترکیه می‌گوید نقشه جدید حدود 80درصد با نقشه پیشین مطابقت دارد. در این نقشه مناطق مختلف خاک ترکیه بر حسب میزان خطر وقوع زلزله درجه‌بندی شده‌اند. در نقشه جدید بخش اروپایی کلان‌شهر نواحی پرخطر درجه اول حضور دارند. طبق نقشه جدید، خطر بروز زلزله در منطقه وان، ارزنجان و شهر آنکارا کاهش یافته است. ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در برابر وقوع زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است زیرا در محل تلاقی دو صفحه اصلی تکتونیکی اوراسیا و آفریقا - عربیا قرار دارد. این صفحات بی‌وقفه از شمال تا جنوب به یکدیگر ساییده می‌شوند. ژاپن نیز نخسین بار پس از وقوع زمین‌لرزه آواجی - هانشین در سال 1995 قانون ویژه‌ای برای مدیریت زلزله تصویب و اجرا کرد. سازمان مرکزی مقابله با زلزله براساس همین قانون ایجاد شد. این سازمان در سال 1999 ماموریت یافت که نقشه اصلی ملی خطر وقوع زمین‌لرزه را تهیه کند و به‌عنوان یک منبع رسمی برای پژوهش‌های آتی در زمینه زلزله در اختیار نهادهای علمی و تحقیقاتی و نیز عموم مردم قرار دهد.

پروژه تهیه این نقشه در سال 2001 آغاز شد و در سال 2005 خروجی نهایی این پروژه انتشار یافت. طی این پروژه 2 نقشه اصلی تهیه شد؛ نخست نقشه خطر احتمالی زمین‌لرزه که در ارتباط بین لرزه‌های زمین و احتمال شدت گرفتن آن در یک بازه زمانی نشان داده شده بود و نقشه دیگر که سناریوهای زمین‌لرزه براساس فعالیت هر گسل و نقشه لرزه‌های احتمالی را نشان می‌داد. در تهیه نقشه خطر احتمالی زمین‌لرزه با به‌کارگیری روش‌های آماری، احتمال وقوع لرزه‌های شدید در هر بازه زمانی مشخص می‌شود. به این ترتیب در هر منطقه احتمال وقوع و شدت لرزه‌ها و احتمال رانش زمین در اثر زمین‌لرزه محاسبه می‌شود. در تهیه نقشه سناریو لرزه‌های زلزله نیز تاثیر وقوع زلزله در نزدیکی هر یک از گسل‌ها و انتشار امواج لرزه‌ای با توجه به ساختار پیچیده زیرزمینی مورد توجه قرار می‌گیرد. این محاسبات بر مبنای مدل فیزیکی پاره گسل‌ها انجام می‌شود. پس از وقوع زلزله مرگبار 1/ 9 ریشتری «توهوکو» مقامات سازمان لرزه‌شناسی ژاپن اقدام به اصلاح مجدد نقشه‌های خطر وقوع زلزله کردند، زیرا به دلیل احتمال بسیار کم وقوع زلزله در این منطقه، نام توهوکو در میان مناطق پرخطر ذکر نشده بود.

نخستین نقشه مناطق لرزه‌خیز کانادا نیز در سال 1970 منتشر شد. تهیه این نقشه آغازگر روند جهانی تهیه نقشه احتمال وقوع زمین‌لرزه در جهان شد. در کانادا سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی مسوول تخمین خطر وقوع زلزله به منظور درج در قوانین ساخت‌وساز ملی است و تهیه این نقشه یکی از وظایف اصلی سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی کانادا به شمار می‌رود. نقشه خطر وقوع زمین‌لرزه کانادا هر پنج سال یک‌بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد و نسخه جدید آن منتشر می‌شود. آخرین نسخه این نقشه در سال 2015 تهیه شد و در قالب قوانین ملی ساخت‌وساز انتشار یافت. هند در برابر وقوع زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است و در فاصله سال 2005 تاکنون بیش از 98 هزار نفر در هند در اثر وقوع 13 زلزله با بزرگی بیش از 5 ریشتر جان خود را از دست داده‌اند. آخرین نقشه رسمی مناطق زلزله‌خیز هند در سال 2010 منتشر شده است و اطلاعات زمین‌لرزه‌هایی را در بر دارد که تا سال 2009 روی داده‌اند. برای به‌روزرسانی این نقشه مرزبندی مناطق لرزه‌خیز و نیز شیوه انجام محاسبات مورد بازنگری کلی قرار گرفت. این فرآیند بیش از دو سال به طول انجامید.