معمای سنگ نگاره ایرانی در سرزمین ویکتوریا

پرونده سنگ‌نگاره قاچاق سرباز ساسانی که بعد از نزدیک به 7 تا 8 سال از کشف آن و یک سال از نمایش در موزه بریتانیا، علنی شده، در هر گام ابهام تازه‌ای را ایجاد می‌کند. لوحی که احتمالا در بازار قاچاقچیان و عتیقه‌فروشان 25 تا 30 میلیون پوند ارزش‌گذاری شده، در سال 2016 در فرودگاه لندن کشف شده است، بدون آنکه فردی مرتبط با آن دستگیر شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، این سنگ‌نگاره تکه‌ای از مجموعه‌ای بزرگ است که احتمالا از تن پیکره‌ای بزرگ کنده شده و به لندن قاچاق شده است. این لوح که احتمالا مرتبط به حوالی شیراز است و حدود دو هزار سال قدمت دارد، به ادعای باستان‌شناس ارشد موزه بریتانیا، فرستنده و گیرنده سنگ‌نگاره در سایت حراج اینترنتی بریتانیا مشخص است، با این حال وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ظرف تمام این سال‌ها شکایتی نسبت به کشف هویت قاچاقچیان نداشته است. احتمالا این اثر ظرف ماه‌های آتی به ایران بازگردانده می‌شود.

روز شنبه گاردین از پرونده‌ای قدیمی پرده برداشت که مربوط به کشف یک سنگ‌نگاره در سال 2016 بوده است. جعبه‌ای چوبی که به شکل شلخته‌ای بسته‌بندی شده، توجه پلیس فرودگاه استنستد لندن را جلب می‌کند. محتویات این جعبه سنگی از جنس آهک بوده با تصویری برجسته از یک سرباز ایستاده در حالی که انگشت سبابه خود را به سمت بالا نشانه رفته است.

ریش و موی سرباز بلند است و کلاهی به سر دارد و پا‌ها را در کنار هم جفت کرده و زیر طاقی ایستاده است. قامت این سنگ‌نگاره حدود یک متر است. گاردین خبر داده که این سنگ‌نگاره متعلق به ایران است، احتمالا مرتبط به عصر ساسانیان و حوالی قرن سوم میلادی است. احتمال دیگر آن است که این سنگ‌نگاره در محدوده شیراز کشف شده باشد.

پازل در هم ریخته سرباز ایرانی در بریتانیا از اینجا شکل گرفت آن هم با صحبت‌های سنت جان سیمپسون، باستان‌شناس ارشد موزه بریتانیا که به گاردین گفته است: «تاکنون ندیده در دزدی آثار باستانی کار را تا جایی پیش ببرند که قطعه‌ای را از دل صخره یا کوه جدا کنند. این سطح دیگری از بی‌رحمی است. حتی می‌توان جای ماژیک را دید که خط کشیده‌اند و بعد با دستگاه فرز سنگ را اریبی بریده‌اند.» به گفته او احتمالا این سنگ‌نگاره از جایی در استان فارس و اطراف شیراز می‌آید، چرا که سبکش به نقش‌برجسته‌های آنجا شباهت دارد. آقای سیمپسون گفته است: «فکر می‌کنم این بخشی از یک سنگ‌نگاره بزرگ‌تر باشد.

ممکن است قطعات دیگری وجود داشته باشند.» با این توضیح، قاچاقچیان همراه با امکانات و ماشین‌آلات به دل کوه زده‌اند و در آرامش اقدام به کوه‌کنی کرده‌اند.

او در توضیح و تفسیر این سنگ‌نگاره گفته است: «با توجه به حالت ایستادن مرد در سنگ‌نگاره، اینکه انگشت اشاره‌اش را بلند کرده نشان‌دهنده آن است که این مرد در حضور شاه یا خاندان سلطنتی است و همین باعث می‌شود که این نقش‌برجسته احتمالا «بخشی از یک ترکیب‌بندی بزرگ‌تر است که شاه در سمت راست آن به تصویر کشیده شده و افراد دیگری پشت سرش قرار دارند. با توجه به اینکه نوشته‌ای روی این سنگ‌نگاره حکاکی نشده، تشخیص هویتش غیرممکن است، اما از روی پوشش او مشخص است که فردی از طبقات بالا بوده است.»

بخش قابل توجه و حتی نگران‌کننده صحبت‌های سیمپسون، به قصه قاچاق این سنگ‌نگاره مربوط است. او گفته است: «این قطعات در بازار سیاه ارزشمند است و قاچاقچیان به قیمت جان دست به قاچاق آن زده‌اند. به دلیل آنکه در ایران مجازات اعدام برای قاچاق عتیقه وجود دارد و چند نفر در دهه‌های اخیر به این جرم اعدام شده‌اند. در چند سال اخیر اشیای عتیقه زیادی را در بازار می‌بینید. افرادی هستند که تمایل دارند و می‌توانند تحریم‌ها را دور بزنند.»

او همچنین گفته است: «این پرونده توسط پلیس اینترپل و آژانس کشف جرم ملی (National crime agency) در دست بررسی است، اما هنوز کسی دستگیر نشده، اگر چه فرستنده و دریافت‌کننده و مقصد آن در سایت حراج اینترنتی بریتانیا مشخص است.»

پرونده‌ای که یک‌باره رمز‌گذاری شد

با توجه به زمان کشف بسته قاچاق در بریتانیا که در سال 2016 است، تا کنون اخباری در این زمینه منتشر نشده بود. مدیرکل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی وقت - در آن زمان هنوز این مجموعه تبدیل به وزارتخانه نشده بود - در گفتگو با «دنیای اقتصاد» اعلام کرد که «در آن زمان به ایران حتما اعلام نشده، در غیر این صورت اقدامات لازم برای بازگشت و انتقال آن به ایران انجام می‌شد.»

در مورد مبدا سنگ‌نگاره که آیا از ایران و از فرودگاه‌های رسمی منتقل شده، ابهامات زیاد است. موضوعی که همه بر آن تاکید دارند آن است که احتمالا به شیوه‌ای غیرقانونی و از مرز‌های غیررسمی منتقل شده است. حمل و انتقال چنین اشیایی باید همراه با مجوز‌های رسمی در مبدا و مقصد باشد در غیر این صورت امکان ترخیص وجود ندارد، چنان که فرودگاه لندن نقطه پایانی سرباز ایرانی شد.

یکی از مسوولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری که ترجیح داد نامش محفوظ بماند، در گفتگو با «دنیای اقتصاد»، اعلام کرد که «نخستین بار در سال 2016 پلیس گمرک بریتانیا بعد از کشف سنگ‌نگاره، به دلیل آنکه احتمال داده می‌شد متعلق به ایران باشد، ایمیلی برای ایران ارسال و جزئیات را اعلام کرد.» درخواست مشخص در آن ایمیل آن بوده که ادله و اسناد برای ایرانی بودن سنگ‌نگاره ارسال شود. طبق ادعای موجود، مستندات همان زمان ارسال شده، اما مکاتبات به دلیل آنکه وزارت امور خارجه و سفارت ایران نیز در آن دخیل هستند، طولانی شده و پروسه نقل و انتقالات، این موضوع چند سال به طول می‌انجامد.

البته در این دوره زمانی، اثر که به گفته سمپسون دو تکه شده بود، ترمیم شده و به شکلی مشخص و واحد درآمده است. به گفته این مقام مسوول سنگ‌نگاره در این مدت به صورت امانی در اختیار موزه بریتانیا بوده است. در اواخر سال 1401 این موزه درخواست فرصتی سه ماهه برای نمایش اثر را می‌کند که مورد موافقت قرار می‌گیرد. این نمایش عمومی شروع رمزگذاری پرونده سرباز ایرانی در ملک ویکتوریاست.

تا اینجای کار اصالت اثر و تعلق آن به دوره ساسانی توسط باستان‌شناسانی که در موزه بریتانیا حضور دارند، تایید شده است، اما این اثر یک‌بار هم در ایران باید مورد بررسی و تایید اصالت قرار بگیرد و بعد از آن به موزه ملی می‌رود. ظرف این سال‌ها هیچ کارشناسی از ایران برای این کار به لندن اعزام نشده است.

این مقام مسوول خروج سنگ‌نگاره از هر یک از فرودگاه‌های ایران را بعید می‌داند و احتمال خروج این اثر و سایر اشیای عتیقه ایرانی قاچاق شده را از مرز‌های جنوبی از طریق لنج‌ها به کشور‌های عربی می‌دهد که سکوی پرتابی است برای سفر هوایی به کشور مقصد. البته با توجه به اینکه فرودگاه‌های کشور‌های دیگر هم ممنوعیت ورود این اشیا را دارند، یک ابهام به این گفته‌ها اضافه می‌کند. اکنون قرار است سرباز ساسانی سه ماه در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شود و بعد از آن با بسته‌بندی مناسبی که هزینه‌های آن را نیز بریتانیا متقبل شده، به ایران بازگردانده شود.

اما موضوع آن است که تا اینجای کار و بعد از گذشت 7 تا 8 سال از کشف این شیء، هیچ شکایت و درخواستی برای شناسایی و دستگیری افرادی که حامل سرباز ساسانی بوده‌اند از سوی میراث فرهنگی صورت نگرفته است، این در حالی است که بنا بر ادعای سیمپسون، اطلاعات فرستنده و گیرنده در سایت اینترنتی حراج لندن موجود است.

به گفته این مقام مسوول فرصت پیگیری برای ایران و سازمان میراث فرهنگی محفوظ است و در صورت درخواست از مقامات حقوقی، پلیس اینترپل امکان معرفی عوامل قاچاق را دارد. با توجه به اظهارات سیمپسون که این سرباز را تکه‌ای بریده شده از یک کلیت بزرگ و تابلویی عظیم دانسته بود، بحث حفاظت از آثار مطرح می‌شود، این مقام مسوول می‌گوید: «حفاظت از آثار تاریخی و باستانی ایران که در پهنه بزرگی پراکنده شده است، نیازمند نیرو و هزینه بالایی است، اما متاسفانه با نیرویی که در یگان حفاظت میراث فرهنگی وجود دارد، نظارت لحظه به لحظه اماکن تاریخی وجود ندارد.»

راز کشته شدن یک زن در کردستان

چرا برخی افراد لهجه خود را از دست می‌دهند؟